Stap 2. Onderzoeksfase

Mini-warmtenetten kunnen worden onderverdeeld in lichte en zware varianten. Bij een licht mini-warmtenet delen woningen een warmtebron en iedere woning heeft een eigen warmtepomp. Dit systeem is relatief eenvoudig te realiseren en te beheren, met minder technische en organisatorische complexiteit dan de zware variant. Hierdoor kunnen bewoners sneller en laagdrempeliger overstappen op duurzame warmte. 

De zware variant is een totaal ander concept. Technisch gezien is het veel complexer, omdat er  een gedeelde energiecentrale nodig is. Je hebt hier ook een  gemeenschappelijke technische ruimte voor nodig . Daarnaast heb je, omdat de warmte die naar de huizen getransporteerd wordt van hogere temperatuur is, zwaardere buizen nodig. Omdat het collectieve deel veel complexer is, vraagt de installatie meer beheer en kan het ook organisatorisch een grotere uitdaging vormen dan een licht warmtenet. 

De keuze tussen een licht of zwaar mini-warmtenet hangt af van de wensen van de bewoners en de lokale omstandigheden. Voor  grondgebonden woningen met 2-10 aansluitingen is een licht mini-warmtenet vaak een logische keuze.

De zware variant wordt alleen gekozen als daar een duidelijke reden voor is. Dat kan zijn dat de woningen  niet voldoende geïsoleerd kunnen worden  of dat  er te weinig ruimte in de woning is voor een warmtepomp. 

Zoals al eerder aangegeven, gaat deze handleiding dieper in op de lichte warmtenetten.

Bij een “licht” mini-warmtenet zijn er nog verschillende mogelijkheden wat betreft de techniek. Een “licht” mini-warmtenet bestaat uit een gedeelde warmtebron, leidingen naar de woningen en een warmtepomp op woningniveau. Mogelijke warmtebronnen zijn aquathermie (warmte uit oppervlaktewater), gedeelde bodemlussen of zonthermie. 

Wat belangrijk is om in te zien is dat het bij een “licht” mini-warmtenet het eigenlijk altijd gaat om een ZLT (zeer lage temperatuur) 10-30°C net. Wat betekent dat er geen geïsoleerde leidingen nodig zijn. De bron bepaalt de aanvoertemperatuur naar de warmtepomp op woningniveau. In de woning wordt deze lage temperatuur met behulp van een warmtepomp opgewaardeerd naar de gewenste temperatuur voor ruimteverwarming en warm tapwater. Naast verwarmen is koelen ook steeds belangrijker. Dit kan met een zeer lage temperatuur (ZLT) warmtenet.

Dit is het moment om een deskundige partij in te schakelen die kan helpen bij het onderzoeken van de technische mogelijkheden. Zij kunnen beoordelen welke oplossingen haalbaar zijn en het beste aansluiten bij jullie situatie.

Een expert is essentieel om de potentie van de warmtebron vast te stellen en de infrastructuur en het netontwerp verder uit te werken. Bij het zoeken naar de juiste partij kan het helpen om te zoeken via lokale duurzaamheidsinitiatieven of bedrijven die gespecialiseerd zijn in warmtetechnologie. De technieken achter mini-warmtenetten is niet nieuw, maar is nog weinig uitgevoerd bij grondgebonden particuliere woningeigenaren. Zoek naar een partij met ervaring in collectieve warmtesystemen.

Let bij de selectie ook op aanvullende diensten, zoals onderhoud en storingsservice. Vraag potentiële partijen om dit mee te nemen in hun offerte, zodat je een compleet beeld krijgt van de kosten en ondersteuning op de lange termijn.

Een technische partij zal een warmteplan opstellen, een haalbaarheidsstudie uitvoeren en adviseren over de beste technische oplossingen voor jullie mini-warmtenet.

Mini-warmtenetten kunnen worden uitgevoerd met verschillende warmtebronnen. Voor een “licht” mini-warmtenet met 2-10 aansluitingen wordt nu vaak gekozen voor een gedeelde bodemlus of aquathermie. 

