Naast en samen met de coöperatieve beweging zijn er honderden1 bewonersinitiatieven actief. Veel van deze initiatieven hebben geen formele rechtsvorm, maar spelen wel een belangrijke rol in hun lokale gemeenschap. Ze richten zich niet alleen op energie, maar koppelen verduurzaming vaak aan bredere thema’s zoals groen, klimaatadaptatie en sociale samenhang. De rapportage 'Bewonersinitiatieven in beeld' brengt deze initiatieven voor het eerst systematisch in kaart. Hiervoor analyseren we 113 initiatieven om inzicht te krijgen in hun organisatie, activiteiten en uitdagingen.
- Lokale Energie Monitor 2023
Deze pagina bevat een samenvatting van de rapportage 'Bewonersinitiatieven in beeld', een uitgave van klimaatstichting HIER, uitgevoerd in opdracht van RVO, in samenwerking met Platform31 en met medewerking van onze partners in de Participatiecoalitie. Voor de volledige rapportage, zie bijlage.
In het kort
- Nederland telt meer dan 700 bewonersinitiatieven naast de 702 coöperaties.
- De meeste initiatieven zijn na 2020 gestart, met een piek in 2022 en 2023.
- 38% heeft geen rechtsvorm en functioneert als informele werkgroep.
- 87% van de initiatieven richt zich primair op energie, maar 41% combineert dit met groen en klimaat, en 12% met sociale thema’s zoals schuldhulpverlening en sociale cohesie.
- De meeste initiatieven opereren op wijkniveau (35%), gevolgd door dorpsniveau (17%) en buurtniveau (15%).
- Bijna de helft van de initiatieven bereikt 500 of meer huishoudens. 73% geeft aan dat ze hun doelgroep effectief bereiken.
- 80% richt zich op huiseigenaren, maar ook huurders (52%) en huishoudens in energiearmoede (52%) zijn belangrijke doelgroepen.
- De meest voorkomende activiteiten zijn informatieavonden (68%), advies over subsidies (52%) en warmtescans (49%).
- 83% van de initiatieven werkt samen met andere bewonersinitiatieven en 74% met gemeenten. Daarnaast heeft 21% contact met woningcorporaties.
- De belangrijkste knelpunten zijn het werven en behouden van vrijwilligers (35%) en financiering (30%).
Achtergrondinformatie
Over het onderzoek Bewonersinitiatieven in beeld
In Nederland zijn, naast energiecoöperaties, talloze bewonersinitiatieven actief die zich richten op energiebesparing, energiearmoede en de warmtetransitie. De Lokale Energie Monitor brengt al tien jaar energiecoöperaties met een formele rechtsvorm in kaart en biedt daarmee waardevolle inzichten in de coöperatieve beweging. Tegelijkertijd is er een grote groep bewonersinitiatieven die zich niet bezighoudt met collectieve opwek en vaak zonder formele rechtsvorm opereert. Deze initiatieven waren tot nu toe minder systematisch in beeld.
Met 'Bewonersinitiatieven in beeld' bouwen we voort op een verkennend onderzoek uit de Lokale Energie Monitor 2023, waarin al een eerste beeld werd geschetst van bewonersinitiatieven die zich bezighouden met energiebesparing en de warmtetransitie. Daaruit kwam naar voren dat er naar schatting meer dan 700 van dit soort initiatieven actief zijn in Nederland.
Dit onderzoek werd gedaan om inzicht te krijgen in hun activiteiten, samenwerkingen en uitdagingen. Met een zorgvuldig opgestelde vragenlijst en dataset is er een goede basis gelegd voor het in kaart brengen van bewonersinitiatieven.
Meer over de opzet en methodologie van deze monitor is te vinden in het hoofdstuk ‘Over de monitor’.
Wanneer volgt dit onderzoek een bewonersinitiatief?
Het onderzoek Bewonersinitiatieven in beeld richt zich op initiatieven die niet onder de Lokale Energie Monitor vallen. In tegenstelling tot energiecoöperaties hebben veel van deze bewonersinitiatieven geen formele rechtsvorm.
Bewonersinitiatieven met een rechtsvorm (meestal stichting of vereniging), die zich uitsluitend bezighouden met energiebesparingsactiviteiten, vallen onder deze monitor. Wanneer ze ook collectieve productie- of warmtenetprojecten oppakken, worden ze onder de Lokale Energie Monitor worden geregistreerd.
