Monitor proeftuinen 2022: voortgang aardgasvrije wijken in beeld
In de Monitor proeftuinen 2022 geeft het Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie (NPLW) een update over de 66 wijken die van het Rijk subsidie kregen om aardgasvrij te worden. De monitor weergeeft de stand van zaken, en laat zien welke beleidsmatige knelpunten er zijn. Hieronder lees je de belangrijkste bevindingen.
De monitor werd in eerdere jaren uitgebracht door het Programma Aardgasvrije Wijken (PAW), de voorganger van het NPLW. De resultaten zijn gebaseerd op interviews, een enquête en sessies met de projectleiders en verantwoordelijke wethouders van de proeftuinen.
Proeftuinen boeken voortgang
In 38 proeftuinen is inmiddels gestart met (de voorbereiding van) de uitvoering. In 18 daarvan zijn al daadwerkelijk huizen aardgasvrij gemaakt. In totaal zijn dat er 3150, en daarnaast 9 utiliteitsgebouwen. Ook zijn er 3297 huizen en 67 utiliteitsgebouwen aardgasvrij-ready gemaakt.
Een aantal gemeenten die al enkele jaren bezig zijn, begint lessen om te zetten in ‘standaard’ aanpakken voor opschaling.
Gemeenten begrijpen regierol beter
Gemeenten krijgen steeds meer grip op hoe ze regie moeten voeren. Het gaat daarbij vooral om samenwerken met andere partijen zoals woningcorporaties, netbeheerders en bewonersinitiatieven. Het valt op dat de samenwerking met die laatste groep steeds beter loopt. Ook wordt duidelijk wat regie voeren vraagt van de interne organisatie.
Externe factoren hebben veel invloed
Bijvoorbeeld geopolitieke ontwikkelingen, krapte op de arbeidsmarkt, wijzigende en onzekere juridische en beleidsmatige kaders, negatieve media-aandacht en gebrek aan capaciteit op het elektriciteitsnetwerk hebben invloed op de voortgang. Daarnaast zijn financiële risico’s lastig in te schatten door snel veranderende energieprijzen en de koppeling van de hoogte van de SDE++ en de ACM-tarieven aan de gasprijs. In meerdere proeftuinen heeft daarom een warmtebedrijf zich teruggetrokken, of mislukte de aanbesteding wegens te weinig animo.
Businesscase onder druk
Stijgende aardgasprijzen zorgen merkbaar voor draagvlak voor alternatieven. Maar de businesscase komt maar moeilijk rond dankzij sterk stijgende kosten voor materialen, arbeid en rentes. Sommige gemeenten hebben manieren gevonden om de haalbaarheid te bevorderen, maar meer dan de helft geeft aan dat het met de huidige kosten niet lukt om tot een betaalbaar aanbod aan bewoners te komen.
Capaciteitsgebrek groot probleem
Zowel binnen de eigen organisatie als bij marktpartijen blijkt voldoende menskracht een probleem. Projectleiders geven aan dat de werkdruk hoog is. Publiek eigenaarschap van warmtenetten gaat de druk verder verhogen omdat dit de uitvoeringslasten bij gemeenten verhoogt. Sommige gemeenten vrezen dat de doelstellingen voor 2030 en 2050 in gevaar komen. Tegelijk worden er creatieve oplossingen bedacht, zoals betaalde inzet van bewoners voor de projectorganisatie.
Landelijk beleid: wat gaat goed en wat is er nog nodig?
Er werden voor de monitor verschillende beleidssignalen opgehaald.
Wetgeving komt op orde en dat helpt
Ontwikkelingen rond de Omgevingswet, Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie (WGIW) en Wet collectieve warmte (Wcw), worden als positief ervaren. Het speelveld wordt duidelijker en het geeft gemeenten meer regie. Wel werd de wens geuit voor een landelijk kader waarmee kan worden bepaald of een aanbod aan bewoners betaalbaar is. Ook geven gemeenten aan dat publiek eigenaarschap van warmtenetten (geregeld in de Wcw) positief is, maar ook voor vertraging kan zorgen.
Landelijk beleid werkt wijkaanpak soms tegen
Bijvoorbeeld de landelijke inzet op hybride warmtepompen zet de haalbaarheid van collectieve oplossingen onder druk. Ook merken gemeenten dat er nog veel onduidelijkheid bij bewoners is over de rol van waterstof in de gebouwde omgeving. Een gedeeld duidelijk en uitlegbaar verhaal zou helpen.
Huidige vorm financiering uit Rijk werkt niet altijd
Gemeenten vinden het goed dat er extra geld is vrijgekomen. Maar omdat de regelingen vaak ad hoc zijn is het lastig om er een langdurig programma op te maken. Ook financiering direct naar bewoners (de ISDE-regeling) wordt als ingewikkeld ervaren. Daarnaast zijn de regelingen verkokerd. Gemeenten zouden liever zien dat er geld per wijkaanpak komt dat ze naar eigen inzicht in kunnen zetten.
Rechtvaardige verdeling kosten en baten
Een aantal gemeenten zou graag zien dat kosten voor de energietransitie landelijk gesocialiseerd worden. Nu wordt in verschillende proeftuinen een verschillende bijdrage aan bewoners gevraagd, en dat leidt tot een onrechtvaardig gevoel. Ook belanden subsidies vooral bij vermogende mensen. Er moet vanuit het Rijk meer aandacht komen voor een sociale en inclusieve transitie zodat zowel binnen als tussen gemeenten minder verschillen in kosten en baten ontstaan.
Wettelijke taken netbeheerders
Netbeheerders draaien mee bij het maken van plannen voor de wijk, maar kunnen dankzij wetgeving geen capaciteit voor netverzwaring reserveren. Dit maakt de uitvoerbaarheid van plannen lastiger.
Staatssteunregels bij bewonersinitiatieven
Het blijkt soms lastig om geld over te hevelen naar een bewonersinitiatief. Het zou helpen als Europese regels voorschrijven dat projecten met een bewonersinitiatief als nutsvoorziening worden gezien, in plaats van economische activiteit waar staatssteunregels op van toepassing zijn.
Wet natuurbescherming
Proeftuingemeenten lopen bij na-isolatie van woningen aan tegen regelgeving met betrekking tot soortenbescherming. Proeftuingemeenten vragen het Rijk om erop te sturen dat er een landelijke aanpak komt die voor uniformiteit zorgt tussen provincies en werkbaar is.
Overig
Net als vorig jaar wordt aangekaart dat aanbestedingsregels soms in de weg zitten. Ook wordt de impact van stikstofbeleid genoemd.
Ondersteuningsbehoefte NPLW
Gemeenten verwachten van het NPLW dat het zorgt voor kennisuitwisseling, daar relevante partijen bij betrekt, en zorgt dat geleerde lessen op het juiste moment op de juiste plek komen. Ook wordt gevraagd naar praktische ondersteuning, bijvoorbeeld in de vorm van modelcontracten, -wijkuitvoeringsplannen en -samenwerkingsovereenkomsten. Daarnaast zien gemeenten een rol voor het NPLW bij het vroegtijdig inbrengen van ervaringen als er beleid wordt gevormd, zodat dit sneller aansluit bij de praktijk. Verder moet het NPLW doorgaan met gemeenten op de hoogte stellen van veranderend beleid en nieuwe regelingen.
Lees de hele monitor
Download of bezoek de website van het NPLW
