Analyse verkiezingsprogramma op thema’s groene energie en bewonersinitiatieven
De verkiezingsprogramma’s voor de Tweede Kamerverkiezing zijn bekend. HIER lichtte ze alle 18 door op de thema’s energie, bewoners en burgerinitiatieven. Hieronder zetten we onze bevindingen op een rij.
In dit artikel:
Overzichtstabel analyse verkiezingsprogramma's
In onderstaande tabel zie je aan de hand van de vinkjes en kruisjes hoe de partijen tegenover de onderwerpen staan. In het vervolg van het artikel geven we een toelichting.
Steun voor bewonersinitiatieven
Veel partijen benoemen de kracht van bewonersinitiatieven en coöperaties expliciet in hun programma en willen de beweging maximaal ondersteunen. Iedere partij doet dat op eigen wijze en met specifieke maatregelen.
Het CDA wil bijvoorbeeld een nieuwe “wet op maatschappelijk initiatief”, die vooral relevant is voor verenigingen en stichtingen. Volt richt zich ook tot gemeenten en hun samenwerking met initiatieven: “We willen dat gemeenten op basis van gelijkwaardigheid met bewonersinitiatieven samenwerken. Dat vereist nieuwe competenties, met name van de beleidsmakers. Volt wil hierin investeren zodat gemeentelijk beleid en bewonersinitiatieven elkaar gaan versterken.”
Energie-initiatieven
Zoom je in op bewonersinitiatieven en coöperaties binnen het energiedomein, dan is er aandacht voor zowel opwek, opslag als warmte. VVD is bijvoorbeeld voornemens om wet- en regelgeving makkelijker te maken en wil energiecoöperaties ondersteunen bij het opstarten.
De ChristenUnie (CU) schrijft dat “energiecoöperaties de energietransitie dichter bij de burger brengen” en dat ze daarin wil investeren: “lokale participatie in duurzame energieprojecten wordt gestimuleerd, waarbij ten minste vijftig procent lokaal eigenaarschap het uitgangspunt is.”
Ook Nieuw Sociaal Contract (NSC), GroenLinks-PvdA (GL-PvdA), D66, BoerBurgerBeweging (BBB), Partij voor de Dieren (PvdD), Volt en CDA benoemen het belang van energiecoöperaties en bewonersinitiatieven. Veel van deze partijen zien het als een goede zaak dat de opbrengst van zonne- en windenergie terugvloeit naar de lokale omgeving en streven naar lokaal eigendom. GL-PvdA gaat zelfs nog verder en wil 50% lokaal eigendom opnemen in de wet.
Volt maakt de koppeling tussen energiecoöperaties en lokale opslag en wil buurtbatterijen stimuleren en knellende wet- en regelgeving aanpassen. Ook steunen zij “initiatieven van eigenaren van zonnepanelen om de door hunzelf opgewekte energie te verkopen aan particulieren (buren, etc.)”.
GL-PvdA, BBB, D66, CDA, SP, CU en Volt benoemen ook het belang van bewonersinitiatieven in de verduurzaming van wijken en de warmtetransitie.
Zonne-energie
Vrijwel alle partijen zijn voorstander van het opwekken van zonne-energie via panelen op daken en gevels. NSC, BBB, D66, CU en CDA benoemen kansen te zien voor zonnepanelen in combinatie met een andere functie, zoals parkeerplaatsen, langs infrastructuur of op rest-gronden.
Kijken we naar de ambitie om zonne-energie op te wekken in parken op landbouw en/of natuurgronden dan zijn NCS, BBB, PVV, PvdD, Volt, SGP en Forum voor Democratie (FvD) expliciet tegen. Geen van de andere partijen spreekt uit voorstander te zijn of licht toe onder welke voorwaarden zij wel mogelijkheden zien.
Wind op land
Bij wind op land zien we een meer uitgesproken beeld. Zeven partijen schrijven dat ze door willen met plaatsen van windmolens op land. Zes partijen zijn tegen, waarvan FvD de huidige windparken ook wil afbreken.