De bewonersinitiatieven in deze monitor werken vaak op zeer lokale schaal en richten zich dus voornamelijk op energiebesparing en (bepaalde aspecten van) de warmtetransitie, en niet op collectieve opwek en levering van energie.
Definitie bewonersinitiatief
In dit onderzoek wordt een bewonersinitiatief gedefinieerd aan de hand van de volgende criteria:
- Betrokkenheid van bewoners: het initiatief moet gedragen worden door een groep bewoners uit een bepaalde buurt, wijk, of gemeenschap. Dit kan een verzameling individuele buurtbewoners zijn, maar ook een georganiseerde groep binnen bijvoorbeeld een dorpsraad, buurthuis, of andere lokale structuur.
- Focus op energietransitie: het initiatief is actief bezig met aspecten van de energietransitie, zoals energiearmoede, energiebesparing, duurzame energieopwekking of de transitie naar warmtebronnen met lagere CO2-uitstoot.
- Organisatie: het initiatief wordt gedreven door bewoners die zich inzetten voor gemeenschappelijke doelen zonder winstoogmerk. Dit is vaak, maar niet uitsluitend, op vrijwillige basis (denk bijvoorbeeld aan bewoners die betaald krijgen voor hun inzet, of aan bewonersbedrijven). Er kan sprake zijn van een juridische rechtsvorm, maar dit hoeft niet. Het initiatief is geen energiecoöperatie.
- Lokale impact: het initiatief heeft als doel om concrete impact te hebben op de lokale gemeenschap.
Landelijke ondersteuning voor bewonersinitiatieven
De vragenlijst is ontwikkeld met input vanuit de Participatiecoalitie. De betrokkenheid van de coalitiepartners zorgde er tevens voor dat we een diverse groep initiatieven konden bereiken.
Participatiecoalitie
De Participatiecoalitie (een samenwerking van de maatschappelijke organisaties HIER, Energie Samen, Buurkracht, LSA bewoners en de Natuur en Milieufederaties) biedt bewonersinitiatieven een landelijke ondersteuningsstructuur.
In 2023 werden vanuit dit programma 250 nieuwe initiatieven opgestart en begeleid, om met zoveel mogelijk bewoners isolatiemaatregelen en zonnepanelen te nemen. Er worden bijvoorbeeld collectieve inkoopacties georganiseerd en netwerken van energiecoaches ingezet.
Procesbegeleiding
De ondersteuning bij het nemen van maatregelen bestaat voornamelijk uit procesbegeleiding. Bewonersinitiatieven worden geholpen met het vormen van een goed team, het enthousiasmeren van hun buren en het selecteren van bedrijven voor de uitvoering.
Voor veel bewoners die uit zichzelf minder snel in beweging komen is deze aanpak aantrekkelijk, omdat het makkelijker en vaak voordeliger wordt om hun huis te verduurzamen.
Fase
Waar we in de coöperatieve sector een gestage afname van nieuwe coöperaties zien sinds 2019, zien we juist een omgekeerde trend voor bewonersinitiatieven. De meeste initiatieven zijn na 2020 gestart, met een duidelijke piek in 2022 en 2023, ten tijde van de energiecrisis.
80% van deze initiatieven is actief en organiseert regelmatig activiteiten. Ongeveer 19% bevindt zich nog in een verkennende fase en verkent mogelijke samenwerkingsverbanden en financieringsmogelijkheden. Daarnaast is er een kleine groep initiatieven (13%) die eerder zeer actief waren, maar nu minder activiteiten organiseren vanwege veranderende prioriteiten of het behalen van oorspronkelijke doelen.
Thema's en doelstellingen
De meeste bewonersinitiatieven richten zich primair op energie (87%), maar veel initiatieven combineren dit met andere thema's zoals groen en klimaat (41%) en sociale thema's zoals schuldhulpverlening en sociale cohesie (12%). Dit onderstreept dat bewonersinitiatieven niet alleen bijdragen aan de energietransitie, maar ook bredere maatschappelijke impact nastreven.
