42% van de energiecoöperaties is actief op het gebied van energiebesparing. Dit percentage is hetzelfde gebleven ten opzichte van vorig jaar. In dit hoofdstuk verdiepen we ons verder in de besparingsactiviteiten.
In het kort
- 42,3% van de energiecoöperaties heeft minstens één activiteit op het gebied van energiebesparing.
- De meest voorkomende besparingsactiviteiten zijn, net als in 2023, informatievoorziening via de website, energiecoaches en het organiseren van informatiebijeenkomsten.
- Besparingsinitiatieven die niet binnen de definities van de LEM passen worden dit jaar in aanvullend onderzoek apart bijgehouden: Bewonersinitiatieven in beeld.
Achtergrondinformatie
Onderzoeksaanpak
In 2023 zijn de besparingsactiviteiten van alle destijds bekende energiecoöperaties in beeld gebracht. Inclusief de energiecoöperaties die de enquête niet hadden ingevuld. Voor die coöperaties zijn de ontbrekende gegevens aangevuld op basis van online beschikbare informatie, waardoor een zo volledig mogelijk beeld is verkregen.
In 2024 is deze methode niet herhaald. 194 energiecoöperaties hebben de vragen over energiebesparing ingevuld. Deze gegevens zijn geverifieerd. Daarnaast zijn de besparingsactiviteiten van coöperaties die de enquête dit jaar niet invulden steekproefsgewijs gecontroleerd voor een zo compleet mogelijk beeld.
Scope
De monitor onderzoekt energiebesparingsactiviteiten van bij ons bekende burgerenergiecollectieven. Onder een burgerenergiecollectief verstaan we een groep burgers die zich in collectief verband organiseert, met de bedoeling om samen te werken aan verduurzaming van de lokale energievoorziening en daartoe gericht initiatieven neemt. In hoofdstuk 1 over burgercollectieven wordt deze definitie nader toegelicht.
Daarnaast is er een grote groep buurt- en wijkinitiatieven, meestal zonder rechtsvorm, die zich uitsluitend richten op woningverduurzaming en energiebesparing. Deze bewonersinitiatieven voldoen niet aan de definitie van burgerenergiecollectief in de Lokale Energie Monitor en worden buiten beschouwing gelaten. Deze initiatieven zijn in 2024 voor het eerst geïnventariseerd. Een samenvatting van het aanvullende onderzoek Bewonersinitiatieven in beeld is in de Lokale Energie Monitor opgenomen om een breder beeld te geven van de rol die verschillende bewonersinitiatieven spelen in de energietransitie.
Uitleg energieambassadeurs, -coaches en adviseurs
We zien in de praktijk dat de termen energiecoach, energieambassadeur en Energie Prestatie Adviseur regelmatig door elkaar gebruikt worden. We doen in dit tekstkader een poging om met behulp van een omschrijving een onderscheid tussen de drie activiteiten te maken
Energieambassadeurs zijn vaak vrijwilligers die andere buurtbewoners willen enthousiasmeren om ook te gaan verduurzamen. Met hun kennis over energiebesparing helpen ze anderen op weg.
Energiecoaches zijn vaak vrijwilligers die een opleiding tot energiecoach hebben gevolgd. Ze helpen buurtbewoners grip te krijgen op hun energieverbruik. Vaak vinden bewoners het lastig om in te schatten hoe ze energie kunnen besparen in hun woning. Een energiecoach helpt ze door het geven van concrete besparingstips en het beantwoorden van vragen.
De Energie Prestatie Adviseur (EP-adviseur) is een gecertificeerd adviseur. Vaak worden EP-adviseurs ingezet om maatwerkadvies te leveren. Bewoners hebben vaak geen beeld bij wat de mogelijkheden op het gebied van energiebesparing in de woning zijn. De adviseur kan inzichtelijk maken wat er financieel en technisch haalbaar is.
Aantal bespaar-initiatieven
Er zijn 297 burgerenergiecollectieven die ten minste één energiebesparingsactiviteit ondernemen. Dit is 42,3% van de 702 burgerenergiecollectieven in Nederland, dit percentage is gelijk gebleven ten opzichte van de vorige jaren.
Aantal initiatieven per provincie
Figuur 2.2 laat het aantal en percentage burgerenergiecollectieven met besparingsactiviteiten per provincie zien. In alle provincies zijn er collectieven die energiebesparingsactiviteiten uitvoeren. In Friesland, Noord-Brabant en Groningen voert meer dan de helft van de aanwezige collectieven activiteiten op dit gebied uit. In Flevoland heeft minder dan 25% van de collectieven besparingsactiviteiten.
Besparingsactiviteiten
Burgerenergiecollectieven voerden afgelopen jaar 23 verschillende activiteiten uit op het gebied van besparing. Drie van deze 23 activiteiten zijn dit jaar voor het eerst geïnventariseerd: informatie over subsidies, basisinformatie over woningen t.b.v. offertes, collectieve inkoop van warmtepompen. We delen de activiteiten op in vijf categorieën.
