Burgers niet meer buitenspel

Om lokale energiecoöperaties tot bloei te laten komen, is een nieuw speelveld nodig. Het oude model -marktpartijen domineren, overheden reguleren – voldoet niet meer. In plaats van passief vanaf de zijlijn te consumeren en belasting te betalen, moeten burgers een actieve rol krijgen in het spel, aldus Thijs de la Court, Onno van Bekkum en Gerwin Verschuur. Het oude speelveld kent twee grote spelers: marktpartijen en de overheid. Het doel van het spel: geld. Marktpartijen verdienen aan producten en diensten, de overheid int belasting. En de burger? Die betaalt. Als consument en belastingplichtige, zonder invloed op het spel. De overheid zet nu in op een participatiesamenleving, waarin burgers verantwoordelijkheid nemen. Volgens Thijs de la Court (ODE Decentraal, HIER opgewekt), Onno van Bekkum (CO-OP Champions, De Cooperatieve Samenleving B.A.) en Gerwin Verschuur (Thermo Bello) moet het nog een stap verder: naar een coöperatieve samenleving.

Wat is dat – een coöperatieve samenleving?

VAN BEKKUM: “In een coöperatieve samenleving hebben burgers het voor het zeggen. Overheid en markt zijn welkom, maar hebben geen dominante, wel een dienende rol. Doel van het spel is niet meer geld, maar geluk.”
VERSCHUUR: “Burgers, overheid en marktpartijen zijn gelijkwaardige partners. Niet wij tegen zij, maar samen. Als geld niet meer het hoofddoel is, hoef je ook niet meer te vechten om het grootste stukje van de taart. Dan is er ruimte voor samenwerken en delen.”
DE LA COURT: “Als burgers een serieuze partner willen worden, moeten ze zich wel organiseren. We zien wel beweging, maar heel gefragmenteerd. Veel lokale energie-initiatieven creëren lokaal een eigen koninkrijkje. Het is belangrijk om lokaal, regionaal én landelijk met elkaar te verbinden.”
VAN BEKKUM: “Iedereen kan met zijn eigen sloepje de wilde zee trotseren. Maar als je alle losse sloepjes met touwen aan elkaar verbindt, ben je veel beter tegen golven opgewassen dan een groot schip.”

Het klinkt idealistisch; is het ook realistisch?

DE LA COURT: “Jazeker, maar het vergt wel een fundamenteel andere benadering van onze economie. De markt is nu gericht op schaarste; hoe schaarser iets is, hoe meer je eraan kunt verdienen. Zon en wind is oneindig en in overvloed beschikbaar, dus moeten we heel anders naar die markt gaan kijken.”
VAN BEKKUM: “Hetzelfde geldt voor kennis. Mensen delen hun kennis niet zomaar, want die kennis heeft geld gekost en daar verdienen ze nu weer geld mee. Als we alles open met elkaar gaan delen, is kennis niet meer schaars en verliest het economische waarde. We moeten daarom af van het systeem van schaarste, en toe naar een systeem van overvloed.”
VERSCHUUR: “We staan echt aan het begin; iedereen acteert nog op het oude speelveld. De vernieuwende initiatieven die er zijn, draaien mee in traditionele structuren. In het begin lukt dat, want dan blijf je onder de radar. Maar naarmate de beweging groeit – en dat zien we nu gebeuren – gaat het schuren. Dan realiseren traditionele partijen zich dat hun plek niet zomaar zeker gesteld is. Ineens hebben ze wat te verliezen.”

En dan gaan ze in de weerstand?

DE LA COURT: "Sommigen wel. We hebben onlangs een Gelders Energie-akkoord gesloten waarin een hoop partijen de krachten bundelen: vrijwel alle gemeenten, de provincie, energiecoöperaties, bedrijven en brancheorganisaties. Tóch is er nog sprake van weerstand. Het akkoord betekent bijvoorbeeld dat we de komende vier jaar 60 tot 70 miljoen gaan uittrekken voor de energietransitie. Geld dat we in co-creatie met alle partijen gaan uitgeven. Nu ligt die verantwoordelijkheid nog bij de provincie. Het verlies van de rol van gelddistributeur is voor sommige ambtenaren wel even slikken. De provincie is niet meer altijd in control, maar is partner. Dat betekent dat je ook dingen aan anderen moeten overlaten. We zijn hier in Nederland overigens al best goed in; in andere landen zijn overheden veel dominanter. De commitment van onze overheid is er wel, maar er is nog een cultuurverandering nodig.”

Hoe zit het met de spelregels, veranderen die ook?

VERSCHUUR: “Ik pleit niet alleen voor andere regels, maar vooral ook voor mínder regels. Er is nu sprake van overregulering; van energie, zorg, landbouw, financiering. Als kleine partij kun je hier helemaal door opgeslokt worden. Toen Thermo Bello net begon, waren er nog geen regels voor warmteleveranciers. Daardoor konden wij samen op wijkniveau onze eigen regels bepalen. Toen kwam de Warmtewet, die bestaat uit maar liefst achttien regels. Voor grote partijen zinvol, voor lokale initiatieven killing. Gelukkig krijgen kleine partijen vrijstelling voor de helft van de regels.”
VAN BEKKUM: De overheid wil de energiesector decentraliseren; dus zou het lokale initiatieven moeten stimuleren, in plaats van reguleren. Het is mogelijk om binnen de wet experimenteerruimte te bieden. Zo is er nu al ruimte voor lokale initiatieven om te experimenteren met netbeheer, waarvoor je eigenlijk een vergunning nodig hebt. Als de experimenten werken, kan dit ertoe leiden dat de overheid de wet gaat aanpassen.”

Decentrale netten beheerd door lokale initiatieven, is dat de toekomst?

VERSCHUUR: “Energie lokaal opwekken en ook lokaal gebruiken, is de beste en goedkoopste oplossing voor de toekomst. Dan hoef je energie niet meer ver te transporteren of om te zetten in andere voltages, dus verlies je ook minder energie onderweg. Dan zijn ook geen enorme investeringen in de verzwaring van transportinfrastructuur nodig.”
DE LA COURT: “Nu wordt nog heel veel geld geïnvesteerd in het huidige systeem, in grotere leidingen die fluctuaties in het net aankunnen. Stop dat geld in een buurtbatterij voor lokale energieopslag en het probleem is opgelost. De lokale, decentrale benadering kost helemaal niet meer geld. Maar wel: een nieuw speelveld met nieuwe spelregels.”
VAN BEKKUM: We moeten naar een nieuw ecosysteem van samenwerkende lokale energiecoöperaties, samenhangend op verschillende niveaus. Zo organiseren we een evenwichtig en eerlijk speelveld voor iedereen: markt, overheid en burgers. In dat spel winnen we allemaal.”