De doelen van initiatieven variëren. Sommige initiatieven stellen gerichte en praktische doelen, zoals het organiseren van gezamenlijke inkoopacties of het aanbieden van energiecoaching. Andere initiatieven werken vanuit een bredere visie en hebben een 'stip op de horizon', zoals het volledig aardgasvrij maken van een wijk in 2040. Dit soort langetermijndoelen gaan gepaard met kortere, tussentijdse stappen om structureel bij te dragen aan de energietransitie.
Voorbeelden uit de praktijk
De EnergieWending: van energiebesparing naar brede maatschappelijke impact
EnergieWending richt zich op energiebesparing voor kwetsbare huishoudens in Amsterdam West. Sinds de oprichting in 2022 heeft het team van energiecoaches en fixers al meer dan 1500 woningen geholpen met energiebesparende maatregelen en advies over energieverbruik.
Door samen te werken met woningcorporaties, buurtinitiatieven en lokale overheden, heeft EnergieWending een belangrijke rol gespeeld in het betrekken van moeilijk bereikbare doelgroepen bij de energietransitie.
Tijdens dit proces stuitte het team op andere urgente vraagstukken, zoals schimmel en slechte bouwkwaliteit. Dit leidde tot een verbreding van de focus, waarbij ook thema’s zoals klimaatadaptatie en het verbeteren van de leefomstandigheden werden opgenomen.
Na een periode onder de vleugels van MidWest, heeft het initiatief besloten om als zelfstandige stichting verder te gaan, onder de naam Stichting De Wending. Niek Prast van EnergieWending: "We zijn hard gegroeid de afgelopen jaren. We hebben daarom behoefte aan meer controle over onze financiën en ruimte om meerdere transities aan te pakken. Het is een logische stap om verder te groeien."
Met de oprichting van de stichting wordt de focus verbreed naar een breed scala aan maatschappelijke thema’s, van energiearmoede tot gezondheid en klimaatadaptatie. Deze uitbreiding biedt de kans om meer impact te maken, bewoners beter te ondersteunen en de samenwerking met andere initiatieven verder te versterken.
EnergieKronenberg: een dorp met een doel - energieneutraal in 2030
EnergieKronenberg heeft zich ten doel gesteld om in 2030 het eerste energieneutrale dorp van Nederland te worden. Deze ambitie motiveert de gemeenschap om in actie te komen. Sinds de oprichting van de stichting in 2014 zijn er al belangrijke stappen gezet: bijna de helft van de woningen heeft zonnepanelen, en collectieve inkoopacties voor isolatie en warmtepompen hebben een aanzienlijke impact gehad.
De kracht van het initiatief ligt in de actieve betrokkenheid van bewoners. EnergieKronenberg organiseert regelmatig themabijeenkomsten, energiecoaching en energiemarkten en werkt nauw samen met lokale partners zoals de gemeente en woningcorporaties.
In april 2024 presenteerde het initiatief een vernieuwd bidbook met een toekomstvisie voor een all-electric en toekomstbestendig energiesysteem. Sindsdien is de werkgroep Energiehub Reindonckweg en omstreken opgericht. Een groep bewoners binnen het dorp zet hierin concrete stappen naar een lokale energiegemeenschap, met als doel om energie op te slaan, slim te gebruiken en te delen, en bij succes op te schalen voor het hele dorp. Dit project wordt ondersteund door de gemeente en is een pilot binnen de RES Noord-Limburg.
Met deze initiatieven blijft de gemeenschap vastberaden werken aan haar doel: een duurzaam en zelfvoorzienend Kronenberg in 2030.
Doelgroepen
80% van de bewonersinitiatieven richt zich (mede) op huiseigenaren met investeringscapaciteit. Ook richt 52% zich op huurders met een smalle beurs en 52% op huishoudens in energiearmoede. De meeste van de initiatieven die zich ook richten op huishoudens in energiearmoede, hanteren het aanpakken van energiearmoede niet als hoofddoel. Ze willen gewoonweg alle bewoners bereiken.
Van alle initiatieven richt 10% zich maar op één doelgroep. Hiervan geeft één initiatief aan zich enkel op huishoudens in energiearmoede te richten, de rest richt zich alleen op huiseigenaren met investeringscapaciteit. Er is geen enkel initiatief dat zich alléén op huurders richt.
