Windenergie is co-creatie

Toen de gemeente Utrecht in 2016 besloot in de polder Rijnenburg grootschalige duurzame energie op te wekken, nam een groep inwoners het initiatief in eigen hand. Bewonersorganisatie Rijne Energie werkt aan een plan om samen met Eneco in de polder Rijnenburg en een deel van Reijerscop op grote schaal duurzame energie gaan opwekken. Samen met deze partijen legde de gemeente Utrecht vast aan welke de kaders hun plannen voor duurzame opwek van energie moeten voldoen.

Officieel is Rijne Energie nog een organisatie in oprichting, die voortkomt uit het samenwerkingsverband van alle coöperaties en bewonersgroepen die actief zijn in en rond Rijnenburg. Het doel van dit samenwerkingsverband is het heft in eigen handen te nemen rond de grootschalige opwek in Rijnenburg, oftewel: “Wij willen zelf eigenaar zijn van de energie-productiemiddelen, windmolens en zonnevelden, zodat we daar meer zeggenschap over hebben en de energie en de opbrengsten lokaal blijven”, legt Inge Verhoef initiatiefnemer van Rijne Energie uit.

Verhoef richtte de organisatie op toen zij in de zomer van 2016 op de hoogte raakte van de plannen die de provincie had om grootschalig duurzame energie op te wekken in de Utrechtse polder Rijnenburg. Daarop mobiliseerde zij vrienden, kennissen en energieliefhebbers via Energie-U en begon samen met hen Rijne Energie. “Het is een enorme kans om te verduurzamen en om mee te denken over de inrichting van dit plan, daarom vond ik dat we deze gelegenheid met beide handen moeten aanpakken. We zetten als coöperatie in op windenergie én zonne-energie, omdat de combinatie veel voordelen heeft,” vertelt zij.

Bewoners aan het roer

Het belangrijkste is voor Rijne Energie dat bewoners de leiding krijgen en dat alle stroom- en geldelijke opbrengsten lokaal worden ingezet. “Zo hebben wij, anders dan marktpartijen, geen winstoogmerk. Daarom kunnen we kiezen voor de nieuwste, modernste en daarmee ook meest geluidsarme windmolen. Dat scheelt in de acceptatie van de plaatsing van de molens. Ook de lokale inzet van de opbrengsten helpt mee; we hopen dat bewoners zelf met ideeën komen hoe we die omzet het beste kunnen gaan inzetten in onze omgeving.”

De enige andere partij die aanvankelijk bij de gemeente heeft aangegeven mee te willen denken over de opwek van duurzame energie in het gebied, is Eneco. “We zijn allebei meegegaan in het traject,” vertelt Inge. “Het vervolg is dat we nu bekijken hoe we samen een plan kunnen ontwikkelen, in plaats van ieder voor zich. Belangrijk is dat de kernwaarden van onze organisaties behouden blijven.” Met de nieuwe initiatiefnemers die zich inmiddels hebben aangemeld gaan de organisaties in september in gesprek: “Dan kijken we of zij nog kunnen aanhaken en hoe ze in dat geval de achterstand kunnen inhalen.”

Doorgaans kost het bij trajecten met windenergie veel tijd en inspanning om draagvlak te vinden. Bijzonder aan proces in Rijnenburg is dat de gemeente ervoor heeft gekozen vooraf nog geen uitgewerkt plan op te stellen. “Normaal gesproken werkten gemeenten en initiatiefnemers veel meer uit achter de schermen pas als de contouren van de plannen klaar staan, komt het plan naar buiten. Nu hebben wij als bewoners de contouren van het plan mede kunnen vaststellen.”

Stadsgesprekken

Onderdeel van de strategie om bewoners al in een vroeg stadium te betrekken bij de plannen was dat de gemeente een informatiemarkt faciliteerde en drie stadsgesprekken organiseerde over Rijnenburg en de grootschalige opwek. Tijdens deze gesprekken zat iedereen met elkaar aan tafel: de initiatiefnemers Rijne Energie en Eneco, de omwonenden, de gemeente Utrecht en de grondbezitter.

Tijdens deze gesprekken was het de bedoeling dat betrokkenen hun wensen, verwachtingen en angsten kenbaar maken. “Veel omwonenden zijn huiverig voor slagschaduw, horizonvervuiling en geluidsoverlast,” ondervond Inge tijdens de gesprekken. “Door met respect voor ieders mening de dialoog én discussie aan te gaan, kunnen gezichtspunten veranderen. En natuurlijk: soms blijf je gewoon tegenover elkaar staan. Dat mag ook, maar dan heb je in ieder geval naar elkaar geluisterd.”

Invloed uitoefenen

Deze werkwijze gaf bewoners de kans veel invloed uit te oefenen op het besluitvormingsproces. De uitkomst van deze gesprekken vormt de basis voor de startnotitie die in mei 2017 werd ondertekend door de deelnemende partijen. Deze startnotitie definieert de kaders, die de gemeente meegeeft aan initiatiefnemers die concrete plannen hebben voor zonne-energie en windenergie in Rijnenburg en/of Reijerscop. Op 6 juli stemde de gemeenteraad hier met een grote meerderheid van stemmen mee in: 40 van de 45 stemmen waren vóór de startnotitie. Rijne Energie is blij met dit raadsbesluit en bereid zich voor op het vervolgtraject met de omgevingswerkgroep. Met de bewoners, omwonenden en andere belanghebbenden onderzoeken de initiatiefnemers Eneco en Rijne Energie de mogelijkheden voor de inrichting van een energielandschap. De gemeente voert de regie over dit omgevingsproces.

Voor Eneco is deze samenwerking een voordeel omdat zij niet lokaal geworteld zijn. Het voordeel voor Rijne Energie is dat bewoners zo invloed hebben op hoe het energiepark er uiteindelijk uit komt te zien. Blijkt dat dit gezamenlijke plan voldoet aan de kaders uit de startnotitie, dan werkt de gemeente vervolgens mee aan het ruimtelijk mogelijk maken van een energielandschap in Rijnenburg. Een ding heeft Rijne Energie in elk geval al voor elkaar gekregen: het heft in eigen handen nemen. “Mede dankzijRijne Energie hebben bewoners een prominente rol vervuld bij de ontwikkeling van de kaders. Nu kunnen we zelf zorgen dat het landschap mooi en leefbaar blijft.”