Temperatuurstijging: de gevolgen

Broeikasgassen, zoals CO₂ en methaan, houden warmte in de atmosfeer vast. Door de grote menselijke uitstoot van broeikasgassen, met name door het gebruik van fossiele brandstoffen, stijgt daarom de wereldwijde temperatuur. De temperatuurstijging heeft weer gevolgen voor neerslag, ijssmelt, zeespiegelstijging en verwoestijning.

Hoeveel graden gaat de temperatuur nog stijgen?

Volgens het IPCC, het gezaghebbende klimaatpanel van wetenschappers van de Verenigde Naties, zal de temperatuurstijging die sinds het begin van de 20e eeuw wordt gemeten, in de 21e eeuw versneld doorzetten. In de afgelopen honderd jaar steeg de temperatuur gemiddeld 0,74 graden. In de nieuwe eeuw zal de opwarming minimaal twee keer zo snel verlopen. De meest pessimistische scenario's gaan zelfs uit van een gemiddelde temperatuurstijging tot 6 graden in 2100.

Het proces van temperatuurstijging wordt gekenmerkt door vertraging

Dit komt omdat broeikasgassen langere tijd in de atmosfeer blijven hangen. De broeikasgassen die nu worden uitgestoten, zorgen daarom ook in de toekomst nog voor verhoging van de temperaturen (samen met de extra broeikasgassen die dan worden uitgestoten). Dit betekent dat het ongebruikelijke weer, dat we nu overal op aarde beginnen te zien, in feite het gevolg is van de uitstoot tot pakweg dertig tot veertig jaar geleden. De meest ingrijpende gevolgen van de klimaatverandering die we nu al hebben veroorzaakt, moeten nog komen.

Op dit moment hebben we al zoveel broeikasgassen de lucht in gepompt, dat de gemiddelde temperatuur op aarde 1 graad hoger is dan voor de industriële revolutie. Dat betekent dat er nog maar een halve graad bij mag komen willen we ons aan de afspraken houden van het klimaatakkoord in Parijs uit 2015. Daar sprak de wereld af dat de temperatuur op aarde ruim onder de 2 graden moet blijven.

Betekent dat de we wat betreft de uitstoot halverwege zijn? Nee, door het vertragende effect zitten er zoveel extra broeikasgassen in de lucht, dat de 1,5 graad opwarming nauwelijks nog te voorkomen is. Gaan we door met de huidige uitstoot, dan is de kans groot dat we binnen 6 jaar de hoeveelheid broeikasgassen hebben uitgestoten die nodig is om tot de 1,5 graad opwarming te komen. Nog 20 tot 30 jaar op deze voet, en dan bereiken we ook het punt dat 2 graden opwarming onvermijdelijk wordt.

Extreem weer neemt toe

Regenbuien en vooral de zwaarste zomerbuien zullen steeds extremer worden. Ook zien we overal een toename van hittegolven, droogtes en bosbranden. Deze zullen steeds extremer worden. Mogelijk kan de straalstroom dit nog versterkt. Deze stroom is door klimaatverandering waarschijnlijk een stuk zwakker geworden waardoor extreme regenval of hitte zich minder snel verplaatsen en dus langer in één gebied blijven hangen. We krijgen zo langer met hetzelfde weertype te maken. Zoals de droogte in de zomer van 2022 en de extreme neerslag in de zomer van 2021 toen delen van Limburg overstroomde. Ook in Canada en delen van de Verenigde Staten zagen we een hittegolf, die extremer was dan de wetenschap voor mogelijk hield.

De natuur wordt bedreigd

De oceanen nemen ongeveer 30 procent van de CO₂ op die de mens uitstoot. Dit vertraagt het broeikaseffect, maar het zorgt ook voor verzuring van het water. Dit heeft grote gevolgen voor schaaldieren en koraalriffen. Ongeveer 70 tot 90 procent van de ondiepe koraalriffen verdwijnen namelijk bij een opwarming van 1,5 graad. Bij een opwarming van 2 graden verdwijnen ze zelfs helemaal. Dat zou een ramp zijn, omdat maar liefst 25 procent van alle dieren in de oceaan bij dit soort koraalriffen leven en er wereldwijd meer dan 500 miljoen mensen direct afhankelijk zijn van koraalriffen voor voedsel en werk.

Hoeveel gaat de zeespiegel nog stijgen? 

Het KNMI verwacht dat de zeespiegel deze eeuw met 1,2 meter kan stijgen. Dit kan zelfs nog meer worden, namelijk 2 meter, als het ijs op Antarctica sneller smelt dan gedacht.

Arme mensen meest kwetsbaar

Ruim 3 miljard mensen leven in omstandigheden die hen zeer kwetsbaar maken voor klimaatverandering. Deze kwetsbaarheid van mensen verschilt wereldwijd aanzienlijk. Er is  toenemend bewijs dat de aantasting en vernietiging van ecosystemen door menselijk handelen de kwetsbaarheid van de mens vergroot. De risico’s en gevolgen van klimaatverandering worden steeds complexer, omdat verschillende weersextremen gelijktijdig kunnen optreden in meerdere sectoren en regio’s. Dit kan leiden tot meer sociale onrust, conflicten en migratiestromen.

Grote gevolgen voor de Noordpool en Groenland 

De gevolgen van een temperatuurstijging van twee graden zijn al zeer ingrijpend: het aantal mensen met ernstige watertekorten zal oplopen van 1.5 tot 3 miljard en veel ecosystemen, zoals de Noordpool en de koraalriffen zullen grotendeels verdwijnen. Bij drie graden loopt het aantal mensen met ernstige watertekorten op tot boven de vijf miljard en wordt 30% van de biodiversiteit bedreigd.

Wat zijn de gevolgen voor de Noordpool?

Onder invloed van temperatuurstijging zal de Noordpool te maken krijgen met ijssmelt. Maar vanwege de geringere dikte wordt verwacht dat smelt van de Noordpool veel sneller zal verlopen. Deze smelt zorgt echter niet voor zeespiegelstijging, omdat dit ijs al in het water dobbert. Bij smelt van het ijs neemt het volume weer af tot dat van het oorspronkelijke water: netto verandert er dus niets voor de zeespiegel.

Wat zijn de gevolgen voor Groenland? 

Bij ijsmelt op Groenland is dat heel anders. Juist omdat de Groenlandse ijskap zo dik is, zorgt deze voor een goede isolatie. Smelt, onder invloed van temperatuurstijging, zal daardoor (in eerste instantie) trager verlopen. Maar als Groenland smelt, heeft dat wel een directe invloed op de zeespiegel. Er kan dan in potentie een enorme massa ijs, die nu nog op het land ligt, in de oceanen schuiven en stromen.

Hoe groot is het effect van het smelten van de Groenlandse ijskap? 

Hoe groot het effect hiervan zal zijn hangt af van de temperatuurstijging en van het smeltgedrag van de gletsjers. Als smelt alleen optreedt langs de randen van de Groenlandse ijskap, kan het effect meevallen. De volledige smelt van al het ijs op Groenland duurt dan duizenden jaren. Maar in een ander scenario kan smelt in de binnenlanden van Groenland er bijvoorbeeld voor zorgen dat smeltwater (dat zich een weg naar beneden zoekt) tussen het land en het ijs terecht komt. Dit zou er dan voor kunnen zorgen dat dikke gletsjers richting zee gaan schuiven en bovendien veel sneller (in enkele eeuwen) volledig zullen smelten.

Wanneer al het ijs op Groenland zou smelten, zou dat zorgen voor een wereldwijde zeespiegelstijging van 7 meter.