Voorbeeld uit de praktijk
Warmte in Noordwest: op weg naar een duurzame bron
Warmte in Noordwest heeft twee heldere doelen. Eén, zij willen ervoor zorgen dat hun warmtenet een duurzame bron krijgt. Ten tweede vormt in het oostelijk deel van de wijk, waar de aandacht vooral uitgaat naar individuele en kleinschalig collectieve oplossingen, netcongestie een belemmering.
In de wijk Noordwest (gemeente Wageningen) bestaat al langere tijd een kleinschalig warmtenet waar 780 woningen op aangesloten zijn. Het warmtenet wordt geëxploiteerd door Ennatuurlijk en wordt gevoed door aardgas. Met mogelijkheden tot de inzet van restwarmte in de nabije omgeving, warmte koude opslag en collectieve warmtepomp, moet dat beter kunnen vonden zes wijkbewoners.
Zij zijn in 2021, onder de vleugels van de Bewonersvereniging Noordwest, de werkgroep Warmte in Noordwest gestart. Vanaf de start hebben zij een coördinerende rol op zich genomen. Via bijeenkomsten voor bewoners en door diverse betrokkenen, zoals de gemeente, het warmtebedrijf, de netbeheerder en lokale energie coöperatie, samen te brengen. En met succes. Want de gemeente heeft de regierol genomen en gaat de plannen verder uitwerken in het wijkuitvoeringsplan. Geïnteresseerde bewoners blijven betrokken via de meedenkgroep.
En Warmte in Noordwest gaat door. Zij blijven zich inzetten voor hun wijk. In de komende periode gaan zij onder andere onderzoeken of de netcongestie aangepast kan worden met extra energie opslag, bijvoorbeeld door een buurtbatterij. Ook wordt gedacht aan collectieve inkoopacties.
Werkgebied
Uit figuur 6 blijkt dat de meeste bewonersinitiatieven actief zijn op wijkniveau (35%), gevolgd door dorpsniveau (17%), buurtniveau (15%) en gemeentelijk niveau (12%). Grotere schaalniveaus komen nauwelijks voor, terwijl kleinere gebieden wel worden genoemd; sommige initiatieven focussen zich zelfs op één gebouw.
Voorbeeld uit de praktijk
Vereniging Panoramaflat De Paasberg: iedere bewoner wordt betrokken
Op loopafstand van het groen en het water in Oosterbeek (gemeente Renkum) staat Panoramaflat De Paasberg, een complex van koopwoningen voor senioren. Het zeskoppige bestuur van de vereniging heeft in hun kleine werkgebied – de flat zelf – enorm veel voor elkaar gekregen. Het bestuur weet met succes alle 40 appartementen te bereiken en bewoners actief te betrekken.
Speciale informatiebijeenkomsten in de eigen recreatiezaal kunnen altijd rekenen op een opkomst van 80 tot 90% van de bewoners. Op deze manier is er met iedereen in het complex persoonlijk contact. En door slim gebruik te maken van de Algemene Ledenvergadering vormt het onderwerp verduurzaming een vaste waarde op de agenda.
Ook bieden zij hun buren praktische hulp bij het aanbrengen van energiebesparende maatregelen in de woning en verspreiden ze een nieuwsbrief. In 2018 is een grootschalige renovatie aan de gevel uitgevoerd waarmee het gasverbruik drastisch is teruggebracht. Op het dak liggen zonnepanelen en twee regenpijpen zijn afgekoppeld. Nu overwegen ze een mogelijke overstap op een warmtepomp.
Activiteiten
We zien dat bewonersinitiatieven een breed scala aan activiteiten ontplooien op het gebied van energiebesparing en de transitie naar aardgasvrij wonen. Ze spelen een rol in het enthousiasmeren en ondersteunen van buurtbewoners op weg naar een aardgasvrije toekomst. De lokale initiatieven dragen bovendien bij aan meer isolatiemaatregelen, meer zonnepanelen op daken en energiebesparende maatregelen bij bewoners thuis.
Digitale en fysieke informatieavonden (68%) zijn de meest populaire activiteit, gevolgd door advies over en/of hulp bij aanvragen van subsidies (52%), het aanbieden van warmtescans (49%) en het inzetten van energiecoaches (43%). De meeste initiatieven combineren activiteiten om een breed publiek te kunnen bereiken.
