De huiskamer op straat van KombiSOL slaat brug tussen burger en beleid

In een reeks artikelen laten we partijen aan het woord die voor hun vakgebied antwoord geven op de vraag: “Hoe betrek je bewoners slim bij de overgang naar aardgasvrij wonen?”. In dit zevende artikel is Kirsten Kramer van KombiSOL aan het woord. Zij trekken er met een feloranje elektrische antieke Volkswagenbus op uit om ter plekke met burgers in gesprek te gaan over de energietransitie. Kirsten vertelt ons waarom dit een effectieve methode is om met mensen in contact te komen die je anders moeilijk bereikt.

“Gemeenten hebben vanuit de centrale overheid de regierol gekregen bij het aardgasvrij maken van woningen”, zegt Kirsten. “Dat is een behoorlijke opgave. Uiteindelijk moet iedereen mee willen en kunnen doen aan deze energietransitie. We zien dat het beleid soms nog ver weg staat van de realiteit van bewoners. Gemeenten en woningcorporaties weten niet altijd goed hoe ze hierover in gesprek kunnen komen.  Je moet contact leggen met mensen die soms weinig met het onderwerp bezig zijn en er ook niet altijd ruimte voor hebben om zich erin te verdiepen. De verduurzaming van de samenleving moet aansluiten bij de wensen en mogelijkheden van een diverse groep mensen in de praktijk, en ze bovendien handelingsperspectief bieden binnen hun dagelijkse realiteit. Met KombiSOL helpen we op een innovatieve en praktische manier bij die uitdaging.” 

Hoe KombiSOL het beleid van de gemeente versterkt

Kirsten geeft aan dat initiatieven van bewoners en ondernemers ontzettend belangrijk zijn, maar een bredere blik wel noodzakelijk wordt. “Natuurlijk start iedere verandering met koplopers. Dat is het soort mensen wat de toekomst vandaag al ziet en graag direct aan de slag wil. Echter, de grote uitdaging zit er juist in om de overige 90% ook te betrekken. Dat doen we met KombiSOL op twee manieren. Ten eerste ondersteunen we initiatieven van koplopers zodat zij een grotere en meer diverse groep bereiken. Ten tweede tuigen we samen met gemeenten acties op om direct in gesprek te gaan met mensen die niet tot de koplopers behoren. Zo kunnen ook zij  betrokken worden bij de realisatie van de plannen en tegelijkertijd kan hun stem worden meegenomen wanneer beleid gemaakt wordt.

In gemeente Arnhem doet KombiSOL beiden. Vanuit het programma New Energy Made in Arnhem 2020-2030 wordt er binnen de gebouwde omgeving met een wijkgerichte aanpak gewerkt aan het transitiegereed maken van woningen en gebouwen. Zo zijn er in de stad diverse wijken waar onderzoeken lopen naar de beste en betaalbare technieken voor een aardgasvrije energievoorziening. Dit zijn wijken met een duurzame energiebron in de buurt of buurten met relatief nieuwe woningen. Echter, er zijn ook wijken die voorlopig nog niet van het aardgas af gaan. Deze staan op de planning voor na 2030. 

Het is natuurlijk spannend om naar mensen toe te gaan en te zeggen: "voorlopig gaat het hier nog niet gebeuren”. Maar het is wel heel belangrijk om vroegtijdig hierover te communiceren en in gesprek te gaan over wat al wel kan. Bijvoorbeeld energie besparen en isoleren.  

Dat gebeurt nu in wijkgesprekken online en op straat samen met de KombiSOL bus, die in de stad bekend is als Lijn 2030. De impact is groot omdat de communicatie op elkaar is afgestemd en elkaar versterkt. Stadscampagne Arnhem AAN is in 2017 gestart om bewustwording en gedragsverandering teweeg te brengen. Het verduurzamingsverhaal wordt verteld aan de hand van voorbeelden van de buurman en buurondernemer. Vanuit de overtuiging: kleine en grote stappen zijn goed. Met Lijn 2030 als het rijdende boegbeeld van Arnhem AAN komt er een gesprek met inwoners en ondernemers over klimaat en energie. Op straat ontmoet je de mensen die je anders niet zou spreken, en tegelijkertijd heb je de kans om die mensen uit te nodigen voor de online avonden die er anders niet van gehoord zouden hebben. Je haalt een belangrijke stem op, die je nu mee kan laten gelden in je beleid. En het geeft de kans handelingsperspectief te bieden aan degene die anders niet zouden mee doen. Je stelt jezelf de vraag: bied ik reeds perspectief voor alle doelgroepen en hoe kan ik mijn subsidies, ondersteuning en beleid zo aanscherpen dat iedereen mee kan doen? "

De ‘overige 90%’ betrekken

Om mensen te bereiken die nog niets met de energietransitie doen, is het belangrijk om te begrijpen waarom dat zo is. Kirsten: “Naar mijn inzicht stuiten deze mensen op deze drie belemmeringen: 1) geld, 2) ruimte en 3) kennis. 80-90% van de bewoners heeft een of meerdere van deze drie dingen niet, en dus is maatwerk vereist als je hierover in gesprek gaat en helemaal om samen aan de slag te gaan in de wijk of woning. 

Gebrek aan geld spreekt voor zich: zonder geld is het lastig je huis te verduurzamen. Niet iedereen kan zich spouwmuur- of dakisolatie veroorloven. 

