Bewonersbelangen als je een warmtenet ontwikkelt: Warm Klapwijk en HVC delen ervaringen
In 2019 besloot gemeente Pijnacker-Nootdorp dat voor de wijk Klapwijk een alternatief voor aardgas gezocht moest worden. Vier jaar later ligt er een aanbod bij bewoners om aan te sluiten op een warmtenet. HIER vroeg hoe dit tot stand kwam aan voorzitter Remko Schoot Uiterkamp en bestuurslid Marcel van Bommel van Belangenvereniging Warm Klapwijk, en adviseur strategie Erik Schuurmans van warmtebedrijf HVC.
Van idee van de gemeente naar bewonersbelangen
Uit onderzoek van de gemeente bleek al snel dat een warmtenet voor Klapwijk de optie is met de laagste maatschappelijke kosten. Maar het besef dat het alleen kan lukken als er goed met bewoners wordt samengewerkt, was ook al vroeg aanwezig. Verschillende pogingen om werkgroepen te starten in bestaande wijkorganisaties bleken niet succesvol. Een van de werkgroepen besloot om zelf Belangenvereniging Warm Klapwijk te starten. Remko: “Ook wij willen graag van het gas af. Maar we vinden het wel belangrijk dat bewoners goed hun perspectief in kunnen brengen bij het ontwikkelen van plannen. Onze vereniging is het platform daarvoor.”
“We waren het wel al snel eens met de gemeente dat een warmtenet hier de juiste richting is”, vervolgt hij. “Alle huizen aan de warmtepomp brengt hier veel hogere kosten met zich mee omdat er nog een hoop aan de huizen zou moeten gebeuren. Daarnaast moet de installatie ook nog in huis passen en krijgt iedereen een buitenunit. Waterstof bleek ook geen goede optie. En aan het aardgas blijven zien we ook niet zitten. Een warmtenet aanleggen is niet niets, maar wat ons betreft beter dan de alternatieven.”
Gemeente selecteert warmtebedrijf samen met bewoners
Een van de belangrijkste onderdelen van het proces om tot een warmtenet te komen, is de selectie van een warmtebedrijf. De gemeente koos ervoor om Warm Klapwijk bij de keuze te betrekken. Daarvoor werd geen uitgebreid participatieproces in de wijk ingericht. Marcel: “Veel mensen willen niet direct betrokken worden bij dit soort complexe vragen. Je moet goed geïnformeerd zijn om mee te kunnen praten, en er is nog geen gevoel van urgentie. We hebben daarom als bestuur de gesprekken met de gemeente gevoerd. Daarin namen we natuurlijk wel uitgebreid mee wat we hoorden in de wijk.”
Uiteindelijk werd HVC gekozen om het warmtenet te ontwikkelen. Dit bedrijf is in handen van gemeenten, en Pijnacker-Nootdorp is één van de aandeelhouders. Voor de gemeente is dat praktisch, en voor Warm Klapwijk voelt het goed dat het een publieke partij is. “Al moeten we wel zeggen dat dit bij de meeste bewoners niet echt leeft”, geeft Remko aan. “Die zijn toch vooral bezig met ‘wat gaat het me kosten’ en ‘wat verandert er allemaal in huis?’”.
Samen werken aan een aanbod
Met HVC in het project brak en nieuwe fase aan: het warmtenet ontwikkelen zodat bewoners uiteindelijk een aanbod voor een aansluiting krijgen. Het warmtebedrijf en de belangenvereniging hebben elkaar daar zoveel mogelijk bij geholpen. Voor Warm Klapwijk was dit een belangrijke fase om invloed uit te oefenen en het aanbod zo goed mogelijk aan te laten sluiten bij wensen in de wijk. “Maar voor HVC was dit ook enorm waardevol”, zegt Erik. “In de wijk zit een hoop kennis die wij niet hebben. Door goed samen te werken kunnen wij rekening houden met allerlei praktische zaken die voor bewoners belangrijk zijn”.
Die praktische zaken zitten bijvoorbeeld in wat er moet gebeuren in huis. “Het is misschien minder ingrijpend dan bij een warmtepomp, maar vaak zijn er toch best nog wat aanpassingen nodig”, aldus Remko. Erik: “Dit was voor ons ook echt een leerpunt. Het lijkt een wijk met vooral veel dezelfde huizen, maar door de jaren heen is er flink wat verbouwd. Je treft overal iets anders aan, het wordt echt maatwerk. Bij het aanbod aan bewoners hoort daarom een menukaart met naast standaardmaatregelen die iedereen nodig heeft ook opties die maar in een deel van de woningen nodig zijn.”
Geen spreekbuis van de gemeente
Warm Klapwijk is onafhankelijk van andere partijen. Inmiddels zijn 250 huishoudens lid, maar de vereniging is er voor de hele wijk. “Toch begrijpt niet iedereen in de wijk onze rol direct”, zegt Marcel. “Mensen denken soms dat wij een spreekbuis van de gemeente zijn. Om die reden zijn we bijvoorbeeld gestopt met berichten plaatsen in hun nieuwsbrief. Remko voegt toe: “We hebben weleens te maken met wat argwaan. Aan de ene kant is dat jammer omdat we hier vrijwillig veel energie in steken. Tegelijk valt het ook wel weer mee. Je weet dat dit kan gebeuren als je hiermee begint, en het had veel erger kunnen zijn. We zien gelukkig ook dat mensen het waarderen dat we met een groep bewoners veel van het ingewikkelde uitzoekwerk oppakken”.
Helderheid over rollen en verantwoordelijkheden
In het traject werd veel geleerd over hoe je goed samenwerkt. Marcel: “Misschien hadden we vroeger in gesprek moeten gaan over wie precies welke rol heeft. In het begin hadden wij bijvoorbeeld niet scherp dat HVC alleen gaat over het warmtenet tot aan de afleverset, en de aannemer over de overige werkzaamheden in de woning. Door daar eerder over te praten, bespaar je uiteindelijk tijd en onbegrip.” Helderheid is er wel gekomen: HVC moet het warmtenet aanleggen en exploiteren, de aannemer helpt bewoners met maatregelen in huis, een campagneteam doet namens HVC het aanbod aan bewoners.
Daarnaast behartigt Warm Klapwijk de belangen van bewoners, worden bijeenkomsten georganiseerd en is een website ingericht. “Mensen kunnen met hun vragen bij ons terecht”, zegt Remko. “Soms gaan die bijvoorbeeld over wat het warmtenet gaat kosten, maar er zijn ook mensen die zich afvragen of ze straks zelf de thermostaat nog wel kunnen instellen. We zijn erachter gekomen dat het echt een uitdaging is om iedereen te bereiken met communicatie. Dat informatie al een keer gedeeld of ergens terug te vinden is, betekent niet dat mensen ervan op de hoogte zijn. Aan de ene kant is het fijn dat wij dan mensen vanuit bewonersbelang kunnen helpen, maar aan andere kant kost dit ons veel tijd en die is schaars.”
Wie doet er mee?
Het aanbod aan bewoners is inmiddels gedaan in een buurt met 280 woningen. Dat dit spannend was, daar zijn Warm Klapwijk en HVC het over eens. “Uiteindelijk vraag je toch aan mensen om zelf nog ongeveer € 6000 te investeren, en dat is natuurlijk behoorlijk wat”, geeft Remko aan. Bewoners hadden tot 31 oktober de tijd om aan te geven of ze meedoen. Daarvoor zijn onder andere veel keukentafelgesprekken gevoerd door het campagneteam, en werd een warmtekrant gemaakt.
Het aanbod heeft niet geleid tot voldoende deelnemers om de aanleg van het warmtenet echt te starten. Waar dat aan ligt, wordt de komende tijd onderzocht.
Lessen voor anderen
Remko, Marcel en Erik delen graag een aantal lessen die in andere projecten mogelijk nuttig kunnen zijn:
Breng de verschillende aardgasalternatieven goed in kaart. Door met kloppende cijfers duidelijk te maken hoe ingrijpend het zou zijn om bijvoorbeeld alle huizen van een warmtepomp te voorzien, zou het enthousiasme voor een warmtenet kunnen toenemen.
Zorg ook voor een plan B. Want hoe gaat het verder als het warmtenet niet doorgaat? Er is een grote groep bewoners die wel graag van het gas af wil.
Vind balans tussen koppelkansen aangrijpen en zorgvuldigheid. Koppelkansen zijn goed om te benutten maar kunnen het proces ook haastig maken. Voor sommige bewoners worden beslissingen dan te snel genomen.
Stel je als warmtebedrijf flexibel op. Het is goed om echt te kijken hoe je bewoners kunt helpen en niet alleen hoe je het warmtenet neer kunt leggen.
Start een belangenvereniging of andere vorm! Het vraagt soms best wat van vrijwilligers, maar het zorgt voor een veel beter proces dan zonder bewonerscollectief.
