Aardgasvrij: van bovenaf of van onderop?
Het is echt zo: Nederland moet van het aardgas af. De overheid heeft als doel gesteld dat we in 2050 geen gebruik meer maken van aardgas als energiebron. Maar hoe krijgen we dat voor elkaar? Laten de plannen van gemeenten wel genoeg ruimte voor bewoners om zelf in actie komen? Hoeveel ruimte is nodig voor een effectieve samenwerking? Ervaringsexperts vertellen over hun bevindingen in de praktijk van de energietransitie.
Lokale initiatieven kunnen het draagvlak vergroten
Susanne van Suylekom van HIER verwarmt zet zich in om iedereen te informeren over de mogelijkheden om over te schakelen van gas naar een duurzamere energievoorziening. “Het sociale proces is cruciaal om de overheidsdoelstelling te halen: uiteindelijk moet iedereen meedoen. Twee derde van de mensen staat positief tegenover de plannen, maar er zijn ook veel zorgen. Mensen maken zich vooral zorgen over de kosten en ze hebben weinig vertrouwen in de besluitvorming. Daarom is het belangrijk om te werken aan vertrouwen. Lokale initiatieven kunnen hierbij veel betekenen. Mensen die meedoen aan deze initiatieven zijn gepassioneerd en kunnen hun buren en kennissen goed uitleggen welke oplossingen er zijn. Zo kunnen zij met hun positieve energie het draagvlak vergroten.”
Neem vrijwilligers serieus
Elina Jansma en Wim de Vries zijn bewoners van de wijk Aldlân en projectleiders van Stichting Duurzaam Aldlan. Deze groep bewoners streeft ernaar deze wijk in Leeuwarden gasvrij en energiezuinig te maken en werkt daarbij samen met Arjen Goodijk van de gemeente Leeuwarden, installatiebedrijf P.de Vries en Jorritsma Bouw.
Wim de Vries: “De samenwerking met de gemeente Leeuwarden is al sinds het begin prettig. Toch kregen we het gevoel dat niet iedereen ons, als vrijwilligers, serieus nam. Aan het begin van het project kregen we het gevoel dat het ingehuurde adviesbureau minder keek naar onze kennis, achtergrond en ervaring omdat we als vrijwilligers actief waren. Een kritische werkhouding leek als bedreigend gezien te worden. Inmiddels zijn we 9 maanden bezig en hebben we het stokje van het adviesbureau over mogen nemen. Volgend jaar worden de eerste voorbeeldwoningen in onze wijk opgeleverd: gasvrij en energieneutraal. Wij geloven dat dit mogelijk is voor heel Aldlân. Wij gaan persoonlijk iedereen in de wijk overhalen.”
Arjen Goodijk: “De gemeente Leeuwarden zet bij de transitie in op meerdere fronten. Alleen samen met inwoners, het bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en coöperaties kunnen we voor elkaar krijgen dat Leeuwarden in 2050 energieneutraal is. Dus niet óf van bovenaf, óf van onderop, maar én, én. Pas wanneer je daadwerkelijk in contact bent met bewoners weet je wat zij willen en welke krachtenvelden er zijn. Daarom zijn we met Duurzaam Aldlân om de tafel gegaan. We zagen dat het initiatief potentie had en dat is ook gebleken. Dat er wrijving zou kunnen ontstaan was te verwachten. Mooi is om te zien hoe die wrijving geleid heeft tot de stevige basis die er nu is gelegd. We weten nog niet precies hoe de transitie vorm moet krijgen; we werken van succes naar succes.“
Afstemming met bewoners kan lonen voor de gemeente
Sabine Jansen en Peter Tromp zijn bewoners van de wijk Ramplaankwartier in de gemeente Haarlem. Jansen is ook onderzoeker bij de TU Delft en leidt het onderzoek naar de mogelijkheden om de wijk aardgasvrij te maken en het energieverbruik terugdringen. Tromp werkt voor team duurzaamheid van de gemeente Haarlem en zorgt voor afstemming met de gemeente.
Sabine Jansen: “Om te komen tot een aardgasvrije wijk met maximaal lokaal opgewekte duurzame energie zoeken we een optimum tussen gebouwmaatregelen en wijkmaatregelen. Samen met de bewoners brengen in we kaart welke maatregelen op woningenniveau mogelijk en wenselijk zijn. Daarnaast kijken we hoe we binnen het gebied zoveel mogelijk energie zelf kunnen opwekken, uitwisselen en opslaan. Denk aan slimme riolering, een warmtepomp, of warmtenet. We willen zoveel mogelijk mensen in de wijk op de hoogte houden en motiveren om mee te doen. Daarom zetten we straatcoaches in en techniekenteams die hun naaste buren informeren, enthousiasmeren en helpen. Dat werkt goed: op de eerste informatieavond waren 108 huishoudens uit de wijk vertegenwoordigd. Voor de spaargascheck, die onderdeel is van het project, hebben we al 125 aanmeldingen.
De onderzoeksfase ronden we af in 2018: dan hebben we alle technieken in kaart gebracht en de haalbaarheid daarvan getoetst, ook op financieel gebied, en kunnen we iedere bewoner een stappenplan aanbieden. De gemeente werkt enorm goed mee. Haarlem probeert samen met de bewoner uit te vinden wat de goede weg is. Elke maand stemmen we af met de afdeling Openbare Ruimte”
Peter Tromp: “Deze wijk is een voorbeeldwijk voor een verduurzamingsstrategie voor de andere wijken in Haarlem. Een van de bevindingen is dat het voor de gemeente kan lonen om de plannen die zij hebben met een wijk af te stemmen met bewoners. In onze wijk was de gemeente bijvoorbeeld van plan om een bergbezinkbak te plaatsen om overtollig regenwater op te vangen. Maar wij hadden plannen om dat water juist te gebruiken voor onze energievoorziening, dus wij wilden die bak niet. Dat scheelde de gemeente uiteindelijk een investering van een miljoen.”
Bewoners zitten vooral met het financieringsvraagstuk
Als bewoner van de wijk Prinsenbeek in Breda werkt Derk Hueting mee aan een wijkenergieplan om te zorgen dat Prinsenbeek een gasloze en energiezuinige wijk wordt. “Achter vrijwel iedere voordeur moet iets gebeuren om te kunnen omschakelen naar gasloos en energiezuinig. Het gaat om zíjn woning, daarom moet de burger veel meer aan zet komen. In Prinsenbeek neem ik samen met andere bewoners het voortouw door te bekijken we wat er in onze wijk nodig is en hoe we dat kunnen organiseren. In deze samenwerking hebben we veel kennis en ervaring opgedaan.”
“Voordat we overstappen, willen we de huizen zoveel mogelijk isoleren. Inmiddels hebben we al 50 woningen aangepakt. Verschillende andere projecten lopen al, bijvoorbeeld een initiatief om een zonnedak te realiseren op de kerk. Intussen werken we aan een duidelijk verhaal dat we kunnen vertellen aan de andere inwoners om hen mee te nemen. We weten waar we naartoe willen, maar de weg ernaartoe ligt nog niet vast, dus kunnen we meebewegen met wat er gaandeweg gebeurt.
Bewoners zitten vooral met het financieringsvraagstuk. De gemeente Breda denkt goed met ons mee over manieren om dit te organiseren. Een van de opties is het woningabonnement. Daarbij bekostigt een financier vooraf de investeringen die nodig zijn om een woning energiezuiniger te maken. Dankzij de energiebesparende maatregelen daalt de maandelijkse energierekening. Dat verschil in kosten gebruikt de woningeigenaar om de investering van de maatregelen weer terug te betalen aan de financier.”
Grote opgave samen met gemeenten
Warmold ten Zijthoff is Manager Verduurzaming Gebouwde Omgeving bij Stedin. Hij vertelt: “Stedin staat voor een grote opgave. Om alle woningen tijdig van het aardgas af te krijgen, zouden we per maand de aansluiting van minimaal 4800 woningen moeten vervangen. Dat aantal halen we nu nog niet, dus zullen we dit op een ander moment moeten inhalen. Daarin zoeken we de samenwerking met gemeenten. Stedin sloot een Green Deal met ongeveer 30 gemeenten om te verkennen hoe we het proces samen kunnen vormgeven. Wij zien bijvoorbeeld graag dat gemeenten een keuze maken in wat het lokale alternatief wordt voor aardgas, zodat we daar rekening mee kunnen houden.”
“Een ander belangrijk punt is hoe we het beste kunnen omgaan met bewoners. Zorg om te beginnen dat zij op de hoogte zijn van de plannen. Als huizenbezitters weten dat de transitie eraan komt, kunnen ze daar ook rekening mee houden in hun toekomstige keuzes voor bijvoorbeeld een nieuwe keuken of cv-ketel. Met de gemeente Woerden organiseerden we eerder dit jaar een bijeenkomst voor buurtbewoners waarin we hen meenamen in de voorbereidingen voor een wijk zonder aardgas. Een van de punten die voor bewoners zwaar bleek te wegen, is de financiering. Niet iedereen heeft 50.000 euro liggen, maar achteraf besparen de maatregelen geld. Gemeenten kunnen helpen een markt met financieringsproducten te creëren, die bewoners in staat stellen het bedrag over een langere periode terug te betalen. Ook op het gebied van regelgeving kunnen gemeenten meer doen. Dat er nog steeds nieuwbouw wordt opgeleverd met een gasaansluiting is toch onbegrijpelijk?”
Dit artikel is tot stand gekomen met dank aan Warmold ten Zijthoff (Stedin), Derk Hueting (DhEUT ), Sabine Jansen (TU Delft en SpaarGas), Arjen Goodijk (Gemeente Leeuwarden), Elina Jansma en Wim de Vries (Duurzaam Aldlân), Peter Tromp (Gemeente Haarlem), Susanne van Suylekom (HIER verwarmt), Merian Koekkoek (HIER opgewekt) en is geschreven n.a.v. de gelijknamige deelsessie tijdens het evenement HIER opgewekt 2017.
