'Aardgasvrij-ready' met behulp van een energiedienstenbedrijf
De Oranjewijk in Leeuwarden gaat in 2030 van het gas af. Hoe? Die keuze wordt bewust nog niet gemaakt. Maar dat betekent niet dat energiecoöperatie Nieuwe Energie Oranjewijk tot die tijd achterover leunt. Er is namelijk genoeg te doen. Van bewoners overtuigen en meekrijgen tot woningen klaarstomen voor de overstap naar aardgasvrij. Hoe de coöperatie dat allemaal voor elkaar bokst? Een energiedienstenbedrijf (ESCo) zal een essentiële rol spelen.
De Oranjewijk in Leeuwarden is een vooroorlogse, binnenstedelijke wijk, compleet met monumentale panden en woonschepen. Het oostelijke deel van wijk verenigde zich in januari 2019 in de energiecoöperatie Nieuwe Energie Oranjewijk. “Het stelt ons in staat om de wijk te vertegenwoordigen en een stem te krijgen in de warmtetransitie”, verklaart projectleider Siebe Schootstra. “We willen niet wachten tot de gemeente bepaalt hoe we van het gas gaan, maar zelf de regie over de energietransitie behouden.”
Nieuwe Energie Oranjewijk telt inmiddels meer dan 170 leden. Een uitstekende vertegenwoordiging in een wijk van 542 woningen. De energiecoöperatie bouwde daarnaast een goede relatie op met de gemeente Leeuwarden, die de energiecoöperatie ook financieel ondersteunt. Als klap op de vuurpijl ontving Nieuwe Energie Oranjewijk in 2021 een subsidie van 3,8 miljoen euro van het landelijke Programma Aardgasvrije Wijken. Met dat geld moet de woonwijk in 2030 ‘aardgasvrij-ready’ zijn.
Isolatie en hybride warmtepompen
In een notendop: aardgasvrij-ready betekent dat woningen klaar zijn om de overstap naar aardgasvrij te maken. “In het geval van Oranjewijk betekent het dat woningen voldoende geïsoleerd zijn om met midden-temperatuur verwarming uit te kunnen”, zegt Schootstra. In de aankomende jaren wordt het energielabel van woningen in Oranjewijk dan ook opgekrikt naar energielabel B, bijvoorbeeld door vloer- en dakisolatie of het isoleren van een erker. Dat wordt een behoorlijke klus. Een deel van de woningen heeft bijvoorbeeld nog energielabel G, al zit het gros inmiddels op C of D.
Een interessant onderdeel van de plannen: wanneer woningen energielabel B eenmaal hebben bereikt, worden ze meteen voorzien van een hybride warmtepompsysteem. Met andere woorden: tot en met 2030 zijn woningen in Oranjewijk niet alleen klaar voor midden-temperatuur verwarming, ze verwarmen er ook al mee. “Op die manier kunnen we in 2030 in één keer overstappen op een schare aan aardgasvrije alternatieven”, aldus Schootstra. “Dat is bijzonder, want bij de overstap naar aardgasvrij speelt altijd de vraag: wie doet er mee? Wij weten dat tegen die tijd al. En de hybride warmtepompen kunnen we doorgeven aan een volgende wijk.”
Te vroeg voor systeemkeuze
Het plan voor de enorme isolatie-operatie van de aankomende jaren ligt inmiddels op tafel. Maar een plan voor de daadwerkelijke overstap op een aardgasvrije warmtebron is er nog niet. De reden daarvoor is simpel, zegt Schootstra: “Het is nog te vroeg om een systeemkeuze te maken. We hebben bijvoorbeeld de mogelijkheden van aquathermie onderzocht. Dat is zeker een optie, maar het is ook erg duur. Tegelijkertijd weten we dat Leeuwarden ambities heeft op het gebied van geothermie. Wellicht loopt er over een paar jaar wel een geothermieleiding langs onze wijk, waar we heel goedkoop op kunnen inprikken.
“Misschien schakelen we wel over op biogas”, vervolgt hij. “Of kiezen we voor volledige elektrificatie. Er zijn zoveel mogelijkheden… Daarom is het beter om nog even te wachten. Want als je je keuze eenmaal hebt gemaakt, zit je eraan vast (én aan de kosten). Welke optie het ook wordt, isoleren moeten we sowieso. Dus laten we daar nu eens mee beginnen.”
Een loket in de wijk
Om dat voor elkaar te krijgen, zet Nieuwe Energie Oranjewijk fors in op het ontzorgen van bewoners. De oprichting van een energiedienstenbedrijf, of kortweg ESCo, speelt daar een centrale rol in. Het bedrijf (dat het Energie- en bouwloket gaat heten) zal bijvoorbeeld de hybride warmtepompen aan bewoners verhuren. Het dient daarnaast als juridische entiteit, waarin de bedrijfseconomische kant van de energiecoöperatie verankerd wordt. Maar belangrijker nog: het wordt ook een fysieke plek, centraal in de wijk, waar bewoners terecht kunnen met al hun vragen en zorgen. “Bijvoorbeeld over de financieringsvoorwaarden en subsidiemogelijkheden van de verduurzamingen die ze op het oog hebben. Of over isolatie in het algemeen.”
Bij het Energie- en bouwloket gaan energiecoaches van de gemeente Leeuwarden aan de slag. Dat zijn betaalde krachten die Nieuwe Energie Oranjewijk inhuurt. Het was een behoorlijke zoektocht om hen te vinden, vertelt Schootstra. Energiecoaches hebben namelijk een bijzondere combinatie van kwaliteiten: “Enerzijds moeten ze technisch en bouwkundig onderlegd zijn, snappen wat verduurzaming inhoudt en kunnen denken in kilowattuur per vierkante meter. Anderzijds moeten het sociale dieren zijn, die zich kunnen verplaatsen in de zorgen van bewoners en weten hoe ze een netwerk in de wijk opbouwen. Het was even zoeken, maar we hebben inmiddels drie energiecoaches vanuit de gemeente en drie vrijwilligers gevonden.”
De energiecoaches zijn niet alleen in het Energie- en bouwloket te vinden. Ze trekken ook de wijk in om mensen te adviseren en helpen, bijvoorbeeld bij het invullen van een subsidieaanvraag. Schootstra gelooft enorm in deze aanpak: “Je doel als energiecoöperatie is om een grote groep individuen (lees: wijkbewoners) in beweging te krijgen. Door hen te adviseren, ondersteunen en ontzorgen, trek je ze over de streep.”
Zelf een isolatiepakket samenstellen
De tweede pilaar waar de Friese energiecoöperatie op leunt, is een online platform dat bewoners helpt bij het verduurzamen van hun woning. Op de website kunnen zij de specificaties van hun woning invoeren en op basis daarvan hun eigen offerte samenstellen. De website laat zien wat de verschillende verduurzamingsmaatregelen kosten, wat ze door de jaren heen opleveren aan energiebesparing én welke subsidiemogelijkheden er zijn. Vervolgens kunnen bewoners met een simpele druk op de knop hun zelf samengestelde isolatiepakket bestellen.
“We zijn de website momenteel aan het inrichten”, zegt Schootstra. “Als hij dit najaar eenmaal live staat, plannen we twee keer per jaar werkzaamheden in, waar bewoners op kunnen intekenen. Denk bijvoorbeeld aan dertig keer vloerisolatie op één moment en twintig keer tripel beglazing op een ander moment. Op die manier hopen we snelheid te maken én kunnen we collectiviteitskorting realiseren.” Ook de levering van materialen en verwerking van bouwafval kan op deze manier centraal plaatsvinden. De aannemer heeft er ook profijt van: de offerte loopt via het online platform zo goed als vol en er wordt uitsluitend gewerkt met gestandaardiseerde pakketten van isolatiemateriaal. Daarnaast is de aannemer in de aankomende acht jaar verzekerd van behoorlijk wat werk.
Geloof in de buurt-ESCo
Volgens Schootstra zullen we de opzet van Nieuwe Energie Oranjewijk steeds vaker terugzien in Nederland, compleet met ESCo, energiecoaches en een online platform. “Ik geloof heel erg in de buurt-ESCo”, zegt hij. “Wat is hét probleem voor woningeigenaren als het gaat om de transitie naar aardgasvrij? De investering kan zomaar oplopen tot tienduizenden euro’s. Een deel van dat bedrag is isolatie, daar kom je niet onderuit. Dat moeten woningeigenaren nu eenmaal zelf financieren, want het is onderdeel van hun pand. Maar de installaties kan je ook huren. Daar kan een ESCo bij uitstek in voorzien en de investering voor bewoners op die manier halveren. Dat is een hele logische route naar een aardgasvrije wijk.”
