Omgaan met honderden klantreizen in één wijk: handige tool biedt uitkomst in Ramplaankwartier

In het Haarlemse Ramplaankwartier is het plan om woningen uit te rusten met PVT-panelen en een warmtepomp, en aan te sluiten op een buurtwarmtenet. Hoe gaat dat in zijn werk met honderden huishoudens die het liefs hun eigen volgorde en tempo bepalen? Een online rekenmodule en een flexibel stappenplan spelen daarbij een belangrijke rol. Wijkbewoners Eelco Fortuijn en Desiree Orij van Zonnewarmte.NL leggen uit hoe dat zit.

Het Haarlemse Ramplaankwartier is de ideale proeftuin. In de wijk staan zo'n 1150 oudere woningen van rond 1900, 1930 en 1950. Dat zijn voornamelijk eengezinswoningen met een eigen dak en dus meer dan genoeg plaats voor PVT-panelen. Bovendien zijn het bijna allemaal koopwoningen, veelal met wat overwaarde. Ook het stemgedrag in de wijk biedt perspectief, want veel bewoners stemden bij de laatste verkiezingen op D66, PvdA en GroenLinks. De bewonersprofielen lopen wel uiteen: van jonge gezinnen tot oudere alleenstaanden. Daarom ligt er een aanpak op maat om zoveel mogelijk bewoners mee te krijgen.

Buurtwarmte via PVT-panelen

Het plan van Zonnewarmte.NL voorziet in een zonnewarmtenet met lokale opwek, transport en opslag van energie. Alle benodigde techniek voor het buurtwarmtenet bestaat al, alleen is het nog niet eerder toegepast in bestaande bouw. Eelco Fortuijn, een van de initiatiefnemers van Zonnewarmte.NL: “Dat is een van de meest bijzondere dingen aan dit project. Naast het gegeven dat we met elkaar warmte opwekken en delen. Als jij een dak hebt waar niet genoeg PVT-panelen op passen, je dak ligt in de schaduw of je hebt geen eigen dak, dan neem je via het warmtenet warmte af van wijkbewoners die juist meer PVT-panelen op hun dak kunnen leggen. Dat is natuurlijk fantastisch.”

Online rekenmodule geeft bewoner inzicht in individuele situatie

Naast de aanleg van het warmtenet vanuit de coöperatie moeten bewoners ook zelf investeren in hun woning. Daar tegenover staan de toekomstige besparingen. Die situatie is voor ieder huis en voor iedere bewoners anders. Om daarin goed inzicht te krijgen kunnen geïnteresseerde wijkbewoners online een gratis en vrijblijvend huisdossier op maat aanvragen. Centraal in het huisdossier staat een rekenmodule. Omdat alle bewoners hun eigen tempo en planning hebben, met dus ieder een eigen bewonersreis, is de rekenmodule heel modulair en flexibel opgebouwd. Dit biedt de bewoners allerlei verschillende mogelijkheden en risicoafwegingen in de aanloop naar aardgasvrij.

De rekenmodule wordt gevoed met gegevens over de woning, het energieverbruik en het stook- en douchegedrag. Uit de rekenmodule volgt een inschatting van het isolatieniveau, de benodigde PVT-panelen en de capaciteit van de warmtepomp, en een overzicht van de kosten en besparingen: nu en in de eindsituatie. Zo zijn er in plaats van gaskosten straks kosten voor een duurzaamheidslening met aflossing over een periode van vijftien jaar en een rente van 1,6 procent, en de zonnewarmtebundel met lidmaatschap van de coöperatie. Het streven is dat het maandbedrag voor bewoners hetzelfde blijft of iets lager uitvalt dan wat ze nu betalen aan gas en elektriciteit. Inmiddels hebben bijna zeshonderd huishoudens een huisdossier aangevraagd. Daarvan zijn er tweehonderd al compleet ingevuld.

Bewonersreis: een stappenplan

Zonnewarmte.NL heeft een stappenplan opgesteld naar aardgasvrij dat per woning kan worden doorlopen, maar dat hoeft niet lineair. Afhankelijk van hun eigen wensen en mogelijkheden kunnen bewoners de volgorde deels zelf bepalen. Bewoners kunnen bijvoorbeeld beginnen met isoleren om hun woning klaar te maken voor verwarming op 55 °C, waarvoor ze via Zonnewarmte.NL een isolatie-advies kunnen krijgen. Een andere mogelijke beginstap is overstappen naar elektrisch koken. De aanleg van de opwekinstallatie, bestaande uit de PVT-panelen, warmtepomp en boilervat, kan het meest voordelig via gezamenlijke inkoop, waarvoor begin 2023 een pilotproject is gestart.

Het buurtwarmtenet met de WKO’s wordt door de coöperatie geregeld. Tot dat er is, of wanneer een woning nog niet voldoende is geïsoleerd, is voor bewoners ook nog een hybride situatie mogelijk met een warmtepomp naast de bestaande cv-ketel. Ook aansluiting op het warmtenet kan straks stapsgewijs, aangezien 200 woningen voldoende is om te starten met een warmtenet en WKO-opslag die capaciteit biedt voor 400 woningen. Fortuijn: “Zelfs in een heel negatief scenario waarin het warmtenet er nooit zou komen, bieden stappen als isoleren en aanleg van een opwekinstallatie bewoners de mogelijkheid voor hybride zonnewarmte of om zelfs helemaal van het gas af te gaan. Dus dan zijn ze nog spekkoper.”

Straat- en energiecoaches en communicatie

Om de bewoners te ondersteunen in dit proces zijn er zo'n twaalf vrijwilligers die fungeren als straat- en energiecoaches. De straatcoaches helpen bewoners met het invullen van hun huisdossier. Energiecoaches doen dat ook, maar kunnen daarnaast ook adviseren over de bouwkundige situatie, de mogelijkheden en het inpassen van een geplande verbouwing voor aansluiting op het buurtwarmtenet. Desiree Orij is vanuit Zonnewarmte.NL verantwoordelijk voor de communicatie en de coördinatie van de vrijwilligers: “De coaches zijn eigenlijk de schakel tussen de bewoners en het projectteam en dat werkt supergoed. Het is heel laagdrempelig voor bewoners. Daarnaast stuur ik regelmatig mailings uit, organiseren we één of twee keer per jaar een wijkevent en is er elke maand een zonnewarmteloket waar mensen dan kunnen binnenlopen met vragen.”

De wijkbewoners als persona

Op basis van de ervaringen van de straat- en energiecoaches is voor vier archetype wijkbewoners een persona gemaakt. Door te werken met verschillende profielen kan Zonnewarmte.NL beter inspelen op de verschillende vragen en behoeften in de wijk. Zo is er persona mevrouw de Vries, een wat oudere vrouw die in haar eentje in een groot, slecht geïsoleerd huis woont en heel zuinig leeft. Fortuijn: “Die haalt de isolatiekosten van de woningschil er nooit meer uit door de besparing op het aardgas. Er zijn wel een heleboel mevrouw de Vriesen in de wijk, dus hebben we in de rekenmodule opties als gedeeltelijke woningisolatie meegenomen.” Een andere persona is Rogier, iemand die heel kritisch meedenkt en graag systemen wil testen. En Ellen, die in een slecht geïsoleerde huurwoning woont, maar wel mee moet kunnen doen door de woonbouwvereniging met honderd huurwoningen in de wijk te betrekken. En dan is er nog Pieter, een persona waarvan er veel in de wijk zijn, namelijk iemand met een groot gezin en hoge energiekosten die juist zo snel mogelijk over wil stappen op een duurzame energievoorziening.

Pilot collectief inkopen

In het huisdossier kunnen mensen die daar klaar voor zijn zich aanmelden voor de pilot met gezamenlijke inkoop van de opwekinstallatie. “Voor de bewoners is het duidelijk dat het een pilotronde betreft, dus dat we dingen gaan tegenkomen en samen leren. Daardoor heb je veel meer credits als er iets aangepast moet worden. Dat werkt heel goed”, aldus Fortuijn. Ook zou men graag zo snel mogelijk voorbeeldwoningen in de wijk hebben. Orij: “Dan kunnen mensen daar gewoon naar binnen lopen en zien wat het precies inhoudt en hoe het in de praktijk werkt. Een mogelijke uitdaging in deze tijd is natuurlijk wel de krappe markt qua materialen en installateurs. We verwachten dat de eerste activiteiten voor de aanleg van het buurtwarmtenet eind 2024 in de wijk te zien zijn.”