Eerste coöperatieve project met verticale zonnepanelen staat in Culemborg

Hoe het begon

Arjen Schamhart, projectleider vanuit Vrijstad Energie, werd in 2019 gebeld door de eigenaar van een boerderij in Culemborg: Gijs de Raad. De Raad wilde zijn asbestdaken saneren, en koos ervoor om er met een lokale coöperatie zonnepanelen op te leggen om zo de kosten van de sanering te dekken. “Hij had gehoord dat ik vanuit Vrijstad Energie projecten met zonnepanelen doe en de coöperatieve gedachte sprak hem aan”, vertelt Schamhart. “Zo kwamen we in gesprek en zijn we een project gaan ontwerpen. Uitgangspunt was dat wij in plaats van dakhuur de asbestsanering zouden betalen.”

Ze begonnen met inventariseren hoeveel daken er op het erf beschikbaar waren, wat de asbestsanering zou kosten, hoeveel panelen er op de daken pasten, wat de opbrengst zou zijn en hoe groot de netaansluiting moest zijn. Bij dat laatste liepen ze vast. Schamhart: “De benodigde netaansluiting bleek zo kostbaar te zijn, dat we een project met alleen zonnepanelen op dak niet rond konden rekenen. De netaansluiting was verhoudingsgewijs te duur. Bovendien viel de SDE-subsidie te laag uit.”

Het project kon dus niet uit. Schamhart stelde voor de maximale capaciteit van de aansluiting te benutten door ook een veldopstelling met panelen te plaatsen, maar de eigenaar sprak duidelijke taal: “No way, dat gaan we niet doen op mijn land.”

Voor Schamhart was nee geen antwoord. Hij ging op zoek naar wat wel mogelijk was. In een folder van Rijkswaterstaat kwam hij een klein plaatje van verticale zonnepanelen tegen. Daarmee ging hij verder op onderzoek uit. Hij kwam uit bij een Duitse start-up die verticale systemen verkoopt, en kwam met het idee terug bij De Raad. “Hij vond het een geweldig plan”, vertelt Schamhart. “Zo kon hij zijn grond blijven gebruiken, en ging het plan van asbest saneren en zonnepanelen op zijn dak ook door.”

De techniek van verticale panelen

Het innovatieve zonnepanelensysteem met steeds twee bifacial panelen boven elkaar, is gebouwd met glas-glaspanelen (aan twee kanten glas). Bifacial houdt in dat een paneel aan twee kanten energie kan opvangen. Het voordeel van glas-glas is een langere levensduur en minder onderhoud.

Schamhart is erg enthousiast over de techniek: “Het is flexibel, betaalbaar en waanzinnig stevig. Echt voor de toekomst weggelegd. Je kunt er zelfs hekwerken van maken,” legt hij uit, “dus je kunt er ook een heel gebied mee omzomen.”

Wel vindt Schamhart dat je eerst altijd de beschikbare daken moet volleggen. “Voor mij is het een gruwel dat er zonnepanelen op landbouwgrond gelegd worden, ik ben ervan overtuigd dat dat niet de weg is. Maar we weten ook dat daken alleen niet voldoende zijn om genoeg zonne-energie op te wekken. Als we moeten kijken naar alternatieven, dan is een verticaal systeem op een veld ideaal. We kunnen een enorme slag slaan door dit systeem te gebruiken.”

In het grote plaatje van een duurzaam energiesysteem zijn verticale panelen een slimme aanvulling op de standaard zonneweides die vaak in een zuidopstelling liggen. Op zuidgerichte panelen wekken midden op de dag de meeste stroom op. Verticale panelen staan daarentegen in een oost-westopstelling, waardoor ze aan het begin en eind van de dag pieken, de momenten waarop juist veel stroom gebruikt wordt. De combinatie van opwekprojecten in zuidopstelling en oost-westopstelling zorgt ervoor dat de energieopbrengst in een gebied gelijkmatig over de dag verdeeld wordt, waardoor minder opslag nodig is en ook netcongestie wordt beperkt.

Kostenplaatje

Of de productie van een paneel die aan twee zijden zonne-energie opvangt, duurder is dan een ‘gewoon’ paneel? Dat blijkt erg mee te vallen. Schamhart: “Het verschil is maar klein, terwijl de stroomopbrengst van een dubbelzijdig paneel veel groter is. Als je het vergelijkt met een gebruikelijk systeem in oost-westopstelling, dan is een verticaal systeem veel goedkoper. Je hebt immers steeds maar één paneel nodig in plaats van twee. Dus het is heel slim om deze techniek in te zetten.”

