Verenigde energiecoöperaties helpen de krachten bundelen van publieke, coöperatieve en private partijen
In een goede samenwerking versterken publieke, coöperatieve en private partijen elkaar op de energiemarkt, en versnellen ze gezamenlijk de transitie naar duurzame energie. Gemeentes en provincies kunnen energiecoöperaties helpen met het realiseren van projecten, en coöperaties kunnen overheden helpen met het invullen van hun duurzaamheidsbeleid. Een bundeling van krachten onder energiecoöperaties kan helpen om die samenwerking nog inniger te maken.
In Rotterdam hebben de energiecoöperaties besloten zich te verenigen in de koepel Energie van Rotterdam (EvR). Het doel is kennisontwikkeling, professionalisering en daarmee versnelling van de energietransitie.
Door middel van structurele uitbreiding is het de bedoeling dat iedere wijk een eigen energiecoöperatie krijgt, waarbij de bewoners de eigenaar zijn van de collectieve zonnedaken. Dankzij de gecentraliseerde projectuitvoering door EvR kan er ook op de kosten worden bespaard.
Directeur Jelte Boeijenga van EvR: “De koepelvorming heeft enorm geholpen om het gesprek met de gemeente aan te gaan. Dat komt ook omdat er een flink aantal energiecoöperaties in de stad actief is en het voor de gemeente erg handig is dat wij de handen ineen hebben geslagen."
Boeijenga: "Als wij met een gezamenlijk plan komen, geeft dat de opschaling en professionalisering een steun in de rug. Het maakt het voor de gemeente gemakkelijker om over de brug te komen. Wel is het cruciaal dat de coöperaties zélf hun positie bepalen en het initiatief tot krachtenbundeling niet aan de gemeente laten.”
“Hoe beter coöperaties weten wat ze nodig hebben voor hun missie, hoe gerichter de vragen die ze aan gemeentes en marktpartijen kunnen stellen”
Structureel verankerd partnerschap
De gemeente Rotterdam heeft geholpen bij de oprichting van EvR en bij de financiering van hun projecten. Zo heeft de gemeente daken beschikbaar gesteld voor zonnepanelen. Samenwerkende energiecoöperaties kunnen gezamenlijk projecten oppakken die een enkele coöperatie niet kan of wil oppakken, ook bij minder grote gemeentes als Rotterdam. Maar dan bijvoorbeeld op provinciaal niveau.
“Het is niet vanzelfsprekend dat een samenwerking ook tot succes leidt,” zegt Boeijenga. “Het begint misschien met een transactie, maar het moet een structureel verankerd partnerschap worden. Zodat er waarborgen komen dat de samenwerking ook daadwerkelijk iets oplevert.”
Zo ver is het trouwens nog niet in Rotterdam. Boeijenga: “Voor mij ligt de toets over een paar jaar. Hopelijk beseffen de politiek en de ambtenarij tegen die tijd dat ze projecten waar de gemeente op een of andere manier invloed op uitoefent moeten uitvoeren mét de bevolking, en dus met de lokale energiecoöperatie. Dat besef is er nu nog maar beperkt. Er is ook nog veel onbekendheid in de gemeenteraad en het college. Er zijn enorme stappen te zetten.”
Een probleem is dat energiecoöperaties (en samenwerkende koepels) vaak sneller professionaliseren dan de gemeentelijke overheden, waar ingehuurde zzp’ers komen en gaan. Dat kan een bron van frustratie zijn voor coöperaties, maar directeur zakelijk/B2B Ehssane Gounou van energieleverancier Greenchoice ziet ook mogelijkheden:
“Samenwerking is ontzettend complex. Hoe beter coöperaties weten wat ze nodig hebben voor hun missie, hoe gerichter de vragen die ze aan gemeentes en marktpartijen kunnen stellen.”
“Door de randvoorwaarde te stellen dat je wil dat het project samen met een energiecoöperatie wordt opgepakt, kun je als gemeente bij aanbesteden de energietransitie echt een boost van onderop geven”
Duurzaam aanbesteden met lef
Een veelgehoorde wens is dat gemeentes in de aanbesteding van hun energievraag een rol zien voor de lokale coöperatie. Steeds vaker wordt in de uitvraag gevraagd om een bijdrage te leveren aan de lokale energietransitie.
Gounou: “Wij schrikken ervan als gemeentes hun aanbestedingen puur op het criterium prijs wegzetten. Zonder kwalitatieve criteria met betrekking tot de energietransitie eindigen die daardoor met grijze energie. Je kunt ook andere dimensies toevoegen."
"De Metropoolregio Arnhem- Nijmegen stelde bijvoorbeeld de eis dat de energieleverancier meehelpt aan additionele, lokale opwek. Je kan als extra randvoorwaarde stellen dat je dat het liefste ziet gebeuren samen met een energiecoöperatie. Op die manier kan je als gemeente veel meer waarde uit een aanbesteding halen en de energietransitie echt een boost van onderop geven.”
Er is wel enig lef nodig van de ambtenaren die over een aanbesteding gaan. “Je hebt behoudende inkopers en je hebt vooruitstrevende inkopers,” legt Onno Toepoel van adviesbureau Zicht op Energie uit.
“Een behoudende wil graag zo veilig mogelijk in de regels zitten en geeft je weinig ruimte. Bij iedere gemeente moet je eerst verkennen hoe men erin staat. Ik heb bijvoorbeeld wel eens met een gemeente gewerkt die de openbare verlichting buiten het energiecontract had gehouden om deze bij een biovergister te kunnen onderbrengen. Iemand anders had misschien gezegd: ‘dat mag niet, we doen het niet’. Dat vraagt om lef.”
“Er is lef nodig van de ambtenaren die over een aanbesteding gaan”
Netwerk van coöperaties in de aanbesteding
Toepoel heeft de aanbesteding begeleid voor de levering van 58GWh aan tien Noordoost-Brabantse gemeenten. Hierin is o.a. voorzien in een groeipad om in 2030 te komen tot 100% lokale productie en levering. Als winnaar kwam Greenchoice uit de bus, dat een netwerk van coöperaties een centrale rol gaat laten spelen in dit traject.
Jan Albert Timmerman zit in het bestuur van het Platform Coöperatief Duurzaam Noordoost-Brabant, dat die coöperaties vertegenwoordigt, adviseert en ondersteunt. “Hoe we elkaar gaan versterken, dat zie ik graag in de praktijk gebeuren,” zegt hij. "Het moet nu concreet worden.”
Gounou heeft er vertrouwen in: “Samenwerken is elkaar ook de ruimte geven. Als wij vanuit deze samenwerking zien dat anderen projecten beter kunnen ontwikkelen, zetten wij op dat vlak een stapje terug. Maar dat begint echt met de grondhouding, ook als private partij, dat je niet de wijsheid in pacht hebt. Net zoals een coöperatie niet de volledige wijsheid in pacht heeft en de gemeente ook niet.”
Dit artikel is gebaseerd op de sessie 'De spannende driekhoeksrelatie tussen het publieke, coöperatieve en private domein' tijdens het Evenement HIER opgewekt op 14 februari 2023.