Alle percentages in de onderstaande toelichtingen zijn gebaseerd op het totale aantal burgerenergiecollectieven dat energiebesparingsactiviteiten heeft (297).
Informatievoorziening
59% van de collectieven met energiebesparingsactiviteiten, delen informatie over besparing op de website. 31% verwijst door naar een energieloket. Verder organiseert 51% van de initiatieven informatiebijeenkomsten in fysieke of digitale vorm.
Dit jaar zijn nieuwe activiteiten op het gebied van informatievoorziening door collectieven aangegeven: informatie over subsidies en het aanvragen ervan (13%) en het verstrekken van basisinformatie per woningtype voor offertes (2%).
Educatie
52 collectieven houden zich bezig met het opleiden van inwoners op het gebied van energiebesparing. Bijvoorbeeld door samenwerkingen met scholen, of door zelf educatie over energiebesparing aan te bieden. Er worden bijvoorbeeld lessen op scholen gegeven of energiecoaches opgeleid. 67 collectieven organiseren bewustwordingscampagnes om bewoners te informeren en mobiliseren.
Voorbeeldwoningen
19% van de collectieven biedt ervaringsverhalen aan waarbij bewoners hun ervaringen met verduurzaming van hun woning delen. Dit gebeurt vaak in de vorm van online-ervaringsverhalen, bijvoorbeeld in video's, soms zijn de woningen ook fysiek te bezoeken.
Advisering en begeleiding
58% van de energiecoöperaties biedt energiecoaches aan die gratis en laagdrempelig advies over de woning geven.
Warmtescan
47% van de collectieven biedt een warmtescan, warmtesafari of het lenen van een warmtebeeldcamera aan. De scan wordt vaak uitgevoerd door energiecoaches. Bij een warmtesafari gaat een groepje bewoners met een energiecoach op pad om met de warmtebeeldcamera energielekken bij woningen op te sporen. In sommige gevallen is er een mogelijkheid voor bewoners om een warmtebeeldcamera van de coöperatie te lenen en de scan zelf uit te voeren.
Bespaarbox
We zien ook dat verschillende coöperaties energiebespaarboxen aanbieden. Het is niet altijd duidelijk of dit gaat om een box met meetapparatuur om inzicht te krijgen in het stroomverbruik van huishoudelijke apparaten, of om een box met kleine besparingsmaatregelen zoals tochtstrips en ledlampen.
Hoomdossier
Van 20% van de collectieven is bekend dat zij gebruik maken van het Hoomdossier. Het Hoomdossier is een tool die energiecoaches kunnen gebruiken om bewoners inzicht te geven in de verduurzamingsmogelijkheden voor hun woning.
Maatwerkadvies
Verschillende collectieven (24%) geven maatwerkadvies. Dit houdt in dat het advies wordt afgestemd op een individuele woning. Vaak wordt het advies gegeven door gecertificeerde adviseurs (EPA) waarmee energiecoöperaties samenwerken, het is niet duidelijk of dit altijd het geval is.
Ondersteuning
20% van de energiecollectieven biedt ondersteuning aan buurtinitiatieven. Denk bijvoorbeeld aan het leveren van een projectleider bij het aardgasvrij maken van een wijk. Een kleiner deel (9%) biedt ook online besparingstools aan. De tools zijn vaak rekenmodellen om te kijken hoeveel energie je kan besparen wanneer je bijvoorbeeld een warmtepomp aanschaft.
Energiearmoede
Collectieven houden zich in 15% van de gevallen bezig met het opleiden en/of aanbieden van energieklussers om energiearmoede aan te pakken.
17% geeft aan dat zij andere activiteiten op het gebied van energiearmoede uitvoeren. Voorbeelden hiervan zijn keukentafelgesprekken, sociale duurzaamheidsleningen en acties met voedselbanken of woningbouwcorporaties.
Collectieve inkoop
We zien ook dat een aantal coöperaties bezig is met collectieve inkoopacties van bijvoorbeeld zonnepanelen (17%) of isolatiemateriaal (13%). De collectieve inkoop van warmtepompen is dit jaar erbij gekomen maar vindt nog zeer beperkt plaats (1%).
Energieloketten
Een energieloket is een loket waar inwoners van een gemeente terecht kunnen met vragen over energiebesparing en verduurzaming van hun woning. We zien in de praktijk verschillende vormen hiervan in combinatie met energiecoöperaties.
Zo zijn er coöperaties die zelf een fysiek (13%) of digitaal (8%) energieloket exploiteren. Sommige coöperaties werken samen met een partner bij het aanbieden van een fysiek (5%) of digitaal (5%) energieloket.