Geen ruimte betekent bijvoorbeeld dat andere problemen alle aandacht opeisen om het hoofd boven water te houden. Het kan ook betekenen dat mensen geen zeggenschap ervaren in wat er verandert in huis en de buurt. Of je hebt zelfs letterlijk geen ruimte in je huis voor een warmtepomp of plek voor zonnepanelen.

Als laatste kan er te weinig kennis zijn over de opgave die voor ons ligt. Hoe kun je dan weten hoe je je moet verdiepen in verduurzaming? Hier past ook ‘de weg naar het gemeentehuis niet kennen’ of wellicht spreek je letterlijk een andere taal. Er zijn mensen die niet weten waar ze terecht kunnen voor advies of dat ze überhaupt ondersteuning voor verduurzaming kunnen ontvangen. Ze gaan dus niet vanzelf meedoen zodra een startpunt geboden is, want daar zijn ze simpelweg niet van op de hoogte. Maar ze zijn wel cruciaal om Nederland uiteindelijk aardgasvrij te maken. Daarom moet je van begin af aan ook op deze groep inzetten. Natuurlijk is het belangrijk om koplopers te ondersteunen, maar dat betekent niet dat je de rest pas in een later stadium probeert aan te laten haken. De energietransitie versnellen is in mijn optiek dan ook nu al aan de slag gaan een bredere groep te betrekken en een effectieve en duurzame transitie te realiseren waarin geen grotere ongelijkheid komt, en die iedereen de kans heeft om vandaag al aan de slag te gaan”

Toevallige ontmoetingen bij de KombiSOL-bus

Hoe pakt KombiSOL dat in de praktijk dan aan? Kirsten: “Je gaat naar de mensen toe, komt dichterbij. Wij gaan erop uit met een onze elektrische KombiSOL bus. Mijn ervaring is dat dit mensen in de buurt aantrekt. Het werkt als een magneet, het is een landingsplek in de straat voor de supermarkt of op het plein om de hoek. Daar komen mensen sowieso al. Je wilt de mensen in hun eigen omgeving spreken. We kijken daarbij heel bewust naar waar we gaan staan. Dat kan bijvoorbeeld ook bij de moskee zijn. We letten ook op wie er bij de bus staat. De achtergrond van onze mensen beïnvloedt namelijk wie er op ons afkomen. Daarnaast doen we altijd onderzoek naar wat er speelt in de buurt. Dit bepaalt de boodschap en het “aanbod” wat we in de bus meenemen. Uiteindelijk bestaat ‘de grote massa’ uit een hoop kleinere groepen van mensen die op hun eigen plek en persoonlijke manier aangesproken willen worden.

Rondom de KombiSOL bus creëren we een in de buitenlucht een huiskamer, en zorgen dat iedereen op zijn gemak is en zich letterlijk thuis voelt. We maken babbeltjes met nieuwsgierige mensen. Over het weer, de bus, de alledaagse onderwerpen. Wat iemand op dat moment, op die dag maar ook bezig houdt. Natuurlijk hebben we wel doelstellingen, en als er ruimte is leiden die babbeltjes tot een goed gesprek daarover. Op dat moment of via een uitnodiging op een toekomstig evenement. Soms willen we meningen ophalen over een wijkwarmteplan, andere keren juist bekendheid geven aan een energiebesparende maatregel. De gesprekken die we hebben zijn laagdrempelig en vrijblijvend. Dat geeft een gevoel van keuze, veiligheid en gehoord worden. Juist daarom is er meer mogelijk en haal je echt op hoe 'jouw idee' voor aardgasvrij in de praktijk in die buurt, met die mensen, zou kunnen werken. Een ander groot voordeel van deze participatie op straat is dat door deze ‘toevallige ontmoeting’ je ook met bewoners in contact komt die je normaliter niet snel treft op bijvoorbeeld een meer traditionele bewonersavond of informatiebijeenkomst. Dat verbreedt het inzicht van de koplopers, beleidsmakers en andere energieversnellers. Het helpt bij het opstellen van passend beleid om duurzaamheid echt dichter bij de grote groep mensen te brengen.”

Veelzijdig communiceren

Volgens Kirsten is een veelzijdig palet aan communicatiemiddelen nodig om veel mensen te bereiken. “Het laatste dat je wil, is dat 80% van je energie gaat naar 20% van de mensen. Die eerste koplopers gaan zich redden. Het is tijd dat er ook energie gaat naar de 80-90% die er nu nog helemaal niet mee bezig is, niet weet hoe te beginnen of geen ruimte of geld hiervoor heeft. In Arnhem zie je duidelijk dat de gemeente zich daar bewust van is. Het strategisch kader is zo opgesteld dat het ongelijkheid niet groter maakt maar wegneemt. Er worden allerlei activiteiten opgezet en ondersteund om een brede groep te bereiken. Er zijn informatieavonden en online bijeenkomsten waar bewoners worden geïnformeerd over aardgasvrijplannen en slimme stappen om energie te besparen. Maar er is dus ook een gesprek op straat met degene die zich niet geroepen voelen naar de avonden te komen. De KombiSOL inzet is zeker geen vervanging maar juist een aanvulling op de traditionele manier van participatie realiseren. Tevens versterken de verschillende communicatiemiddelen elkaar. Maak vooral gebruik van alle tools die je hebt, van posters en flyers, tot online aanwezigheid én een doodgewoon gesprek op straat. Mensen die bij onze bus in de huiskamer neerploffen kun je weer uitnodigen voor de digitale wijkgesprekken, waar ze anders misschien niet bij zouden willen aansluiten. Zo heeft iedereen de kans mee te doen en haal je een nieuwe stem op die je nu mee kan laten gelden in beleid en uitvoering.”