Lokale Energie Monitor 2022

We monitoren al acht jaar lang de lokale energie-initiatieven in Nederland. De Lokale Energie Monitor maakt ze zichtbaar en laat zien wat ze samen bereiken. We geven zicht in het aantal energiecoöperaties, hun projecten en activiteiten. En hoe ze in onderlinge samenwerking met elkaar een stevige maatschappelijke beweging vormen. Lokaal actief, met landelijke impact. 

2. Collectieve zonprojecten

Ruim tweederde (68%) van alle coöperaties werkt aan zonne-energieprojecten en 59% heeft een operationeel project.

Na een korte dip in 2021, neemt de groei nu weer toe. De grens van duizend zonprojecten is gepasseerd. We tellen in totaal 1.093 collectieve zonprojecten.

In 2022 zijn 160 nieuwe projecten gerealiseerd, waardoor het collectieve zonvermogen met 25% (55,7 MWp) is toegenomen. Er is 272 MWp collectief vermogen opgesteld, vergelijkbaar met het elektriciteitsverbruik van bijna 81.600 huishoudens¹. Dit is naar verwachting tussen 1-2% van het totale zonvermogen in Nederland². 

Er zitten maar liefst 312 (243 MWp) projecten in de pijplijn. In 2022 zijn relatief veel plannen stopgezet of uitgesteld. Ook projecten die vorig jaar nog redelijk zeker leken.

Zonnedaken

Het grootste aantal projecten is op daken gerealiseerd (92%). Als we puur kijken naar vermogen (MWp), dan ziet dat beeld er anders uit. Dan is namelijk de helft (49%) op daken gerealiseerd, 40% op grond en 11% op water. Dit beeld is vrijwel gelijk aan 2021.

In 2022 zijn 18 nieuwe collectieve zonnevelden in gebruik genomen, waarvan één op water. Hiermee komt het totale aantal uit op tachtig zonneparken die (mede) in handen zijn van burgercoöperaties (totaal: 140 MWp). 

Lees meer

1. Gemiddeld 3.000 kWh per huishouden, 900 vollasturen.
2. Het CBS heeft nog geen cijfers beschikbaar voor voor 2022. In 2021 was het collectieve aandeel 1,5%.

3. Collectieve windprojecten

Van alle coöperaties werken 87 coöperaties (12%) actief aan windprojecten.

Er zijn twee nieuwe coöperatieve windparken bijgekomen, in Arnhem en Weert. De twee Friese dorpen Reduzum en Tzum, beide windpioniers uit de jaren negentig, hebben hun dorpsmolens vervangen.  

Het totale coöperatieve windvermogen is met 20,4 MW toegenomen. Er is 315,6 MW collectief windvermogen operationeel op land, waarvan 20,4 MW nieuw bijgeplaatst in 2021.

Dit levert aan windstroom ongeveer 1.010 miljoen kWh aan windstroom per jaar op, vergelijkbaar met het elektriciteitsverbruik van 337 duizend huishoudens¹.

Het aandeel collectieve wind is 5,0% van het totale wind-op-landvermogen in Nederland². Er zit 28 MW nieuw collectief windvermogen in de planning. Deze windturbines zijn in aanbouw (13,5 MW) of de bouw ervan wordt voorbereid (14,6 MW).

Verderop in de pijplijn wacht nog 36,3 MW op een uitspraak van de Raad van State en/of definitieve financiering.

Als alles doorgaat neemt het totaal geplaatste, coöperatieve windvermogen tussen 2023 en 2025 toe tot 380 MW. Er is daarnaast nóg minstens 104 MW in voorbereiding; de initiatiefnemers bereiden zich voor op de planprocedure of zitten daar al middenin.

Lees meer
 

1. Uitgaande van gemiddeld 3.000 kWh per huishouden, 3.200 vollasturen (landelijk gemiddelde, Klimaatakkoord 2019; in de praktijk verschilt het aantal vollasturen per regio en per type turbine).
2. 6.253 GW op land, WindStats, 19 januari 2023.

4. Collectieve warmteprojecten

In 2022 werken 78 coöperaties aan het ontwikkelen van een collectief warmteproject.

De groei van het aantal warmte-initiatieven lijkt af te vlakken. In 2022 bleef het aantal actieve warmteprojecten gelijk (78). Van alle warmte-initiatieven zijn er op dit moment drie operationeel.

In 2022 zijn 140 van de 705 coöperaties bezig met warmte-initiatieven.

Vijftien coöperaties geven aan bezig te zijn met de collectieve inkoop van individuele oplossingen, zoals warmtepompen.