Enkele voorstanders van wind op land stellen diverse voorwaarden en richtlijnen voor de te ontwikkelen windmolens en parken. De VVD wil bijvoorbeeld afstandsnormen invoeren, NSC wil geen grote windparken, Volt wil in ieder geval tot 2030 doorgaan met wind op land, GL-PvdA wil dat omwonenden meeprofiteren en dat er landelijke afspraken komen voor natuur en landschap en D66 wil heldere normen over geluidshinder en slagschaduw.
Het CDA schrijft: “Windmolens op land moeten zorgvuldig, met oog op het beperken van overlast voor omwonenden en met respect voor het landschap, worden ingepast.”
Kortom, op het gebied van windenergie valt er echt wat te kiezen.
Energiebesparing
Veel partijen willen energiebesparing stimuleren en inzetten op isolatie. NSC, GL-PvdA en D66 zijn alle drie voor een grootschalig isolatie-offensief. GL-PvdA geeft hierbij “voorrang aan mensen met lage en middeninkomens bij het verstrekken van isolatiesubsidies en andere verduurzamingsmaatregelen” en D66 wil “starten bij de huishoudens die het meest last hebben van tochtige woningen en hoge energieprijzen”.
NSC is voorstander van een nationaal programma energiebesparing. Ook willen zij dat er “voor slecht geïsoleerde woningen (…) een lagere huurprijs gaat gelden.” BBB wil “burgers en bedrijven beter [inlichten] hoe zij energie op de juiste momenten kunnen gebruiken” en zo slim omgaan met beschikbare energie.
Energiearmoede
Tien partijen zeggen expliciet energiearmoede tegen te willen gaan, maar hoe ze dat doen loopt weer enorm uiteen. Zo willen VVD en PVV dat doen door de belasting op energie te verlagen. NSC wil een sociaal tarief op de belasting van gas invoeren. Andere partijen willen subsidiemogelijkheden uitbreiden en hogere eisen aan huurwoningen van zowel woningcorporaties als verhuurders stellen.
Aardgasvrij
De VVD, GL-PvdA, PvdD, CDA, SP, Volt en SGP zien een toekomst in wonen zonder aardgas. Voor PVV, FvD en JA21 is dat niet vanzelfsprekend. Zoals eerder benoemd zien GL-PvdA, BBB, D66, CDA, SP, CU en Volt ook een duidelijke rol voor bewonersinitiatieven in de wijkaanpak en het aardgasvrij maken van woningen.
Het CDA wil meer inzetten “op coöperatieve initiatieven waarbij buurtgenoten samen aan de slag gaan”. NSC, GL-PvdA en D66 willen dat warmtenetten in publieke handen komen en BBB benoemt dat dit in coöperatieve vorm kan. BBB wil “burgers en ondernemers actief betrekken bij de verduurzaming. Dit kan bijvoorbeeld door het oprichten van lokale energiecoöperaties, waar burgers gezamenlijk investeren in duurzame warmte en koude projecten, zon op dak initiatieven, buurtbatterij etc.”
Nu de wijkaanpak en warmtetransitie steeds meer richting uitvoer gaan, zien we dat de politiek steeds preciezer wordt in hoe dit gebeurt. Uit de analyse kun je concluderen dat er brede politieke steun is om inwoners bij de aanpak van de gebouwde omgeving een stem te geven en initiatieven vanuit bewoners te stimuleren.
Salderingsregeling
Het laatste onderwerp waar we bij stil staan is de salderingsregeling. Daarbij zien we een aantal interessante tegenstellingen. Vijf partijen – GL-PvdA, CDA, PvdD, CU en Volt – willen onder voorwaarden de salderingsregeling afbouwen of hervormen. BBB, Belang van Nederland (BVNL) en Partij voor de Vrijheid (PVV) willen dat juist niet of nog niet.
