De energiegemeenschap: wat is het?

Het juridische begin van de energiegemeenschap

In 2018 en 2019 zijn er twee Europese richtlijnen gepubliceerd die de term energiegemeenschap introduceren. 

Hernieuwbare energiegemeenschap

In 2018 werd de Hernieuwbare Energie Richtlijn (RED II 2018/2001) van de Europese Unie (EU) herzien. Hierin werd de hernieuwbare energiegemeenschap genoemd als nieuwe deelnemer op de energiemarkt. Dit zijn gemeenschappen waarvan de leden en aandeelhouders (lokale bewoners, MKB’ers en overheden) in ‘nabijheid’ hernieuwbare energie opwekken. Deze duurzame energie mogen zij verbruiken, opslaan, delen en verkopen. 

Het hoofddoel van de hernieuwbare energiegemeenschap is ‘het verschaffen van voordelen op milieugebied of op economisch of sociaal gebied aan haar aandeelhouders of leden of aan de lokale gebieden’. 

Burger energiegemeenschap

Een half jaar later werd in 2019 de richtlijn voor de Interne Markt voor Elektriciteit uit 2012 gewijzigd (Elektriciteitsrichtlijn 2019/994). De definitie van de energiegemeenschap van burgers werd in deze richtlijn net iets ruimer uitgelegd dan de hernieuwbare energiegemeenschap. Een burger energiegemeenschap is namelijk een juridische entiteit met een vrijwillige deelname van leden (bewoners, lokale autoriteiten en kleine ondernemingen) die zeggenschap hebben, én zich kan bezig houden met de productie, distributie, levering en opslag van hernieuwbare energie. 

Daarnaast kan zij zich ook bezig houden met energie-efficiëntiediensten, oplaaddiensten voor elektrisch vervoer en andere energiediensten. Het hoofddoel van de burger energiegemeenschap is hetzelfde als de hernieuwbare energiegemeenschap. 

Energiegemeenschap

Het beoogde resultaat van een Europese richtlijn moet door elke lidstaat van de EU geïmplementeerd worden. Nederland kiest er voor om de definitie van energiegemeenschap vast te leggen in de nieuwe Energiewet. Hierin wordt de energiegemeenschap gedefinieerd als:

‘Een juridische entiteit die ten behoeve van haar leden, vennoten of aandeelhouders activiteiten op de energiemarkt verricht en als hoofddoel heeft het bieden van milieuvoordelen of economische of sociale voordelen aan haar leden, vennoten of aandeelhouders of aan de plaatselijke gebieden waar ze werkzaam is, en niet is gericht op het maken van winst.’  

Er zijn daarnaast een aantal belangrijke voorwaarden aan de energiegemeenschap verbonden: er is vrijwilligheid van participatie en de zeggenschap ligt bij de leden.

Het werkelijke begin van de energiegemeenschap

Met deze definities in het achterhoofd, lijken die energiegemeenschappen opeens niet meer zo heel nieuw. Binnen de wereld van duurzame energie in Nederland kennen we al heel veel organisaties die onder bovenstaande definitie vallen: de 714 energiecoöperaties! De nieuwe Energiewet volgt daarmee de maatschappelijke ontwikkelingen en erkent de (juridische) rol van energiegemeenschappen in het energiesysteem.

De toekomst van energiegemeenschappen

De laatste paar jaar zien we geen grote stijging van het aantal energiecoöperaties meer. Het lijkt erop dat er in Nederlands een verzadiging van het aantal energiecoöperaties is bereikt. Het geschatte aantal leden blijft echter wel gestaag toenemen. De verwachting is dat deze trend zich de komende jaren voortzet. Ook wordt verwacht dat er meer activiteiten door energiecoöperaties ondernomen worden omtrent energie-delen, opslag en het laden van elektrisch vervoer.

Onderzoeksbureau CE Delft heeft - in opdracht van Energie Samen en het Nationaal Klimaat Platform - het potentieel van energiegemeenschappen in het Nederlandse energiesysteem onderzocht. Ze hanteren een drietal scenario’s voor energiegemeenschappen die zich bezighouden met zonne-, wind- en warmteprojecten. In het meest optimistische scenario zullen energiegemeenschappen verantwoordelijk zijn voor 20% van de Nederlandse zonne-energie, 50% van de Nederlandse wind-energie op land en 25% van de Nederlandse warmtelevering in 2050. 

Zie in onderstaand figuur de energetische omvang van energiegemeenschappen nu en in de toekomst volgens de drie onderzochte scenario's: