6. Financieel

De bijdragen van de SDE en SCE regelingen zijn afhankelijk van de marktprijs voor elektriciteit, de prijs die de coöperatie ontvangt voor de stroomverkoop. Hoe hoger de marktprijs, hoe lager de subsidie. De regelingen garanderen een minimumprijs voor de stroomverkoop ('basisbedrag').

In 2023 (en 2022) was de marktprijs hoger dan het basisbedrag. Dit betekent dat de meeste coöperaties geen subsidie nodig hadden. Ze hebben de SCE en SDE achter de hand als de marktprijs weer daalt.  

De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) is verantwoordelijk voor de uitvoering van de SCE. De SCE-subsidies kan alleen aangevraagd worden door coöperaties en Verenigingen van Eigenaren.

De stand is op 1 oktober 2023 als volgt:

• Sinds het begin van de regeling zijn 1.477 aanvragen voor een SCE-beschikking binnengekomen vanaf 2021, waarvan drie voor windprojecten. Verreweg de meeste aanvragen zijn gedaan in 2021 (totaal: 862). In 2022 en 2023 waren dat er substantieel minder, namelijk respectievelijk 268 en 347. In 2023 zijn wel weer méér aanvragen binnengekomen dan in 2022.
   
• RVO heeft in totaal 751 beschikkingen verleend (totaal: 97,7 MWp). De helft van het beschikte vermogen is aangevraagd in 2023 (45,6 MWp), waarvan een klein deel nog behandeling is in oktober 2023 (7,8 MWp). Twee beschikkingen zijn verleend voor windprojecten, de rest voor zonprojecten.

• Van de verleende beschikkingen is 72% toegekend aan een burgercoöperatie, 24% aan een huurderscoöperatie en 4% aan een VvE. Kijken we naar het totaal beschikte vermogen (MW) dan zien we dat 86% is toegekend aan burgercoöperaties, waarvan de helft inmiddels is gerealiseerd. 
   
• Opvallend is dat de helft van alle aanvragen sinds 2021 ook weer is ingetrokken of is afgewezen: ingetrokken door aanvrager zelf nadat een beschikking was verleend, door de aanvrager vóór verlening of door RVO na verlening. 10% van de aanvragen is afgewezen door RVO. In 2023 zijn relatief weinig aanvragen ingetrokken of afgewezen (41).
   
• De SCE is ook beschikbaar voor VVE’s. We volgen deze groep niet actief in de monitor, tenzij een VvE een eigen (productie)coöperatie opricht of samenwerkt met een lokale energiecoöperatie. RVO geeft aan dat er in totaal 32 beschikkingen zijn verleend aan VvE’s, waarvan acht zijn gerealiseerd (400 kW).

• Het voor 2023 beschikbare budget (150.000 miljoen euro) is uiteindelijk voor 49% beschikt¹. 

• Het is niet uit te sluiten dat na 1 oktober 2023 (na de deadline van de Lokale Energie Monitor) nog aanvragen zijn ingetrokken of afgewezen. In maart 2024 publiceert RVO een definitief overzicht van 2023.

Opmerking: er zijn meerdere SCE-beschikkingen per project mogelijk. Voor de Lokale Energie Monitor zijn deze beschikkingen geclusterd per één project (bijvoorbeeld van de huurderscoöperaties). Het aantal SCE-beschikkingen van RVO is daarmee niet gelijk aan het aantal projecten.

1. Bron: RVO/Subsidieregeling Coöperatieve Energieopwekking, projecten in beheer 1 oktober 2023

De Belastingdienst was van 2014 tot 2022 verantwoordelijk voor de uitvoering van de Regeling Verlaagd Tarief; de Postcoderoosregeling. In totaal waren bij de sluiting van de regeling 710 beschikkingen afgegeven (waarvan er drie zijn ingetrokken). Negen beschikkingen waren afgegeven voor windprojecten.

Na 31 maart 2021 zijn geen nieuwe beschikkingen meer afgegeven. Voor april 2021 verleende beschikkingen blijven van kracht tot het einde van de looptijd van het project.

Opmerking: Er waren meerdere postcoderoosbeschikkingen per project mogelijk. Het aantal beschikkingen voor zonprojecten (701) wijkt daarmee af van het aantal postcoderoosprojecten in de Lokale Energie Monitor (599).

We weten niet precies van elk project hoeveel geld er door de leden wordt ingelegd. We kunnen wel een inschatting maken. Deze inschatting maken we op basis van globale aannames. 