Bereik
Bewonersinitiatieven hanteren verschillende communicatiemethoden om hun doelgroepen te bereiken en betrekken bij activiteiten. Nieuwsbrieven en flyeren worden het meest gebruikt en als meest effectief ervaren; 64% van de initiatieven noemt nieuwsbrieven effectief en 58% ziet flyeren als een succesvolle manier om bewoners te bereiken. Ook direct contact, zoals aanbellen bij bewoners, wordt als succesvol genoemd. Initiatieven merken echter op dat het lastig blijft om bewoners daadwerkelijk te activeren tot het nemen van maatregelen.
Bijna de helft van de initiatieven geeft aan 500 of meer huishoudens te bereiken. Daarnaast geeft bijna driekwart (73%) aan dat ze hun doelgroep effectief weten te bereiken. De initiatieven merken op dat hun inspanningen niet alleen leiden tot bewustwording; een groot deel van de mensen die worden bereikt via communicatiekanalen, raken ook daadwerkelijk betrokken bij activiteiten of begeleidingstrajecten.
Initiatieven die zich richten op energiearmoede of kwetsbare huishoudens benoemen dat zij relatief succesvol zijn in het betrekken van deze doelgroepen, hoewel structurele betrokkenheid een aandachtspunt blijft.
Organisatie
De initiatieven in deze monitor verschillen sterk in grootte. De kleinste initiatieven hebben 2 actieve betrokkenen, en de grootste is een initiatief dat aangeeft 155 vrijwilligers te hebben. De meest voorkomende initiatiefgrootte (modus) is 10 personen en de mediaan is 9 personen.
Wat opvalt is dat de man-vrouwverhouding redelijk in balans is, al zijn mannen iets vaker vertegenwoordigd. De samenstelling van de initiatieven die de vragenlijst hebben ingevuld laat verder een stuk minder variatie zien. De meeste initiatieven bestaan uit witte mensen van 50 jaar en ouder, waarvan velen gepensioneerd zijn. Jongere deelnemers (20-40 jaar) zijn aanwezig, maar in de minderheid. Meerdere initiatieven geven aan dat verjonging gewenst is. De meeste deelnemers hebben een hogere opleiding (HBO/WO) en ervaring in techniek of duurzaamheid.
De initiatieven weerspiegelen over het algemeen een beperkte culturele diversiteit. Sommigen benoemen dat hun kernteam weinig divers is, terwijl specifieke onderdelen zoals een FIXbrigade wél diverser zijn. Anderen geven aan dat de beperkte diversiteit een weerspiegeling is van de samenstelling van hun wijk. Er is bij verschillende initiatieven een uitgesproken wens om meer gender- en culturele diversiteit te stimuleren, om een betere afspiegeling van de wijk te realiseren.
Voorbeeld uit de praktijk
Koninklijke buurt Bennekom: klein initiatief, grote beweging
In Bennekom hebben twee buurtbewoners, Vincent Mosch en Heleen Maat, met hun verduurzamingsinitiatieven een sneeuwbaleffect gecreëerd in de wijk. Het resultaat was het bewonersinitiatief "Koninklijke Buurt Bennekom", dat begon met een enquête onder 33 woningen en steun kreeg van Energie Samen Foodvalley. Dit leidde tot energieadviezen, warmtebeeldscans en onderzoek naar aardgasvrije verwarmingssystemen.
"Als je samenwerkt met professionals, zoals met een coöperatie, kom je nog verder," zegt Vincent. Het initiatief heeft de verduurzaming lokaal op de agenda gezet, met bewoners die nu actief verbeteringen plannen in hun woning. Door samen te werken met andere initiatieven en de Dorpsraad, wordt er in overleg met de Gemeente gewerkt aan een gezamenlijke aanpak.
Vincent en Heleen zijn trots op wat ze met twee mensen hebben bereikt en werken nu samen met de Gemeente om duidelijkheid te krijgen over de lange-termijnplannen, zoals de komst van een warmtenet. Dit stelt bewoners in staat om spijtvrije stappen te zetten richting een aardgasvrije toekomst. Het belangrijkste advies voor andere buurtinitiatieven: "Begin gewoon, zoek samenwerking en werk stap voor stap naar een gezamenlijk doel."
Geen rechtsvorm
38% van de initiatieven heeft geen rechtsvorm en functioneert als informele werkgroep. Daarnaast maakt bijna een kwart gebruik van een bestaande structuur, zoals een dorpsraad of energiecoöperatie. Sommige initiatieven zijn zelfstandig ontstaan en later aangesloten bij een grotere organisatie, terwijl anderen juist binnen een bestaande structuur zijn gestart maar grotendeels onafhankelijk opereren. In beide gevallen behouden ze hun eigen identiteit en maken ze hun eigen beslissingen, ondanks dat ze formeel onder een grotere organisatie vallen. 38% is formeel georganiseerd als stichting of vereniging met een eigen administratie en bankrekening.
Ondanks dat een groot deel van de onderzochte bewonersinitiatieven dus geen formele (eigen) rechtsvorm heeft, zijn het wel actieve partners in hun lokale context.
Vrijwilligers
100% van de initiatieven werkt met vrijwilligers. Driekwart van de initiatieven draait volledig op vrijwilligers en 25% werkt deels met betaalde krachten, voornamelijk voor coördinatie en communicatie.
Steeds meer initiatieven overwegen om bepaalde taken niet langer op vrijwillige basis te doen. Sommige initiatieven geven bijvoorbeeld aan dat het aanvragen van subsidies niet alleen tijdrovend en complex is, maar ook specialistische kennis vereist. Daarom overwegen zij om dit werk (deels) uit te besteden of hier een betaalde kracht voor aan te stellen, zodat vrijwilligers zich meer kunnen richten op de uitvoering van activiteiten.
Samenwerkingspartners
Andere bewonersinitiatieven zijn de meest voorkomende samenwerkingspartners (79%). Dit varieert van buurt- en wijkinitiatieven tot regionale samenwerkingsverbanden. Vaak omschrijven initiatieven deze samenwerking als ‘intensief’, ‘veel’ of ‘goed’. Ook energiecoöperaties vallen binnen deze categorie, waarbij zij initiatieven bijvoorbeeld ondersteunen bij communicatie.
De gemeente is de op een na meest genoemde partner (74%). Gemeenten bieden vaak subsidies, stellen ruimtes beschikbaar en leveren soms kennis. Sommige initiatieven ervaren constructieve samenwerking, terwijl anderen tegen bureaucratische drempels aanlopen.
Woningcorporaties (21%) worden ook regelmatig genoemd, al wordt er weinig inhoudelijke duiding gegeven over de samenwerking.
16% van de initiatieven werkt samen met het lokale bedrijfsleven, bijvoorbeeld via inkoopafspraken met installateurs of bouwmarkten. Bijna de helft werkt met maatschappelijke organisaties, zoals welzijnsorganisaties (8%), dorpsraden, kerken en sportverenigingen. Provincies worden door 8% genoemd, soms als financier of kennispartner.
Opvallend is dat één initiatief samenwerkt met een netbeheerder (Liander), één met een warmtebedrijf (Ennatuurlijk) en één met een energieleverancier (Greenchoice).
De samenwerking tussen initiatieven onderling en met gemeenten en maatschappelijke organisaties zorgt ervoor dat de energietransitie niet alleen technologische vooruitgang boekt, maar ook een sociale beweging blijft waar bewoners actief bij betrokken worden.
Voorbeeld uit de praktijk
Werkgroep Energierijk Zuid: geen rechtsvorm, wel samenwerkingspartner
Energierijk Zuid in Wijchen heeft geen formele rechtsvorm, maar speelt een belangrijke rol als samenwerkingspartner van de gemeente. De vrijwilligers van deze zelfstandige werkgroep kijken met bewoners mee met offertes, kennen hun weg in subsidieaanvragen en sparren met de gemeente over warmtenetten. Ook willen ze 'urban verwarmingssprookjes' de wereld uit helpen.
Die samenwerking met de gemeente kent nog meer facetten. Want hoewel Energierijk Zuid geen formele rechtsvorm heeft, mogen ze wel hun kosten declareren bij de gemeente. De gemeente geeft verschillende warmtecamera’s in langdurige bruikleen en faciliteerde een training over de werking ervan. Zo kunnen de vrijwilligers goed uitgerust de wijk in gaan om bewoners te helpen met het opsporen van warmtelekken. Daarnaast mogen zij gratis gebruik maken van de faciliteiten van het wijkcentrum.