Nadeel van een verticaal zonnepanelensysteem is wel dat de constructie die gebouwd moet worden, kostbaar is. “Maar die kosten maak je ook bij een zonneweide waarbij je de zonnepanelen iets hoger van de grond plaatst”, legt Schamhart uit. “Alleen bij zonneweides waar de zonnepanelen op de grond geplaatst zijn, zijn er amper kosten voor de constructie.”

Subsidie en businesscase

Voor de financiering van het project richtte de coöperatie eerst haar peilen op de SDE-subsidie. Die viel helaas te laag uit voor een sluitende businesscase, waar de coöperatie achteraf heel blij mee is. Schamhart: “We liepen hierdoor dan wel een jaar vertraging op, maar daardoor was daar wel ineens de nieuwe Subsidieregeling Coöperatieve Energieopwekking (SCE) én het Realisatiefonds! Daar konden we toen dankbaar gebruik van maken. We hebben het project opgesplitst in een dak- en grondproject, zodat we twee keer SCE-subsidie konden aanvragen en ook hebben gekregen.”

“Bij zonnepanelen op daken kom je er met SCE-subsidie prima uit,” vervolgt Schamhart, “maar voor een zonneweide is dat niet altijd het geval, vanwege de kosten voor de constructie. Het gevolg is dat een project groot genoeg moet zijn om financieel uit te kunnen. Zoek daarom de randjes van de SCE op”, is Schamharts tip voor andere coöperaties. “Hoe groter het project, hoe meer rendabel. En als je het project verspreidt over meerdere percelen, kun je meerdere SCE-subsidies aanvragen. Je kunt ook subsidie aanvragen in dit kalenderjaar en volgend jaar weer, op hetzelfde perceel.”

Schamhart benadrukt wel dat het combineren van een dak- en veldproject op één netaansluiting complex is. “Het kostte me ongelofelijk veel tijd.”

Impact op natuur

Zonnepanelen laag bij de grond was de afgelopen jaren de standaard bij veldopstellingen. Dit heeft grote impact op het bodemleven en biodiversiteit, doordat licht en neerslag geblokkeerd worden. Hoe hoger de panelen geplaatst worden, hoe minder impact. En bij verticale panelen is die zelfs zo goed als nihil, zo wordt ingeschat, maar daar wordt nog onderzoek naar gedaan.

“Een veld met verticale panelen heeft iets minder zon en iets meer schaduw”, aldus Schamhart. “Maar dat voorkomt weer verbranding van teelt, wat je met de hoge temperaturen van deze zomer veel ziet. De panelen bieden de gewassen daar bescherming tegen.”

Dat is gelijk ook een ander groot voordeel van verticale zonneweides: je kunt het land blijven gebruiken, bijvoorbeeld om gewassen te kweken. Schamhart: “Hier groeit gras waar de schapen en koeien op grazen. Ook hebben we een deel van het veld ingericht met kruiden, spruitkool en savooiekool, speciaal voor de patrijzen: fazantachtige vogels die hier in het gebied veel voorkomen en waar de grondeigenaar gek op is. Hij is mede daardoor heel trots op het project.”

Impact op landschap

Van lichtschittering is bij verticale panelen geen sprake – door de hoek met de zon is de straling altijd op de grond gericht – maar de panelen hebben wel invloed op het landschap. Een verticaal systeem reikt wat hoger de lucht in dan de meeste zonnevelden, namelijk 2,85 tot 3 meter. Ook kijk je aan twee van de vier zijden van het veld recht tegen de panelen aan.

Schamhart: “Met de welstandscommissie van de gemeente hebben we daar wel even wat gedoe over gehad. Ze wilden geen blokkendoos in het landschap. We zijn toen tot de oplossing gekomen dat we bomen zouden plaatsen aan een zijde en een struweel aan een andere kant, waardoor het beeld er veel beter uitziet.”

Het contact met omwonenden verliep heel soepel. “Alle omwonenden zijn zeer regelmatig door de eigenaar geïnformeerd via een appgroep, en die vonden het allemaal prima. Het is een landelijk gebied, dat scheelt. Het aantal mensen dat last kan hebben van de panelen is heel erg beperkt.” De coöperatie ontving veel positieve reacties uit het hele land over het vernieuwende project.

Headerfoto: Gijs de Raad (links) en Arjen Schamhart (rechts). Fotografie: William Hoogteyling