Analyse Europese verkiezingsprogramma's 2024

In dit artikel:

• Overzichtstabel
• Ambitie en doelen
• Energiesysteem
• Energiebronnen
• Betrekken van bewoners
• Verenigd in verscheidenheid
• Laat je niet gek maken

Overzichtstabel

In onderstaande tabel zie je aan de hand van de vinkjes en kruisjes hoe de partijen tegen bepaalde onderwerpen aankijken. In het vervolg van het artikel geven we een korte toelichting. Twee partijen (vandeRegio en Meer Directe Democratie) zijn niet opgenomen in deze tabel, omdat een eenduidig verkiezingsprogramma bij deze partijen ontbreekt.

Ambitie en doelen

De afgelopen jaren heeft de Europese Unie (EU) zich gecommitteerd aan het doel om in 2050 klimaatneutraal te zijn en in 2030 55% minder broeikassen uit te stoten. De partijen die deze doelen onderstrepen en de partijen die die doelen nog ambitieuzer willen maken, hebben een groen vinkje in de tabel gekregen. De Partij voor de Dieren (PvdD) is een voorbeeld van een partij die de doelen wil ophogen. Zo schrijft PvdD: “De EU vermindert de uitstoot van broeikasgassen nóg sneller: met 75% in 2030 (in vergelijking met 1990). Uiterlijk in 2040 is de EU écht klimaatneutraal.”  Partijen die expliciet hebben aangegeven deze vastgestelde doelen niet te willen ondersteunen kregen een zwart kruisje in het overzicht.

Daarnaast geven verschillende partijen aan dat zij de ambitie ondersteunen om fossiele subsidies af te schaffen.

Energiesysteem

De politieke partijen hebben uiteenlopende opvattingen over hoe een goed Europees energiesysteem ingericht hoort te zijn. Een aantal van die punten zijn meegenomen in onze analyse. Hier gaat het bijvoorbeeld over het opslaan van CO₂  of elektriciteit (een van de vele flexibiliteitsoplossingen). Maar ook een goed werkende Europese infrastructuur voor het transport en uitwisseling van energie valt hieronder. Het CDA omschrijft het als volgt: “Een Europees elektriciteitsnet is cruciaal voor een stabiel energiesysteem in 2050. Om schommelingen in zonne- en windenergie op te vangen en onderlinge voordelen te benutten, is uitbreiding en integratie noodzakelijk. De EU bevordert pro actieve samenwerking tussen netbeheerders.”

Veel partijen zijn voorstander van duurzaam materiaal- en grondstofgebruik. Voor meerdere partijen is dit breder dan de benodigdheden voor de energietransitie alleen, maar gaat het ook om circulariteit in andere sectoren. Meerdere partijen geven daarnaast aan dat de energietransitie begint bij energiebesparing, omdat de energie die je niet gebruikt ook niet hoeft op te wekken.

De meningen over het Emissie Handel Systeem van de EU (EU ETS) zijn verdeeld. Dit Europese systeem is als een markt waar emissierechten verhandeld worden met het doel om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. De standpunten van Nederlandse partijen gaan zowel over het uitbreiden van het bestaande systeem naar andere sectoren zoals de lucht- en scheepvaart als over de uitgifte van gratis emissierechten. De partijen met een kruisje staan kritisch tegenover het EU ETS en zijn vooral tegen de uitgifte gratis emissierechten.

Energiebronnen

Er zijn heel veel verschillende energiebronnen en in de partijprogramma’s passeren ze allemaal de revue. Voor deze analyse hebben we ons gefocust op een aantal bronnen die in het maatschappelijke debat veelvuldig genoemd worden. Indien partijen positief zijn ten aanzien van de bron of techniek staat er een vinkje. Wijzen ze het expliciet af dan toont de tabel een kruisje.

Een belangrijke disclaimer in deze is dat waterstof en warmtenetten ‘an sich’ geen energiebron zijn. Waterstof is een energiedrager, maar wordt desondanks wel vaak opgevoerd als bron. Een warmtenet is een systeem waarmee gebouwen verwarmd kunnen worden door er een energiebron aan te koppelen (zoals restwarmte uit industrie) en via water erdoor te laten vervoeren.