We zoomen dieper in op waarom de partijen een bepaalde keuze voorstellen. Volt: “De salderingsregeling bouwen we zo snel mogelijk af. Teruggeleverde stroom wordt voor een eerlijke marktprijs teruggekocht door de elektriciteitsleverancier.”
Het CDA is van mening dat “de lasten van zon op dak onevenredig terechtkomen bij mensen zonder panelen.” Naast het afschalen van de salderingsregeling willen ze dat “er snel een betere prikkel voor huishoudens en bedrijven [komt] om hun energieverbruik te richten naar pieken in de productie van wind- en zonne-energie.”
PvdD vindt het belangrijk dat de salderingsregeling er blijft “voor mensen die nu nog geen zonnepanelen hebben. De regeling wordt afgebouwd voor mensen die al wel zonnepanelen hebben, met inachtneming van de terugverdientijd.”
Ook de ChristenUnie wil een alternatief: “Ook na het afbouwen van de salderingsregeling moet een redelijk rendement op zonnepanelen mogelijk blijven, bijvoorbeeld door zonnepanelen in de ISDE-regeling op te nemen.”
GL-PvdA had in hun conceptprogramma opgenomen dat het pas verstandig is om de salderingsregeling af te bouwen “wanneer mensen met lage of middeninkomens ook kunnen profiteren van zonnepanelen.” Na een motie op hun congres is het definitieve programma aangepast en stellen ze: "zodra mensen met lage of middeninkomens ook kunnen meeprofiteren van zonnepanelen, zullen we de salderingsregeling afbouwen."
De BBB wil de regeling behouden tot 2030 en “totdat 5 miljoen huishoudens hun zonnepanelen hebben terugverdiend”.
PVV en BVNL vinden dat de regeling moet blijven, maar geven geen toelichting. De VVD wil “zorgen dat het aantrekkelijk blijft voor huishoudens en ondernemers om zonnepanelen op je eigen dak te leggen”, maar schrijft in het eigen verkiezingsprogramma niks over het wel of niet afbouwen van de salderingsregeling.
Wie weet kruisen de lijsttrekkers de degens tijdens de verkiezingsdebatten waarom ze wel of niet willen afbouwen en gaan ze in op eventuele alternatieven.
Over deze analyse
Voor dit artikel analyseerden we 18 verkiezingsprogramma’s op 13 deelonderwerpen. Van sommige partijen lazen we het conceptprogramma, dat op het moment van schrijven nog ter stemming lag bij de leden.
Als partijen in hun programma expliciet schrijven voorstander te zijn, kregen ze een groen vinkje. Benoemen ze expliciet tegen te zijn, dan kregen ze een kruisje. Staat er niks in het programma dan is het vakje in de tabel leeg gelaten.
We vergeleken alleen de programma’s van partijen of lijsten die al één zetel of meer hebben in de Tweede Kamer. De programma’s van BIJ1 en Denk waren onderdeel van de analyse, maar omdat daarin niks staat over de door ons gekozen thema’s en deelonderwerpen, hebben deze partijen noch vinkjes noch kruisjes gekregen.
Met dit artikel geeft HIER geen stemadvies.
Noot van redactie: op 2 november 2023 hebben we de tabel en tekst aangepast. GL-PvdA heeft hun standpunt over de salderingsregeling inmiddels aangescherpt. Daarom hebben ze bij de salderingsregeling nu een vinkje in plaats van een kruisje.
Meer informatie
Meer weten over de politieke programma’s:
- Luister bijvoorbeeld de podcastaflevering 'Energie en Klimaat: wat is er te kiezen?' van Energeia. Hierin bespreken Laetitia Ouillet en Sabine Sluiters in enthousiasmerende sneltreinvaart alle politieke programma’s.
- In het overzicht van NVDE kun je op deelonderwerpen per partij de standpunten teruglezen.
Meer politieke analyses? HIER analyseerde in september de 12 provinciale coalitieakkoorden.