• Voor windprojecten gaan we uit van de aanname van 20% eigen vermogen inbreng op een investering van 1,2 miljoen euro per MW, dus 240.000 euro per MW.
   
• Voor zonneparken zijn de investeringskosten wat lager dan bij wind: 0,8 miljoen euro per MWp, zodat we op 160.000 euro per MWp (20%) eigen vermogen inbreng komen. 
   
• Bij zonnedaken gaan we uit van vergelijkbare investeringskosten (0,8 miljoen euro  per MWp), maar van een hoger gemiddelde inbreng van eigen vermogen, namelijk 50%. Veel kleinere daken zijn 100% gefinancierd met eigen geld, de grotere daken met 20-30%. Deze waarde per MW vermenigvuldigen we met het totale aantal gerealiseerde MW wind en zon.
   
• Voor de opbrengsten uit de omgevingsfondsen gaan we uit van 0,50-1,00 euro per MWh (op basis van een steekproef 2022).

Voor de investeringskosten en eigen vermogen-inbreng zijn we uitgegaan van gemiddelden van het PBL (voor SDE 2018, SCE). Een steekproef voor de Lokale Energie Monitor 2022 liet iets hogere gemiddelden zien met betrekking tot de coöperatieve projecten voor de inbreng van eigen vermogen: 200.000 euro per MW wind en 180.000 euro per MW zonnepark. 

In 2023 heeft Rijne Energie geld opgehaald bij haar 900 leden. Binnen twee weken was het streefbedrag van 365.000 euro binnen, bijeengebracht door meer dan 450 personen. Dit geld is bedoeld voor de projectontwikkeling in de fase nadat de vergunning is verleend.

Ook in 2021 was al 100.000 euro opgehaald, en in 2020 7.500 euro om het eerste plan uit te werken. "Voor ons geeft het aan dat mensen heel graag aan de slag gaan met eigen energie opwekken, ondanks dat er nog veel onzekerheden en risico's zijn", aldus de voorzitter.

Rijne Energie is een initiatief van bestaande burgercoöperaties De Windvogel, Energie-U en Uwind.

Voor (aanvullende) financiering in de risicovolle ontwikkelfase zijn er inmiddels diverse mogelijkheden:

• Ontwikkelfonds Opwek voor Energiecoöperaties.
• Provinciale fondsen voor risicodragende ontwikkelleningen. Nieuw 2023: het Brabants Ontwikkelfonds Duurzame Energie (BODE).
• Ontwikkelmaatschappijen zoals het Brabants Energiefonds (via de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij) en Oost NL.
• Subsidies van provincies en gemeenten. Bij meer kleinschalige projecten gebruiken de coöperaties vaak een subsidie als startkapitaal.
• Voorfinanciering door collega-coöperaties.

Voorwaarden

De genoemde financiers hanteren ieder eigen financieringsvoorwaarden. Dit betekent dat de mogelijkheden voor coöperaties ook afhankelijk zijn van de provincie, regio of gemeente waarin ze gevestigd zijn.

De voorwaarden van het Ontwikkelfonds Opwek voor Energiecoöperaties zijn gelijk in de vier provincies en de regio waar het fonds is opengesteld.

Wind- en zonprojecten met een vergunning en SDE++-beschikking zijn in principe financierbaar bij de reguliere banken. Specifiek voor coöperaties komen we daarnaast nog de volgende financiers tegen:

• Realisatiefonds.
   
• Provinciale fondsen voor leningen aan coöperaties of als medeaandeelhouder en -eigenaar in projecten.
   
• Overheidsbanken. Bank Nederlandse Gemeenten (BNG Bank), Stimuleringsfonds Volkshuisvesting en de Nederlandse Waterschapsbank financieren alleen projecten van overheden. Ze komen voor coöperaties in beeld als sprake is van gedeeld eigendom met een gemeente, provincie of waterschap en/of als een overheid zich garant stelt. De leningsvoorwaarden zijn gunstiger dan bij reguliere banken.
   
• Crowdfunding. Een coöperatie kan naast de eigen leden ook anderen mee laten financieren, bijvoorbeeld met een obligatieuitgifte. De coöperatie kan dat zelfstandig organiseren of een crowdfundingplatform gebruiken. Als deze mensen geen lid zijn van de coöperatie, hebben ze geen zeggenschap in het project.