Opvallend zijn de positieve verwachtingen omtrent waterstof. Toch is er een verschil in de partijen te zien, waarbij sommige partijen alleen akkoord zijn met groene waterstof onder bepaalde voorwaarden en andere partijen juist een zo breed mogelijke toepassing voor waterstof ambiëren. Daarnaast zijn er twee partijen die kernenergie expliciet afwijzen. Ook zijn er partijen die geen toekomst zien in windenergie en fossiele energiebronnen willen behouden.

Betrekken van bewoners

Het betrekken van bewoners is essentieel voor de energietransitie. Toch is hiervoor bij veel partijen weinig aandacht in de Europese verkiezingsprogramma’s. Slechts in drie partijprogramma’s wordt een vergoeding voor omwonenden (bij lokale energieprojecten) en lokaal eigendom (eigenaarschap en zeggenschap van bewoners in lokale energieprojecten) genoemd. Iets meer partijen benoemen het belang van een energiesysteem waar bewoners iets over te zeggen te zeggen hebben (democratisch energiesysteem). Meerdere partijen staan positief tegenover het verduurzamen van woningen in de EU, onder andere door beleid op verbeterde isolatie. De partijen die deze maatregelen expliciet afwijzen doen dat vanuit de overtuiging dat woningen niet binnen de bevoegdheden van de EU moeten vallen.

Energiecoöperaties en energiegemeenschappen waar bewoners meer invloed krijgen op het energiesysteem door gezamenlijk duurzame energie op te wekken (en uit te wisselen) worden in de EU steeds talrijker. Een aantal partijen neemt hier standpunten op in. Bijvoorbeeld GL-PvdA: “Coöperaties verdienen alle steun. (...) We maken de EU tot bondgenoot van burgers die de schouders zetten onder de ecologische transitie. In lijn met de wetgeving over energiegemeenschappen verplichten we lidstaten om ruim baan te geven aan burgercollectieven, van mobiliteits- tot voedselcoöperaties.”

Verenigd in verscheidenheid

In het overzichtstabel zie je vooral de verschillen tussen de partijen per onderwerp uitgelicht. Er zijn echter een tweetal punten waar (bijna) alle partijen hetzelfde over denken. Zo weet je zeker dat je met je Nederlandse stem een positieve stem geeft aan de ontwikkeling van het Europese treinverkeer. Ook zijn vrijwel alle partijen kritisch tegenover het maandelijkse ‘verhuiscircus’ van het Europese Parlement. De meeste partijen zijn voorstander van een permanente en exclusieve zetel van deze instelling in Brussel. En hiermee is de Nederlandse partijpolitiek een fijne spiegel van Europa; waarbij zelfs in al haar verscheidenheid eenheid gevonden kan worden.

Laat je niet gek maken

Het bovenstaand overzicht is verre van volledig en als klimaatstichting geven we geen stemadvies. Het beste advies voor je stem is om je goed te laten informeren; vul een stemwijzer in, bezoek een debat of lees een verkiezingsprogramma. Bedenk dat Brussel ver weg is en dat de politieke ontwikkelingen nu eenmaal niet zo minutieus gevolgd worden als in Den Haag. 

Belangrijk om te beseffen is dat je stemt voor het Europees Parlement. Samen met alle Europese burgers stem jij eens in de vijf jaar voor het democratische en politieke orgaan in de EU. Dit jaar zijn er 720 zetels (dit mogen er nooit meer dan 751 zijn) in het Parlement te verdelen onder zeven Europese fracties. Elke Nederlandse politieke partij zit als het ware in een Europese familie van andere nationale politieke partijen. De Europese Raad (de regeringsleiders van de 27 lidstaten) bepaalt de ledenverdeling per lidstaat (tussen de 6 en 96) in het Europees Parlement. Deze verdeling vindt onder andere plaats op basis van het inwonerstal van de lidstaat. Er zijn 31 zetels voor Nederlanders beschikbaar.

Vooralsnog is de EU nog steeds in ontwikkeling zonder een vooraf vastgestelde uitkomst: al haar 27 lidstaten bepalen waar de Unie naartoe beweegt en vooralsnog is dat een volstrekt unieke (politieke) organisatie. In alle verkiezingsprogramma’s worden typische EU principes als subsidiariteit, proportionaliteit, harmonisatie, de ‘vervuiler betaalt’ en richtlijnen opgevoerd. Dit soort principes zijn vastgelegd in Europese verdragen en jurisprudentie. Hiermee raken ze de kern van hoe de EU op dit moment werkt en kan er gewoon beroep op worden gedaan. Laat je dus niet gek maken door lastige en moeilijke termen.