Enerzijds vult Energierijk Zuid de leemtes die de gemeente niet kan invullen door gebrek aan mankracht of het feit dat niet alle bewoners de gemeente weten te vinden. Anderzijds fungeert de werkgroep als belangenorganisatie die actief de verschillende opties voor de energietransitie in kaart brengt, draagvlak creëert en zich voorbereidt op toekomstige beleidskeuzes, zodat de wijk samen kan bepalen welke richting het opgaat.
De samenwerking met de gemeente verloopt redelijk goed. Al blijft de afhankelijkheid van de (soms te onduidelijke) plannen van de gemeente en de overheid een lastig punt.
Uitvoeringsplannen
47% van de initiatieven geeft aan dat hun gemeente concrete plannen heeft om hun buurt of wijk aardgasvrij te maken. In deze gevallen wordt 89% van de initiatieven actief betrokken bij het uitvoeringsplan (UP) door de gemeente, een enkele keer door eigen inspanning.
45% van de initiatieven geeft aan dat hun gemeente nog geen concrete plannen heeft om hun buurt of wijk aardgasvrij te maken. Veel initiatieven nemen hierin dus zelf het voortouw en betrekken hun buren actief bij de transitie. In sommige gevallen stimuleren ze de gemeente actief om stappen te zetten.
Financiering
Bewonersinitiatieven hebben verschillende financieringsbronnen en soms ook meerdere naast elkaar. De financieringsbron die het meest wordt genoemd is de gemeente (59%), gevolgd door de provincie die wordt genoemd door 20%. Nog eens 20% van de initiatieven geeft aan helemaal geen financieringsbron te hebben. De Rabobank (3%), Participatiecoalitie (3%) en LSA Bewoners (2%) worden ook een paar keer genoemd.
Het hebben van een financieringsbron betekent echter niet altijd dat er ook voldoende geld beschikbaar is voor het initiatief. Lees hierover meer onder het kopje ‘Knelpunten’.
Knelpunten
Hoewel veel initiatieven tevreden zijn over hun impact, ervaren ze ook uitdagingen. Werving en behoud van vrijwilligers (35%) is de grootste uitdaging. Veel initiatieven kampen met een vergrijzend vrijwilligersbestand en hebben moeite om jongere generaties te betrekken.
30% benoemt dat financiering een knelpunt vormt. Van de initiatieven die een gebrek aan financiën ervaren, heeft 78% wél een financieringsbron; financieringsbronnen lijken vaak dus niet afdoende voor de activiteiten die de initiatieven willen ondernemen. Gemeentesubsidies en fondsen zijn vaak projectmatig, waardoor initiatieven moeite hebben om structurele financiering te vinden.
Het bereiken van nieuwe doelgroepen blijft voor 29% van de initiatieven een uitdaging, vooral buiten de bekende kring van 'early adopters'. Veel initiatieven willen hun bereik vergroten, maar ervaren moeite om nieuwe mensen aan te trekken. Tijdens bijeenkomsten zien ze vaak dezelfde gezichten.
Opvallend is ook dat 21% van de bewonersinitiatieven aangeeft momenteel helemaal geen knelpunten te ervaren. Samenwerking binnen het initiatief wordt het minste als een knelpunt ervaren.
Ambities
Bewonersinitiatieven worden gedreven door enthousiasme en een sterke ambitie om de energietransitie lokaal te versnellen. Alle initiatieven draaien volledig of grotendeels op vrijwilligers die zich met grote toewijding inzetten. Dit doorzettingsvermogen zorgt ervoor dat bewonersinitiatieven veel voor elkaar krijgen. Ze maken bewoners warm voor de transitie, helpen hen praktisch op weg en hebben vaak grote ambities om steeds meer mensen te bereiken.
Wanneer we vragen naar hun ambities, geven veel initiatieven aan hun bereik te willen vergroten en te willen zoeken naar manieren om structureler samen te werken met gemeenten en andere organisaties. Een groeiend aantal initiatieven wil verder professionaliseren en zoekt naar mogelijkheden om betaalde krachten in te schakelen.
Bijlagen
- Download de uitgebreide rapportage Bewonersinitiatieven in beeld (PDF)
- Download Bijlage 1. Overzicht bewonersinitiatieven (Excel)
- Download Bijlage 2. Vragenlijst (PDF)