WarmteStem weet wat er in de wijk leeft en houdt de gemeente scherp
Terwijl de gemeente Amersfoort zich in rap tempo klaarmaakte voor de warmtetransitie in Schothorst-Zuid, begon onder de bewoners van de wijk enig gevoel van bezorgdheid te groeien. Een groepje actieve bewoners besluit niet af te wachten tot hen een kant-en-klaar plan werd aangereikt en neemt het initiatief in eigen handen. Het initiatief WarmteStem ontwikkelt zich tot een krachtige stem in de wijk.
Foto's: WarmteStem
Hoe het begon
In 2018 kregen de bewoners van Amersfoort Schothorst Zuid te horen dat de gemeente een plan aan het ontwikkelen was voor het aardgasvrij maken van hun wijk. De gemeente ging voortvarend van start met het organiseren van voorlichtingsbijeenkomsten over onder de mogelijke komst van een warmtenet. Aan politieke wil ontbrak het niet, maar sommige bewoners hadden het gevoel dat de gemeente een gebrek aan diepgaande kennis en voeling met de wijk had.
Herman Koolstra was een van de bewoners die zich destijds aansloot bij een klankbordgroep die de gemeente vanuit de wijk van advies zou gaan voorzien. Uit deze klankbordgroep ontstond vervolgens het idee om als betrokken bewoners een eigen buurtinitiatief op te richten, dat later de naam WarmteStem zou dragen.
"We wilden als gemeenschap verenigd met al onze kennis en inzichten in gesprek gaan met het warmtebedrijf."
"We maakten ons zorgen over het scenario waarin het warmtebedrijf een kant-en-klaar plan zou presenteren waarop wij geen enkele invloed zouden hebben," aldus Herman. "We wilden als gemeenschap verenigd met al onze kennis en inzichten in gesprek gaan met het warmtebedrijf. Wat was hun aanbod, en hoe konden wij als bewoners een waardevolle bijdrage leveren? Daarnaast vonden we het belangrijk dat mensen die liever niet op het warmtenet aansluiten, ook goed geholpen worden."
Hun drijfveer? Eigenaarschap over hun woonomgeving en de behoefte aan onafhankelijk advies in het snel veranderende energielandschap. Het voornaamste doel van WarmteStem werd duidelijk: bewoners in Amersfoort Schothorst Zuid in staat stellen weloverwogen keuzes te maken in de complexe warmtetransitie.
Van idee naar actie
De gemeente reageerde enthousiast op dit initiatief – ook zij wilden meer inzicht in de meningen, zorgen en wensen van de bewoners in Schothorst-Zuid. Ze stemden in met het verzoek van de initiatiefnemers om een oproep in hun nieuwsbrief te plaatsen, waarin ze wijkbewoners uitnodigden om mee te komen denken over het bewonersinitiatief.
Een groepje van ongeveer 15 man formuleerde samen doelen en boog zich over de geschikte organisatievorm om die te kunnen bereiken. Binnen een paar maanden hadden ze een bestuur gevormd bestaande uit vijf mensen, een mix van jonge werkenden en gepensioneerden. Sindsdien ontmoeten ze elkaar maandelijks om ontwikkelingen en nieuwe projectideeën te bespreken.
“Technische, communicatieve en verbindende vaardigheden waren goed vertegenwoordigd in ons bestuur.”
“Technische, communicatieve en verbindende vaardigheden waren goed vertegenwoordigd in ons bestuur” vertelt Herman. We ontwikkelden een website en promotiematerialen en ik stelde een brochure op met informatie over de voor- en nadelen van verschillende aardgasalternatieven en energiebespaarmaatregelen.” WarmteStem miste in het bestuur echter iemand met voldoende tijd om echt actie te ondernemen in de wijk. In Schothorst-Zuid bleek toen een professionele gespreksleider te wonen, waarmee ze uiteindelijk samen subsidies aanvroegen bij de gemeente en provincie.
Samen organiseerden ze dialoogsessies om de meningen, zorgen en wensen van bewoners in Schothorst-Zuid op te halen. Ze wilden de gesprekken zo goed mogelijk over de wijk verspreiden. “We hebben de kaart erbij gepakt, de wijk in vakjes opgedeeld en bij ieder vakje gekeken of we mensen kenden die er woonden. Voor de plekken waar we niemand kenden, vonden we hosts via een oproep in onze nieuwsbrief.”
WarmteStem pakte communicatief groots uit: banners boven de toegangswegen tot de wijk, flyers in alle brievenbussen en oproepjes in de buurtapps. Uiteindelijk schoven er 140 mensen aan bij de dialogen en WarmteStem deelde de bevindingen met de gemeente.
Advies op maat
De volgende stap die WarmteStem nam, was het opleiden van een groepje vrijwillige warmtecamera-experts. "We plaatsten een oproep in de nieuwsbrief en vroegen in ons netwerk of mensen geïnteresseerd waren om vrijwillig warmtecamera-expert te worden. Zij konden deelnemen aan een cursus van de Natuur en Milieufederatie Utrecht om warmtebeelden te leren maken en analyseren." Bewoners in de wijk tonen vanaf het begin al veel belangstelling voor dit aanbod. Hoewel de vrijwilligers steeds bedrevener worden, krijgt WarmteStem meer aanvragen dan ze aankunnen.
Om bewoners nog meer houvast te bieden bij het maken van duurzame keuzes voor hun woning, bracht WarmteStem referentiewoningen in kaart. Herman: "Onze wijk kent een overzichtelijk aantal woningtypen. Dankzij nieuwe subsidies van de gemeente en provincie konden we een expert inschakelen om voor elk van deze zes woningtypen een persoonlijk verduurzamingsadvies op te stellen.
In dit advies krijgen bewoners inzicht in de logische stappen die ze kunnen nemen, specifieke aandachtspunten voor hun woning en de verwachte kosten binnen het verduurzamingstraject.” Ze benaderen dit op een slimme manier door te benoemen wat de extra kosten zijn voor energiebesparende maatregelen tijdens regulier onderhoud dat bewoners vroeg of laat sowieso zullen moeten plegen.
Bereik in de wijk
WarmteStem richt zich op alle bewoners, zowel huiseigenaren als huurders. Ze benadrukken dat zelfs huurders met beperkte mogelijkheden baat kunnen hebben bij kleine besparingsmaatregelen. De dialoogtafels in de beginfase bereikten ongeveer 140 huishoudens, vooral vanwege de urgentie rond de komst van het warmtenet. Hoewel de urgentie sindsdien is afgenomen, merken ze dat de stijgende energieprijzen weer meer interesse hebben gewekt in informatie over isolatie en energiebesparing. Tegenwoordig trekken ze ongeveer 50 mensen per bijeenkomst, een aantal waar ze tevreden mee zijn.
Samenwerkingspartners
Natuur en Milieu Educatiecentrum het Groene Huis biedt WarmteStem ruimte voor het houden van bijeenkomsten. Ook is er nauw contact met de gemeente: “Ze zijn ons heel goedgezind” vertelt Herman. De voorzitter neemt maandelijks deel aan het projectgroepoverleg dat de gemeente organiseert. Op die manier wordt daar het bewonersperspectief ingebracht.
Antje Kingma, Beleidsregisseur Inclusieve Stad bij de Gemeente Amersfoort: “De belangrijkste spelers van de energietransitie in Schothorst-Zuid, zijn de bewoners. WarmteStem informeert haar buurtgenoten, vrijwillig en belangeloos over aandachtspunten en mogelijkheden bij het verduurzamen van woningen. Zij weet wat er leeft in de wijk en houdt de gemeente daarmee scherp.”
Daarnaast is er regelmatig contact met de Natuur en Milieufederatie Utrecht die kennisactiviteiten in de regio organiseert. Voor het in kaart brengen van referentiewoningen wordt samengewerkt met adviseurs van Energiepaleis.
"WarmteStem informeert haar buurtgenoten, vrijwillig en belangeloos over aandachtspunten en mogelijkheden bij het verduurzamen van woningen."
Successen en tegenslagen
Herman beschrijft twee drijvende factoren die bijdragen aan het succes van een bewonersinitiatief zoals dat van hem: “Aan de ene kant mensen die de kar willen trekken en aan de andere kant mensen die de noodzaak van het initiatief inzien. Het wordt echt gedragen door de mensen in de wijk”.
Wat betreft inspraak in de plannen van het warmtebedrijf is Herman gematigd enthousiast over wat WarmteStem heeft kunnen bereiken. “We zijn in gesprek gekomen, maar echt invloed hebben we niet. Desondanks is het de moeite waard, zo’n bedrijf heeft een soort monopolypositie en moet scherp in de gaten gehouden worden. Goedbedoelde regelingen van de overheid beschermen de bewoners niet altijd genoeg. Dat zagen we op andere plekken in Nederland toen de gasprijzen stegen, sommige warmtebedrijven verhoogden de prijs van hun warmte maximaal zonder dat ze transparant waren over hun kosten. Kortom, op deze manier hebben we als bewoners een stem, maar macht hebben we niet. Uiteindelijk moet de overheid het regelen, al gaat dat vaak traag.”
Wat zou het makkelijker maken?
“Een duidelijk plan.” Het feit dat de gemeente geen duidelijkheid schept en geen tijdpad opstelt met duidelijke tussenstappen, staat WarmteStem in de weg volgens Herman. Zonder concrete plannen weten bewoners niet waar ze aan toe zijn en vinden ze het vaak lastig om actie te ondernemen. Daarnaast geeft hij aan dat er heel veel tijd zit in het aanvragen van subsidies. “Ik weet natuurlijk dat het nodig is, maar het voelt krom dat we onze schaarse tijd vaak moeten besteden aan dit soort noodzakelijk administratief werk in plaats van aan het uitvoeren van activiteiten.”
Toekomstplannen
“We zijn nu bezig met het opzetten van een gezamenlijke inkoopactie, we bevinden ons nog in de verkennende fase. In eerste instantie proberen we betrouwbare lokale installateurs te vinden, en hopelijk kunnen we samen met hen een aanbod formuleren voor de bewoners in Amersfoort Schothorst Zuid.” Met de inzichten uit het vorige project van WarmteStem, de referentiewoningen, kunnen bewoners dan zelf inschatten of ze daaraan mee willen doen of niet. Uiteindelijk hebben de initiatiefnemers het doel om zichzelf overbodig te maken, wanneer iedereen zijn huis goed heeft geïsoleerd en van het gas af is.
Tips voor andere initiatieven
"Neem eens een kijkje op onze website! Bekijk bijvoorbeeld onze brochure, hoe wij het hebben aangepakt met de referentiewoningen of onze bevindingen uit de gesprekken met buurtbewoners. In principe is mijn overtuiging: het is betaald met overheidsgeld, dus iedereen mag het gebruiken. Je moet voor je eigen wijk zelf uitzoeken wat de mogelijkheden zijn, maar je hoeft het wiel niet opnieuw uit te vinden. Als je iets ziet dat je kan helpen, gebruik het en maak het relevant voor jouw specifieke situatie."
Dit ervaringsverhaal maakte HIER in samenwerking met RVO.