Een warmtenet is veruit het meest voorkomende type warmte-initiatief en aquathermie uit oppervlaktewater de meest voorkomende bron.

Dit jaar werd de derde en laatste ronde van de Programma Aardgasvrije Wijken (PAW) bekendgemaakt. Er zijn veertien proeftuinen geselecteerd, waarvan bij acht een coöperatie betrokken is.

Lees meer

5. Energiebesparing

141 coöperaties (van de 317 coöperaties die de vragenlijst over dit thema hebben ingevuld) zijn actief op het gebied van energiebesparing. We zien dit jaar een kleine daling van het aantal coöperaties dat met het onderwerp bezig is.

Coöperaties houden zich vooral bezig met ondersteuning en advies op het gebied van energiebesparing aan zowel leden als niet-leden. De activiteiten omvatten:

• Inzet van energiecoaches en/of energieprestatieadviseurs (102 coöperaties).
• Het organiseren van digitale en fysieke (95) en digitale informatiebijeenkomsten (92).
• Activiteiten om aandacht te vragen voor energiebesparingsmaatregelen (flyeren, gesprekken op straat).
• In bruikleen geven van meetapparatuur zoals infraroodscanners en elektriciteitsmeters (73).

Tot slot zijn er projecten op het gebied van energiearmoede (44), het collectief inkopen van isolatie en andere besparingsmaatregelen (34) en projecten in samenwerking met of voor de sociale-huursector (24). Er zijn dit jaar ook twee nieuwe activiteiten benoemd: het aanbieden van een groepsmeter en het inzetten energieconciërges.

Lees meer

6. Financieel

Tot nu toe lukt het de coöperaties om genoeg mensen (en bedrijven) te vinden die bereid én in staat zijn om mee te investeren in wind- en zonprojecten. De toegang tot andere financiering is de afgelopen jaren sterk verbeterd.

Voor collectieve warmteprojecten blijft dat lastiger. We schatten in dat burgers ongeveer 140 miljoen euro hebben geïnvesteerd in de wind -en zonprojecten die nu operationeel zijn.

Opbrengsten

De opbrengsten (na aftrek van kosten) komen beschikbaar als rendement voor investeerders, voor investeringen in nieuwe projecten en voor de omgeving.

Aan de hand van een steekproef schatten we dat de coöperaties samen gemiddeld rond de 0,5 tot 1 miljoen euro per jaar in fondsen voor de omgeving storten. In 2022 was dat méér dan gemiddeld, want Betuwewind alleen al stortte ruim 600.000 euro in een duurzaamheidsfonds voor lokale projecten.

Energiearmoede

Energiearmoede en een rechtvaardige, inclusieve energietransitie staan hoog op de agenda van coöperaties. De wens is dat zoveel mogelijk mensen profiteren van de opbrengsten van wind- en zonneparken en dat iedereen mee kan doen, ook mensen met een smalle beurs. Deelname kan vaak al met kleine bedragen.

Coöperaties proberen energiearmoede ook tegen te gaan met steun uit hun omgevingsfondsen.

Lees meer  

7. Innovatie

De turbulentie op de energiemarkt brengt een aantal ontwikkelingen in een stroomversnelling. Zo willen coöperaties lokaal vraag en aanbod bij elkaar brengen én meer zeggenschap krijgen over de hele keten. Ze willen huishoudens en bedrijven beschermen tegen grillige stroomprijzen én de eigen opgewekte stroom tegen voorspelbare en eerlijke tarieven kunnen leveren.

Daarvoor is het nodig om vraag en aanbod flexibel af te kunnen stemmen.  Dat is ook nodig voor de balans op het net en om de druk op de elektriciteitsnetwerken te verminderen.

Ook op het gebied van waterstof zijn nieuwe stappen gezet. In Lochem kregen eind 2022 de eerste monumentale woningen een cv-ketel die op 100% waterstof brandt en een aansluiting op een zuiver waterstof net. De lokale coöperatie is een van de initiatiefnemers.

In Zutphen werkt de Coöperatie GldH2, de eerste (en enige) waterstofcoöperatie van Nederland, aan plannen voor een waterstoffabriek.

Er zijn nog meer innovaties waar coöperaties mee bezig zijn. Bijvoorbeeld op het gebied van opslag, cable pooling, directe levering en mobiliteit met deelauto’s en laadpalen in coöperatieve handen.

Lees meer

Verzameltabel 2022

In onderstaande tabel vind je de belangrijkste getallen op een rij: