Samen windenergie opwekken: de mogelijkheden
In Nederland staan al verschillende windmolens die in handen zijn van burgers. Samen een windmolen realiseren is een enorme klus die om een lange adem vraagt. In dit artikel leggen we uit wat het inhoudt, hoe je mee kunt doen met een bestaand initiatief, en de basics van zelf een collectief windproject starten.
Voor een windmolen op burgerinitiatief wordt meestal een energiecoöperatie opgericht, waarin bewoners zich verenigen. De coöperatie, de leden dus, wordt eigenaar van de windmolen(s). De leden beslissen samen wat er met de opbrengsten van de verkoop van de opgewekte stroom gebeurt. Zo halen ze uit een windmolen financieel voordeel voor de lokale gemeenschap, en hebben ze zelf zeggenschap over de molen.
Een windmolen realiseren is een lang en complex proces. Als alles meezit, gaat er zo’n vier jaar overheen. Maar dit kan ook veel langer zijn, bijvoorbeeld als er een rechtszaak wordt aangespannen door omwonenden.
In dit artikel:
Waarom coöperatieve windmolens?
Om de Nederlandse klimaatdoelen te halen, hebben 30 regio's in Nederland plannen gemaakt om wind- en zonne-energie op te wekken. Hier zijn de gemeenten nauw bij betrokken. In iedere gemeente worden plekken aangewezen waar in de komende jaren windmolens (en zonnepanelen) komen. Veel gemeentes willen die projecten samen met hun inwoners vormgeven en coöperaties van inwoners deels eigenaar maken.
Vanuit inwoners gezien zijn er verschillende drijfveren om je in te zetten voor coöperatieve windmolens. Een daarvan is het dorp of de stad vergroenen en de energietransitie verder helpen. Een windmolen maakt namelijk grote impact en levert jaarlijks evenveel stroom als zo’n 30.000 zonnepanelen.
Daarnaast maakt een windmolen de lokale omgeving onafhankelijker van commerciële energiebedrijven. Als er toch windmolens in de gemeente komen, dan hebben veel inwoners die liever in eigen handen, zodat ze zelf meebeslissen over zaken als de locatie en er zelf de financiële vruchten van plukken.
Ook stimuleert een coöperatieve windmolen de lokale economie. Hij moet gebouwd en onderhouden worden, en veel windcoöperaties steken een deel van de winsten in het verbeteren van dorp of stad. Ze knappen er bijvoorbeeld het lokale zwembad mee op of verbeteren de veiligheid van een gevaarlijk kruispunt. Zo zorgen ze voor een fijnere leefomgeving.
De coöperatieve windmolen in het dorp Tzum in Friesland heeft bijvoorbeeld tussen 1994 en 2021 zo’n 278.000 euro opgeleverd voor leefbaarheidsprojecten in het dorp.
Tot slot kan investeren in een lokale windmolen ook persoonlijk een financieel slimme keuze zijn. De leden van de coöperatie krijgen doorgaans een deel van de winst uitgekeerd, hoewel er natuurlijk ook risico’s zitten aan een investering.
Voorbeeld van een collectief windproject
- Zie hier nog meer voorbeelden van collectieve windprojecten
Meedoen aan een collectief windproject
Als je bij wilt dragen aan de ontwikkeling van coöperatieve windmolens, is onze belangrijkste tip om te onderzoeken of er een energiecoöperatie bij jou in de buurt actief is waarvan je lid kunt worden, en of ze met windenergie bezig zijn. Dat is een stuk efficiënter dan zelf een eigen initiatief starten. In bijna iedere gemeente is al een energiecoöperatie actief. Een deel daarvan houdt zich bezig met windenergie.
Google eens op ‘energiecoöperatie + jouw gemeente’ of kijk, op dit kaartje van de Lokale Energie Monitor of in de windbijlage van de Lokale Energie Monitor waarin alle coöperatieve windprojecten op een rij staan. Neem contact op met de coöperatie en vraag of je lid kunt worden en mee kunt doen in een project. Door geld te investeren, of door je in te zetten voor de organisatie.
Je kunt overigens ook investeren in een windproject dat niet in handen is van burgers, maar van een commercieel bedrijf. Als investeerder heb je dan geen zeggenschap over het project.
Zelf een collectief windproject opstarten
Als je zelf een project voor coöperatieve windmolens wil trekken, dan komt daar veel bij kijken. Je hebt de steun nodig van een grote groep omwonenden, een grote som startkapitaal, en een beschikbare locatie waar ook de gemeente mee instemt. De belangrijkste stappen zetten we hieronder op een rij.
1. Ga gelijk met de buurt in gesprek
De eerste en belangrijkste is het betrekken van de hele buurt. Je hoeft nog geen volledig plan klaar te hebben liggen of de wethouders al mee te hebben. Zorg eerst dat je de buurt bij elkaar krijgt.
Ga met iedereen in gesprek en probeer de belangen in de buurt zo goed mogelijk te leren kennen. Vertel over je idee en vraag of de mensen samen met jou willen ondernemen in windenergie. Als je de buurt meekrijgt, heb je ook extra argumenten naar de politiek toe.
Alleen als je in gesprek gaat over je plannen, kun je omwonenden aan jouw kant krijgen. Alleen op deze manier is er kans dat je de plannen daadwerkelijk kunt gaan uitvoeren.
Het helpt ook als je lokale belangenorganisaties aan je kant hebt. Neem eens contact op met lokale natuur- en landschapsorganisaties en, als dat kan, met de lokale boeren. Hoe meer medestanders, hoe meer kans dat jullie als burgerinitiatief ook zelf een windmolen (mee) kunnen bouwen.
Lokale belangen
Waarom het belangrijk is om te leren wat er leeft in de buurt en welke belangen er zijn? Als energie-initiatief kun je iets voor de gemeenschap betekenen. Bijvoorbeeld door het sportpark of buurthuis te knappen. Zo profiteert iedereen en krijgen mensen positieve associaties bij je windplannen.
Een coöperatie die erg succesvol is geweest met het betrekken van de buurt, is Zuidenwind. In het artikel over Windpark Heibloem lees je hoe zij het aanpakten.
2. Ga in gesprek met je gemeente
Heb je een groep mensen die wel mee willen doen met het plan? Dan is het zaak om contact op te nemen met je gemeente. Vraag de gemeente of de locaties waar windmolens mogelijk kunnen komen al zijn bepaald in de Regionale Energiestrategie (RES).
Het kan zijn dat je gemeente voor een bepaalde locatie al een vergunning aan een partij heeft gegeven om windmolens te plaatsen. Waar dat nog niet het geval is, kan een gemeente de grond ook maatschappelijk aanbesteden. Als een gemeente hiervoor de juiste voorwaarden stelt, dan heeft een burgerinitiatief meer kans om mee te doen.
3. Zoek samenwerkingspartners
Het kan slim zijn om samenwerking te zoeken met een projectontwikkelaar. Zij hebben de zoekgebieden voor windmolens in kaart, zijn sterk in de proceskant van een project en willen ook graag samenwerken met energiecoöperaties. Ze moeten namelijk voldoen aan het streven uit het Klimaatakkoord dat windmolens en zonnepanelen voor 50% in eigendom komen van inwoners en lokale bedrijven.
Windprojecten die door een coöperatie en ontwikkelaar gezamenlijk worden ontwikkeld hebben doorgaans een kortere doorlooptijd. Er is een ervaren partij betrokken én de coöperatie kent representeert de bewoners en kent het gebied goed.
4. Richt een coöperatie op
Om als groep mensen samen windenergie op te mogen wekken, heb je een rechtsvorm nodig: een coöperatie. Een coöperatie bestaat net als een vereniging uit leden en een bestuur. De leden beslissen over de plannen van de coöperatie in een Algemene Ledenvergadering.
Als mensen lid worden van jullie energiecoöperatie, kunnen ze mee-investeren in jullie windproject. Samen worden jullie dan eigenaar van de molen(s). Lees in dit dossier over de rechtsvorm coöperatie en hoe je er een opricht.
5. Organiseer de financiën
Er gaat veel geld gemoeid met het bouwen van een windmolen. Voor de ontwikkeling is een grote som geld nodig en als de windturbine in gebruik is zijn er allerlei operationele kosten, zoals garantie- en onderhoudscontracten, grondkosten en verzekeringen.
Door de verkoop van elektriciteitsopbrengsten levert een operationele windmolen ook geld op. Na aftrek van de kosten wordt dat bij coöperatieve projecten doorgaans gebruikt als rendement voor de leden die mee-investeren (en voor andere investeerders), voor investeringen in nieuwe projecten, en voor de omgeving.
Voor het financieren van een coöperatief windproject moet je denken aan:
- Inleg van coöperatieleden
- SDE++ subsidie van de Rijksoverheid
- Een lening bij de bank (doorgaans zo’n 80-90% van de kosten)
Voor de voorfinanciering kun je ook gebruik maken van het Ontwikkelfonds voor energiecoöperaties.
Voor meer informatie over het financieren van een windproject verwijzen we je door naar:
- Financiering van coöperatieve wind- en zonneparken in de praktijk (Bijlage 6 bij de Lokale Energie Monitor 2021)
- De website van RVO
- De website van Energie Samen
6. Leer van anderen
Voor een groot project als een windmolen is het belangrijk dat je het niet alleen doet. Er komen steeds meer regionale ondersteuningsbureaus voor projecten van energiecoöperaties, die kunnen helpen. Bekijk ons overzicht van dienstverleners bij coöperatieve energieprojecten.
Leer ook van energie-initiatieven die je zijn voorgegaan, daar zit veel kennis. Kijk in de Lokale Energie Monitor voor een overzicht van alle coöperatieve windprojecten.
Zie ook onze verzameling voorbeelden van collectieve windprojecten.
