Een aardgasalternatief met draagvlak onder bewoners begint bij het juiste buurtteam

In actie komen voor de energietransitie in je eigen woning is voor veel mensen een grote stap. Een te grote stap misschien wel. Wat helpt, is als een groep bewoners zich verenigt en gezamenlijk een goed plan opzet dat voor de hele buurt werkt. Stichting Buurkracht stimuleert en ondersteunt de formatie, het overlegproces en de activiteiten van zulke buurtteams.

Waarom zeggen miljoenen Nederlanders dat ze wel energie willen besparen, maar komt het er in de praktijk vaak niet van? “Energie besparen doe je niet zomaar en de energietransitie ‘doe’ je al helemaal niet zomaar,” zegt Djoera Eerland van Buurkracht. “Het kost tijd om informatie te vergaren, alternatieven af te wegen, beslissingen te nemen en stappen te zetten. Het is een proces dat wordt bemoeilijkt door allerlei barrières en potentiële afhaakmomenten.”

Buurkracht zoekt en vindt mensen die met hun buurt aan de slag willen en de kar willen trekken voor de energietransitie in hun wijk. Eerland: “‘Sterke schouders’ noemen we deze mensen. Wij verbinden ze met andere buurtbewoners die óók aan de slag willen, en ondersteunen ze bij het activeren en motiveren van hun buurt. Om vervolgens gezamenlijk aan de slag te gaan met energiebesparing en energietransitie.”

Complexiteit en wantrouwen in de weg van daadkracht

‘Buurkracht’ is de kracht om samen je buurt mooier, veiliger, schoner, leuker maar vooral ook duurzamer te maken. De grootste obstakels hiervoor, zegt Eerland, zijn complexiteit en wantrouwen. Complexiteit omdat verduurzamen in brede zin helemaal niet zo eenvoudig is: is het complex, dan wordt het lastig, en vervolgens vaak vervelend. “En wij maken het onszelf graag zo gemakkelijk mogelijk. Dat leidt tot uitstel en in het slechtste geval tot afstel.”

Verder is er veel wantrouwen naar grote bedrijven in het algemeen. Het gaat dan om ethische vragen als hoe, waar en door wie producten worden geproduceerd, en wie eraan verdient. Maar ook om twijfels over het beleid van energiebedrijven en wantrouwen richting de ondernemingen die energiebesparende maatregelen aanbrengen, zoals installateurs. Bijvoorbeeld vanwege eerdere negatieve ervaringen bij aanpassingen in de woning. Eerland: “Er zijn duizend-en-één redenen waarom mensen niet direct aan de slag gaan met de energietransitie.”

Waarom een buurtteam in Maarssen wél succes boekte

Wat alleen niet lukt, lukt vaak wel in groepsverband. Wat je nodig hebt, zijn mensen die initiatief tonen en een groepsproces in beweging kunnen zetten dat de rest van de buurt meetrekt. Mensen die zaken uitzoeken en willen onderzoeken wat het beste is voor de huizen in de buurt. Eerland: “Zij reduceren daarmee ‘het gedoe’ voor hun buurtgenoten. En zorgen ervoor dat wantrouwen kan omslaan naar vertrouwen. Want een buurtinitiatief is geen bedrijf en ook geen overheid.”

Rosanne Reinders is communitymanager bij Buurkracht. Het is haar taak om succesvolle buurtteams te smeden en te faciliteren. “Ik begeleid ze in een aantal maanden naar een duurzame, mooie, groenere wijk,” vertelt ze. In Maarssen, waar in de wijk Op Buuren bij de Sportcampus een warmte-koudeopslag wordt aangelegd, zou met een relatief kleine inspanning de hele wijk kunnen worden verwarmd uit deze nieuwe bron. De gemeente vroeg zich af of de bewoners daar oren naar zouden hebben.

Voor de vorming van een buurtteam  bracht de gemeente Buurkracht in contact met de stichting Duurzame Vecht. Reinders: “Zij stelden ons voor aan Michel Geluk, die vervolgens oproepjes plaatste in de buurt-Facebookgroep en in buurt-Whatsappgroepen. Daar zijn flink wat buurtgenoten op afgekomen. In augustus 2022 organiseerden de eerste initiatiefnemers een informatiebijeenkomst voor de buurt. Daar voegden de laatste leden zich bij het buurtteam.”

En zo kwam een team van vijftien bewoners bij elkaar om de vraag te onderzoeken wat het beste alternatief voor aardgas is voor hun buurt. De warmte-koudeopslag of toch iets anders?

Een wijkplan met een advies

Buurtteamlid Michel Geluk: ‘De warmte-koudeopslag is een kans. Moet je die grijpen of niet? Dat is een gemakkelijke vraag, maar het antwoord is best ingewikkeld. Want er zijn heel veel alternatieven. Het buurtteam kijkt ook naar andere opties. Welke is het meest realistisch voor de bewoners? Huiseigenaren zullen moeten willen investeren.”

De winst voor de gemeente is dat er op deze manier hopelijk een best practice komt bovendrijven. De ervaring en conclusies van het buurtteam leveren ideeën en argumenten op waarmee andere buurten warmgemaakt kunnen worden voor soortgelijke initiatieven. Het buurtteam inventariseert de mogelijkheden en wensen in de wijk en brengt advies uit: als we dít doen, gaat dát percentage van de bewoners daarmee akkoord en dat heeft déze gevolgen voor de businesscase van de ontwikkelaar. Het wijkplan bevat ook informatie over welke gevolgen de alternatieve energiebron heeft voor de typen woningen in de wijk. Zo krijgen de buurtgenoten een volledig en helder beeld van de ontwikkelingen.

In Op Buurten duurt dat proces ongeveer een jaar. Men verwacht in het voorjaar van 2023 een wijkplan klaar te hebben. Wat Geluk betreft, blijft het team bij elkaar om de implementatie te begeleiden.

De samenstelling van een succesvol buurtteam

Eerland: “Het is best wel wat werk om in zo’n buurtteam actief te zijn. Wat we zien is dat een goed team niet alleen gaat om het aantal mensen dat we ervoor weten te werven. De combinatie van de verschillende kwaliteiten en talenten van de teamleden is ook erg belangrijk voor het slagen ervan.”

Een succesvol buurtteam, zo heeft Buurkracht gemerkt, bestaat uit een mix van deze type mensen:

• De verbinder, die ervoor zorgt dat de rest van de buurt betrokken wordt;
• De ondernemer, die zorgt voor de voortgang in het team;
• De techneut, die de details uitzoekt.

Het kan best dat er in Op Buuren alsnog voor een individuele oplossing wordt gekozen. Geluk, een ‘ondernemer’: “Het belangrijkste is dat er draagvlak komt. Dat de buurt achter het resultaat staat. En ook een individuele oplossing kan je collectief oppakken. Als iedereen een individuele warmtepomp neemt, loont het alsnog de moeite om samen uit te zoeken welke de beste is en de totale vraag collectief aan te besteden. Dat scheelt een hoop gedoe en geregel en misschien zit er ook wel een financieel voordeel in.”