Gedeelde bodemlus

Een gedeelde bodemlus onttrekt warmte uit de grond en kan meerdere woningen van energie voorzien. De diepte van de bodemlus hangt af van de lokale bodemgesteldheid, maar bedraagt maximaal 500 meter. Het water (of andere vloeistof) dat door de bodemlus stroomt, neemt de warmte op uit de bodem. In elke woning wordt deze warmte verder opgewaardeerd met behulp van een water-/water warmtepomp, zodat deze geschikt is voor ruimteverwarming en warm tapwater. Hierbij is koeling is ook mogelijk. 

De boringen kunnen duur zijn en een vergunning is vaak nodig. De toepasbaarheid van een bodemlus hangt af van de bodemgesteldheid en moet vooraf bij de gemeente worden nagevraagd. 

Een gedeelde bodemlus is kansrijk als er geen beperking is in bodemdiepte (300-500m). Daarnaast is het fijn wanneer de plek waar geboord moet worden makkelijk bereikbaar is om schade te beperken.

Aquathermie

Bij aquathermie wordt warmte gewonnen uit het oppervlaktewater, zoals een sloot of vijver. Het voordeel is hier dat je geen dure boring hoeft te doen. Wel is het belangrijk dat de warmtevraag voldoet aan de warmtecapaciteit van het waterlichaam. Hier is de vuist regel per 1,5 GJ/jaar warmtevraag is minimaal 1 m2 wateroppervlakte vereist. 

Levering van koude is ook mogelijk. Aquathermie is wel afhankelijk van de grootte van het beschikbare wateroppervlakte. Bij een kleiner waterlichaam wordt de passieve koeling minder.  Als het water in de zomer een te hoge temperatuur bereikt kan ook actief gekoeld worden met de warmtepomp. Het is mooi als je hier eigen zonnestroom voor kan gebruiken. 

In het geval van aquathermie is er een warmtewisselaar nodig in een waterlichaam. Het is belangrijk dat de vergunningverlener dit goedkeurt. 

• lees meer over aquathermie in de Handleiding aquathermie van verkenning tot realisatie

Waar moet een huis aan voldoen voor je begint met een mini-warmtenet? Gebruikt deze korte checklist om te zien of jullie woningen geschikt zijn of wat er nog moet gebeuren om er wel klaar voor te zijn. 

1. Lage temperatuur verwarming (LT) mogelijk?

Warmtepompen werken het meest efficiënt bij lage temperaturen. Dit maakt goede isolatie van de woning essentieel om comfortabel te kunnen verwarmen zonder onnodig hoge energiekosten.

• Heb je vloerverwarming of lage temperatuur radiatoren? 
• Is je woning voldoende geïsoleerd?

1. Spouwmuurisolatie
2. Dak- en vloerisolatie aanwezig.
3. Dubbel glas, HR++ of triple glas.
4. Geen grote kieren of tochtproblemen.
5. Als je nu comfortabel op lage temperatuur kunt stoken (50°C of lager), is je woning geschikt.

• Op de website van Milieu Centraal vind je meer over verwarmen op lage temperatuur

Tip: Samen isoleren kan onderdeel zijn van het realiseren van een mini-warmtenet. Minder gedoe, meer resultaat.  

2. Staan de woningen dicht genoeg bij elkaar?

• Een rijtjeshuis of twee-onder-een-kap woning vormeneen goed uitgangspunt. Als de huizen verder uit elkaar staan, zal dit (graaf) kosten met zich meebrengen. Gaals vuistregel uit van  woningen die binnen een straal van 100 meter bij elkaar liggen
• Worden  de huizen niet gescheiden door grote obstakels (zoals drukke wegen of water)?

3. Ruimte binnen voor een warmtepomp?

• Is er in de woning voldoende ruimte om de warmtepomp te plaatsen? Een water-water warmtepomp neemt ongeveer de ruimte van een koelkast in beslag. 

Als je op de meeste vragen 'ja' kunt antwoorden, dan is een mini-warmtenet een optie voor jullie buurt! 

