Laagspanningsnetten raken steeds zwaarder belast. Wat zijn acceptabele oplossingen?
Het aantal zonnepanelen op daken groeit de laatste jaren sterk. Daardoor kan het in steeds meer buurten voorkomen dat het laagspanningsnet het op bepaalde momenten niet meer aankan. Dat heeft als gevolg dat omvormers tijdelijk uitvallen. Aan de andere kant neemt de vraag naar stroom sterk toe door elektrische auto’s, warmtepompen en koken op inductie. Het laagspanningsnet raakt daardoor steeds zwaarder belast. Welke oplossingen zijn hiervoor op buurtniveau acceptabel?
Een logische oplossing is netverzwaring. De netbeheerders zijn hard aan de slag om de netten te verzwaren, maar kunnen de snelle groei in opwek en extra vraag niet altijd bijbenen.
Naast verzwaring kan er mogelijk naar andere oplossingen worden gekeken, aldus Maarten Staats van Enexis. Als expert energietransitie bij de regionale netbeheerder Enexis, maakt hij prognoses over de belasting op het elektriciteitsnet in Zuidoost- en Noordoost-Nederland. Hij vertelt over het onderwerp op het Evenement HIER opgewekt 2023.
De belasting van het laagspanningsnet wordt tot drie keer zo groot
Op een laagspanningsstation zitten doorgaans zo'n 200 tot 400 woningen aangesloten. Als iedereen in de buurt tegelijkertijd elektrisch gaat koken, een warmtepomp heeft en de elektrische auto oplaadt, wordt de belasting op het laagspanningsnet circa drie keer zo hoog.
“Dat is een enorme uitdaging”, zegt Staats. "De problemen op het net ontstaan vooral tijdens piekmomenten: voor opwek midden op de dag in de zomer en voor vraag begin avond in de winter. Steeds meer bewoners kunnen daar hinder van gaan ondervinden. De werkzaamheden die verzwaring met zich meebrengt kunnen ook leiden tot weerstand in de buurt – de straat moet tenslotte open en nieuwe stations zijn nodig.”
Efficiënter gebruik van het net, door gebruik te verplaatsen naar daluren, kan helpen de problemen te verminderen. Maar dat vraagt in veel gevallen ook iets van gebruikers.
Mogelijke oplossingen voor het laagspanningsnet: een uitvraag aan de zaal
Op dit moment worden mogelijke oplossingen voor dit groeiende probleem vooral van de technische of financiële kant bekeken. Maar welke oplossingen zijn ook haalbaar als je de buurtbewoner meeneemt? Gaan deze oplossingen ook geaccepteerd en gebruikt worden in praktijk?
De zestig deelnemers aan deze sessie – allemaal betrokken bij de energietransitie en geïnteresseerd in dit onderwerp - konden via de Mentimeter aangeven hoe ze over de verschillende opties (die we hieronder op een rij zetten) dachten met betrekking tot acceptatie en gedragsverandering. Dat leverde de volgende resultaten op:
1) Nieuwe netwerktarieven, waarbij je meer betaalt als je op piekmomenten elektriciteit verbruikt of teruglevert
Dit wordt door de zaal gezien als een maatschappelijk acceptabele optie. De vraag is echter of dit leidt tot voldoende stimulans. We betalen nu enkele honderden euro’s vastrecht per jaar, maar de kosten voor stroom en gas zijn vijf tot tien keer zo hoog. Mensen met een elektrische auto of een warmtepomp gaan een verschil van een tientje per maand waarschijnlijk gewoon betalen, waardoor de impact beperkt kan zijn.
2) Verplicht flexibele stroomtarieven (ook bij teruglevering, dus inclusief afschaffing saldering)
Dergelijke tarieven bestaan nu al en kunnen ertoe leiden dat mensen vooral stroom gebruiken als er veel duurzaam aanbod (wind en zon) is. Ook hierbij was de inschatting van de meerderheid dat dit acceptabel is voor gebruikers. De inschatting is ook dat het effectief kan zijn en mensen stimuleert meer zonnestroom achter de meter te gebruiken of auto’s op te laden als de stroomprijs laag is.
Een kanttekening bij deze maatregel is dat er nationaal veel opwek kan zijn, terwijl er lokaal al (te) veel vraag is. Bijvoorbeeld op een winteravond als er veel windenergie komt van de windmolens op de Noordzee, maar geen opwek van zonnepanelen in de laagspanningsnetten.
Hierdoor kan de situatie ontstaan dat de stroomprijs laag is, maar de vraag in laagspanningsnetten juist hoog. Als iedereen door de lage prijs dan meer gaat gebruiken in de wijk, kunnen de laagspanningsnetten juist nog zwaarder belast worden.
3) Het verlagen van omvormercapaciteit van zonnepaneelinstallaties
Dit gaat zowel om nieuwe als bestaande zonnepaneelinstallaties. Een lagere omvormercapaciteit van 30% tot 50% ten opzichte van de zonnepaneelcapaciteit, leidt maar tot een verlies van de jaaropbrengst tussen 1% en 10%.
De inschatting van de zaal is dat dit in bestaande situaties lastig uitvoerbaar is. Bij nieuw te plaatsen installaties wel, maar dit kan tot een gevoel van oneerlijkheid leiden bij bewoners. Het is alleen haalbaar als mensen echt begrijpen dat dit van belang is en bereid zijn het met elkaar te doen. Goede communicatie wordt dan ook als heel belangrijk gezien.
4) Thuisbatterijen en buurtbatterijen
Thuisbatterijen en buurtbatterijen worden ingeschat als acceptabele opties, maar er was veel scepsis of huishoudens vanwege de prijs een thuisbatterij aan gaan schaffen. In de discussie kwam naar voren dat in Duitsland een batterij inmiddels standaard is bij de aanschaf van zonnepanelen en dat ook de batterij in de elektrische auto potentieel een zeer aantrekkelijke oplossing is.
Met betrekking tot de buurtbatterij vroeg meer dan de helft zich af of een buurt bereid is voor een dergelijke installatie, die zo groot is als een zeecontainer, ruimte vrij te maken. Bij batterijen speelt wel dezelfde problematiek als bij flexibele stroomtarieven: de batterijen kunnen ook laden of ontladen op momenten dat dit juist niet zo gunstig is voor het laagspanningsnet.
5) Slimme apparatuur
Zoals een Home Energy Management Systeem, een intelligente warmtepomp of een intelligente laadpaal. Op de vraag of mensen dit aan gaan schaffen, was de reactie over het algemeen positief, met name bij laadpalen. Voorwaarde is uiteraard wel dat daarvoor een business case is. Ook werd genoemd dat het heel erg zou helpen als men de aansturing kan overrulen in bepaalde situaties.
Bekijk de presentatie en resultaten van de Mentimeter
Tot slot
Als laatste was er de vraag wat gemeenten, dan wel lokale initiatieven/energiecoöperaties kunnen bijdragen aan efficiënter netgebruik en wat ze daarvoor nodig hebben. Bij gemeenten kwamen kennis, capaciteit en geld als belangrijkste aandachtspunten naar voren. Bij initiatieven was dat geld en samenwerking met de netbeheerder.
Dit artikel is gebaseerd op de sessie 'Oplossingen voor overbelasting van het laagspanningsnet' tijdens het Evenement HIER opgewekt op 14 februari 2023.