De meest genoemde besparingsactiviteiten: informatievoorziening via de website (59%), het aanbieden van energiecoaches (58%), het organiseren van digitale of fysieke informatiebijeenkomsten (51%) en het aanbieden van warmtescans of warmtesafari’s (47%).
Voorbeelden uit de praktijk
Regionale Bedrijvenbank – collectieve inkoop
De Regionale Bedrijvenbank Gooi en Vechtstreek biedt een overzicht van lokale bedrijven, adviseurs en coöperaties die kunnen helpen bij de verduurzaming van een huis of pand. Het overzicht wordt samengesteld aan de hand van referenties van bewoners, energiecoaches en -coöperaties. Dit geeft een makkelijk beginpunt voor mensen die aan de slag willen met hun woning of pand.
Enkele bedrijven zijn inkoopafspraken gemaakt over collectieve inkoopacties. De betrokken energiecoöperaties begeleiden deze collectieve inkoopacties.
Lokale Energiearmoede Aanpak (LEA)
Het programma "Lokale Energiearmoede Aanpak" richt zich op het ondersteunen en versterken van lokale initiatieven die huishoudens helpen bij het besparen op energie en het verduurzamen van hun woning. Het is een samenwerking tussen EnergieBank, Energie Samen en FIXbrigade Nederland. Deze organisaties zijn ervan overtuigd dat een sociaal-maatschappelijke aanpak de meest effectieve manier is om energiearmoede aan te pakken.
De aanpak richt zich op gemeenten en op lokale initiatieven die kwetsbare huishoudens helpen door energie coaching en energieklussen. Gemeenten kunnen zich aanmelden voor ondersteuning en krijgen hulp bij het opzetten en uitvoeren van lokale projecten die gericht zijn op energiebesparing en verduurzaming. Initiatieven kunnen onder andere worden ondersteund met door kennis en best-practices.
Wil je meer weten, kijk dan op lokaleenergiearmoedeaanpak.nl
Europese richtlijn
De herziene Europese Richtlijn Energieprestatie van Gebouwen (EPBD) biedt nieuwe kansen om energieloketten ('one-stop-shops') door te ontwikkelen en pakt tegelijkertijd energiearmoede aan. De richtlijn is aangenomen en lidstaten hebben tot 2026 om deze te implementeren.
Belangrijkste punten uit de richtlijn:
Uitbreiding van energieloketten
Energieloketten worden verder ontwikkeld tot centrale punten waar huishoudens en bedrijven terecht kunnen voor informatie, begeleiding en technische ondersteuning bij energiebesparende maatregelen en financieringsmogelijkheden.
Stop op fossiele subsidies
Vanaf 2025 mogen lidstaten geen subsidies meer verstrekken voor fossiele verwarmingssystemen. Dit moet huishoudens stimuleren over te stappen op duurzame alternatieven zoals warmtepompen of hybride systemen.
Aanpak van energiearmoede
De richtlijn legt extra nadruk op ondersteuning van kwetsbare huishoudens die risico lopen op energiearmoede. Lidstaten worden gestimuleerd om deze groepen te begeleiden en financiële steun beschikbaar te stellen om renovaties haalbaar te maken. Er moet worden voorkomen dat huurders onevenredig worden belast door huurverhogingen na renovaties.
Samenwerkingspartners
Van 217 collectieven weten we wie de samenwerkingspartners op het gebied van energiebesparing zijn, omdat deze zijn ingevuld via de enquête of openbaar op de website te vinden zijn. Vooralsnog blijft de gemeente de grootste samenwerkingspartner voor de energiecoöperaties (77%). Dit percentage is met 18% gestegen ten opzichte van vorig jaar.
Het percentage coöperaties dat aangeeft met een energieleverancier te werken is enigszins gedaald naar 33%. Deze samenwerking is hoogstwaarschijnlijk gebaseerd op de verkoop van energie en niet een samenwerking op het gebied van energiebesparing. Een stijging is juist te zien in de samenwerking met HOOM/Econobis van 22% naar 31%.
Dit jaar zijn er enkele nieuwe opties toegevoegd aan de lijst met mogelijke partners in de enquête. Deze organisaties zijn benoemd bij anders, namelijk in de enquête. Dit zijn Energie vanOns (10%), de Natuur en Milieufederaties (8%), (Regionaal) Energieloket (4%) en LSA Bewoners (1%).
Andere bewonersinitiatieven
Naast de energiecoöperaties zijn er veel meer bewonersinitiatieven in Nederland die zich bezighouden met energiebesparing. Deze initiatieven blijven voor een deel buiten beeld in de Lokale Energie Monitor omdat ze buiten de definitie van een ‘burgerenergiecollectief’ in de Lokale Energie Monitor vallen. Deze groep wordt dit jaar voor het eerst met aanvullend onderzoek in kaart gebracht.