Een van je buren stelt vast dé vraag. “Waarom zou ik meedoen met een mini-warmtenet als ik ook zelf een eigen warmtepomp kan installeren? Dat scheelt me geld en gedoe, want ik ben niet afhankelijk van anderen als er iets kapot gaat.”

Deze vraag is begrijpelijk en terecht. Toch kan een mini-warmtenet samen aanleggen een betere technische optie zijn dan ieder voor zich.

Een mini-warmtenet is namelijk efficiënter in energieverbruik. Door de constantere temperatuur van het water (aquathermie) of de bodem (bodemlus) gebruikt een water-/water-warmtepomp minder stroom. Ook biedt het de mogelijkheid van  passieve koeling. 

Ook is er minder geluidsoverlast door gebruik van water-/water warmtepomp. Een water/water-warmtepomp veroorzaakt minder geluidsoverlast dan de standaard lucht-/waterwarmtepomp, omdat er geen buitenunit is. 

Aan de andere kant is er voor een mini-warmtenet voldoende ruimte nodig en ontstaat er overlast bij het graven van de leidingen (door de tuin en of openbare ruimte). Voor de aanleg van een bodemlus is een grote kraan nodig.

• Denk na over de mogelijkheden van warmtebronnen: bodemwarmte (gedeelde bodemlus), aquathermie of zonthermie.
• Schakel een technisch deskundige partij (installateur) in om te beoordelen welke oplossingen mogelijk zijn voor het mini warmtenet
• Verzamel informatie over de bestaande infrastructuur, zoals de beschikbare ruimte voor leidingen en warmtepompen. De gemeente kan je hierbij helpen
• Organiseer een overleg met de gemeente om te bepalen welke vergunningen nodig zijn en of er specifieke wet- en regelgeving van toepassing is 

Technisch deskundige partij (installateur) kan helpen bij het ontwerpen van het systeem, het kiezen van de juiste warmtebron en een inschatting geven van de kosten.

Tip: betrek een installatiebedrijf of adviseur met ervaring met collectieve warmtesystemen.

Tip: aan een offerte laten uitbrengen zit in veel gevallen geen kosten aan verbonden, maar geeft je wel meer inzicht. 

De gemeente kan ondersteuning bieden met vergunningen, subsidies en advies over mogelijk andere projecten in de buurt.

Tip: neem contact op met de afdeling energietransitie van je gemeente.

Tip: de gemeente kan vaak informatie verschaffen over subsidies en financieringen die beschikbaar zijn voor duurzame energieprojecten. Ook kan de gemeente soms zelfs extra subsidies verstrekken om collectieve energie-initiatieven te stimuleren.

• Benodigde vergunningen: afhankelijk van het technisch concept zijn specifieke vergunningen nodig. Denk aan een graafvergunning voor het leggen van leidingen, een vergunning voor het benutten van bodem of oppervlaktewater of een vergunning voor het plaatsen van een technische ruimte of collectieve warmtepomp – afhankelijk van het bestemmingsplan. Deze vergunningen vloeien meestal voort vanuit het omgevingsplan of beleid van de lokale gemeente (bron: NPLW handreiking mini-warmtenetten)

Energiecoöperatie kan helpen bij de organisatorische kant, maar die is niet altijd aanwezig.

Tip: kijk welke initiatieven er in jouw gemeente zijn die je mogelijk kunnen helpen, zoals een energiecoöperatie, andere buurtinitiatieven of het energieloket.

De buren zijn misschien wel het belangrijkste om uiteindelijk het idee te laten slagen. Begin met de buren die het meeste enthousiasme tonen zij kunnen weer helpen andere te overtuigen

Tip: iedereen kan een andere reden hebben om mee te doen met het mini-warmtenet. Het is daarom belangrijk die ruimte te laten. Geld, duurzaamheid, cv was toe aan vervangen of gewoon omdat het gezellig is. 

Financiële instellingen zoals banken als Rabobank en Triodos hebben interesse getoond in de financiering van mini-warmtenetten en kunnen helpen met projectfinanciering.

Tip: benader het Warmtefonds voor financiering en het Energiefonds als je op zoek bent naar aanvullende publieke financiering voor moeilijk financierbare projecten