Het Ontwikkelfonds ging in juli 2021 van start in vier provincies: Limburg, Drenthe, Utrecht en Zuid-Holland met fondsmiddelen van in totaal 8,9 miljoen euro.

Inmiddels is 3,9 miljoen euro daarvan gereserveerd voor 34 grote projecten. Het gaat om tien windprojecten en 24 zonprojecten. De leenbedragen variëren van 3.000 tot 425.000 euro. Het maximaal beschikbare leenbedrag is 535.000 euro.

Over het fonds

Het Ontwikkelfonds is bedoeld voor financiering van de ontwikkelfase van wind- en zonneparken. In 2024 sluit ook de Achterhoek aan. Naast dit Ontwikkelfonds voor opwek, opent in 2024 een vergelijkbaar fonds voor warmteprojecten – het Ontwikkelfonds Warmte.

Zie voor meer info de website van Energie Samen. 

Het Realisatiefonds ging van start in november 2021. Sindsdien is in totaal 3,3 miljoen euro geleend aan 43 projecten. De grootste lening tot nu toe is 380.000 euro, de kleinste 31.000 euro.

Het fonds verstrekt zakelijke leningen tot 1 miljoen euro aan cooperaties met een SCE of SDE subsidie. Financiering kan tot maximaal 75% van de totale bouwkosten van het zonne-of windproject. De rente is in 2023 gestegen naar 5,5% en 5,75% vast voor 13,5 jaar, afhankelijk van het leenbedrag. 

Vraag bleef achter

De vraag naar het fonds is in 2023 iets achter gebleven omdat coöperatieve opwek projecten met hogere bouwkosten, netcongestie en de gestegen rente te maken hebben gekregen.

In het fonds werken drie banken samen: Triodos Bank, Rabobank en ASN. De banken kunnen tot 110 miljoen euro aan financieringen verstrekken.

Zie voor meer info de website van Energie Samen.

Eind oktober 2023 startte het BODE fonds, het Brabants Ontwikkelfonds Duurzame Energie. Het is bedoeld voor financiering van de ontwikkelkosten van projecten van energiecoöperaties.

Het fonds is onderdeel van het Energiefonds Brabant (EFB) en wordt beheerd door de Brabantse Ontwikkelmaatschappij (BOM). Het fonds is tot stand gekomen op basis van een initiatief van de lokale energiecoöperaties in Brabant, de Provincie Noord Brabant, het EFB en de BOM.

Eisen

Een project moet aan een aantal eisen voldoen om aanmerking te komen voor een ontwikkellening. Zo moet er sprake zijn van een rechtsvorm en dienen de initiatiefnemers te streven naar ten minste 50% lokaal eigendom. Ook moet er zicht zijn op een vergunning, een netaansluiting en een grondpositie. In beginsel is er 2.000.000 euro aan ontwikkelkapitaal beschikbaar.

BODE Support, een onafhankelijke stichting, ondersteunt de coöperaties bij de voorbereiding van de fondsaanvraag. Het bestuur van BODE Support bestaat uit vertegenwoordigers van de coöperaties in de vier RES-regio's van de provincie.

De provincie Overijssel financiert de ontwikkelfase van lokale initiatieven via het Programma Lokale Energie Initiatieven-Faciliteit (LEI-F). De alliantie Nieuwe Energie Overijssel (NEO) biedt daarbij ondersteuning. Voor startende initiatieven en haalbaarheidsonderzoek zijn LEI-vouchers beschikbaar (subsidie)

Grote projecten kunnen voor de exploitatiefase ook een lening krijgen van Energiefonds Overijssel (vanaf 500.000 euro). Van tenminste negen Overijsselse coöperaties is bekend dat het Energiefonds Overijssel een lening verstrekt. Het EFO is daarnaast ook mede-eigenaar in zonnepark Bomhofseplas, samen met de Zwolse lokale coöperatie.

Deventer Energie en Enschede Energie

Deventer Energie sloot een lening af van 1 miljoen euro in 2023 voor de ontwikkeling en exploitatie van zes zonnedaken. 

De coöperatie Enschede Energie ontving een LEI-lening van 200.000 euro voor de ontwikkeling van duurzame (vooral zonne-)energieprojecten. Het Energiefonds Overijssel zorgde voor projectfinanciering in de vorm van een lening van 1 miljoen euro voor de ontwikkeling en exploitatie van zonnedaken en zonnevelden, waaronder de drie zonnevelden in het Buurtschap Zuid-Eschmarcke.

Zie voor meer informatie Energiefonds Overijssel.

Het Friese Fûns Skjinne Fryske Enerzjy (FSFE) biedt verschillende financieringsmogelijkheden voor energiecoöperaties en lokale energie-initiatieven: ontwikkelfinanciering  in de vorm van leningen (LEI-FSFE, tot 200.000 euro) en voor de realisatiefase een energiecoöperatielening (tot 200.000 euro) en maatwerkfinanciering (tot 15 miljoen euro). 

In totaal hebben 34 Friese coöperaties een lening afgesloten, voornamelijk voor zonnedaken. Zeven hiervan zijn maatwerkfinancieringen, waarvan de meest recente voor de windmolen in Tzum (2022).

Nieuwe ontwikkelfinancieringen

In 2023 zijn vier nieuwe ontwikkelfinancieringen verstrekt (LEI), die naar verwachting tot vervolgfinanciering leiden bij realisatie (maatwerkfinanciering). Er staat 12,5 miljoen euro aan leningen uit. FSFE meldt dat de omvang van de financieringen aan energiecoöperaties toeneemt en juicht dat toe: “de opbrengst blijft voor een groot deel binnen Friesland”.

De provincie heeft daarnaast nog een voucherregeling voor energiecoöperaties (uitgevoerd door SNN, een samenwerkingsverband van de drie noordelijke provincies). Dit is bedoeld voor haalbaarheidsonderzoek (tot 5.000 euro). De voucher-regeling is door 52 Friese initiatieven gebruikt en is verlengd tot eind 2024.

Zie voor meer informatie Fûns Skjinne Fryske Enerzjy.

Op 1 januari 2022 stelde het Groningse Fonds Nieuwe Doen zich open. Het fonds verstrekt leningen aan projecten in de realisatiefase en heeft een apart fonds voor de ontwikkelfase: Fonds Ontwikkelkosten energiecoöperaties Groningen.

Dit fonds is bedoeld voor energiecoöperaties die voor minimaal 30% willen participeren in een groot zonnepark. Het fonds dekt maximaal 70% van de investeringskosten tot maximaal 500.000 euro. Coöperaties kunnen hun eigen vrijwillige uren inbrengen en eigen kapitaal. Bij realisatie moet de lening worden afgelost met een opslag van 20%. Als het project niet doorgaat, dan wordt de lening kwijtgescholden.

Zie voor meer informatie Fonds Nieuwe Doen.

In april 2024 opent het nieuwe fonds 'Ontwikkelfonds Warmte' bij Energie Samen. Dit fonds is bedoeld als eerste pilot om coöperatieve warmtenetten door de ontwikkelfase heen te helpen. Daarvoor heeft het ministerie van Economische Zaken en Klimaat 25 miljoen euro beschikbaar gemaakt voor 25 kansrijke buurtwarmte-projecten.

Op dit moment hebben al tien kansrijke projecten zich aangemeld en Energie Samen zoekt er nog meer. Behalve broodnodige financiering van de risicovolle ontwikkelfase wordt ook gewerkt aan een gespecialiseerde advies- en ondersteuningsbedrijf 'Buurtwarmte Diensten'.

De Warmtenetten Investeringssubsidie (WIS) dekt een deel van de onrendabele top op de infrastructuur van warmtenetten. De WIS dekt maximaal 45% van de projectkosten met een maximum van 20 miljoen per project.

Lokale warmtecoöperatie Ketelhuis WG uit Amsterdam had de WIS aangevraagd en hoorde begin december 2023 dat deze is toegekend. Ze ontvangen een subsidiebedrag van 3,7 miljoen euro. De coöperatie is blij: “Met deze subsidie is de realisatie van het buurtproject in Amsterdam Oud-West om met het WG-terrein en omstreken van het gas af te gaan, dichterbij dan ooit”.

Nieuwe Warmte Nu! is een initiatief van een consortium van warmtebedrijven, netwerkbedrijven, kennisinstellingen, brancheorganisaties en overheden en zet zich in voor een versnelde aanleg van duurzame collectieve warmtesystemen. Twaalf ‘vliegwielprojecten’ zijn  toegekend, waaronder Stichting Warm Heeg (Friesland). Beheerder is het Nationaal Groeifonds.

Zie voor meer info Nationaal Groeifonds/Nieuwe Warmte Nu!