Muiderberg van het gas af: ‘De eerste leidingen liggen al in de grond’

In Muiderberg is het nu al duidelijk hoe het dorp van het gas af gaat. Sterker nog, de eerste leidingen voor een warmtenet op basis van aquathermie liggen al in de grond. Er moet echter wel nog een financieel gat gedicht worden. En bewoners moeten ook nog overtuigd worden om zich aan te sluiten. Miel Janssen, voorzitter van energiecoöperatie Wattnu, maakt zich geen zorgen: “Linksom of rechtsom, het warmtenet komt er.”

Wattnu is de enige energiecoöperatie in de gemeente Gooise Meer (Noord-Holland), met een breed pakket aan verantwoordelijkheden. Het bewonersinitiatief werd in 2013 opgericht om een postcoderoosproject te realiseren, maar tegenwoordig is dat slechts één van de activiteiten van Wattnu. Zo realiseerde het een educatieprogramma over de energietransitie, genaamd Kompas op Groen, compleet met tentoonstelling en lespakketten voor basisscholen en middelbaar onderwijs. Ook zijn er zestig energiecoaches actief in de gemeente, die bewoners helpen bij het nemen van energiebesparende maatregelen.

Coöperatieve zonnedaken

Wattnu realiseerde al zes coöperatieve zonnedaken en heeft er nog eens vier in de pijplijn voor 2022. Maar de potentie van zonne-energie is een stuk groter, zegt Janssen. “Er zijn zo’n duizend daken met een oppervlakte van meer dan 250 vierkante meter in onze gemeente, waarvan momenteel slechts 5 procent wordt benut. We zijn daarom druk in gesprek met bedrijven en andere organisaties, om zoveel mogelijk daken om te toveren tot zonne-energiecentrales. We zijn daar in het najaar van vorig jaar mee begonnen en inmiddels hebben we al meer dan veertig partijen in de pijplijn.”

Met al die activiteiten is het niet meer dan logisch dan Wattnu snel groeit. In maart verwelkomde het bewonersinitiatief zijn 750ste lid, maar inmiddels staat de teller op bijna duizend. Momenteel zijn Janssen en collega’s druk bezig met het professionaliseren van de organisatie. Een andere belangrijke speerpunt van Wattnu is namelijk het realiseren van een coöperatief warmtenet in het dorp Muiderberg. “En dat lukt je niet met alleen vrijwilligers”, aldus Janssen.

Koppelkans grijpen

Twee jaar geleden hoorde een van de bestuursleden van Wattnu dat het gehele riool in Muiderberg vervangen moest worden. Straten open, oude riool eruit, nieuw riool erin... Hij zag een kans. “Muiderberg ligt pal naast het IJmeer, dus hij dacht meteen aan een warmtenet op basis van aquathermie”, vertelt Janssen. “Als je dat warmtenet gelijktijdig  kan aanleggen met de rioolvernieuwing dan scheelt dat miljoenen euro’s. Je hoeft alles immers maar één keer te doen, van het openbreken van straten tot het omleiden van verkeer. Het was een prachtige koppelkans.”

De gemeente was meteen enthousiast over de plannen en Wattnu ging als een speer aan de slag. Samen met Waternet werd een Total Cost of Ownership-model gemaakt. Daaruit bleek dat aquathermie inderdaad de beste oplossing is voor Muiderberg. Janssen: “Vervolgens hebben we een businesscase opgesteld, eerste schetsen gemaakt, het enthousiasme in het dorp gepeild aan de hand van een enquête, een bv opgericht én een subsidie aangevraagd via het Programma Aardgasvrije Wijken.”

Partners en risicoanalyses

Daarnaast ging Wattnu op zoek naar partners, om hen te ondersteunen. Als technisch partner kwam warmtenetbedrijf Kelvin aan boord. Die biedt de benodigde expertise op het gebied van warmtenetten, warmtepompen, noem maar op. De keuze viel op Kelvin omdat het bedrijf veel technische kennis over warmtenetten in huis heeft en eerder al samenwerkte met bewonersinitiatieven. Adviesorganisatie KPMG verzorgt daarnaast projectmanagement, businesscase, tendermanagement en inkoop voor Wattnu. Ten derde (en bovenal) is de samenwerking met de gemeente essentieel. Janssen: “Omdat ons contact met de gemeente zo goed is, is er veel meer mogelijk. De gemeente heeft immers een regierol in de warmtetransitie. Die heb je nodig als partner.”

Ook werden de risico’s van het plan in kaart gebracht. “We hebben samen met een extern bureau een complete inventarisatie gemaakt. Dan moet je denken aan zo’n 180 mogelijke risico’s. Die hebben we gegroepeerd, om er vervolgens mitigerende acties op te formuleren en te bepalen wie de verschillende risico’s het beste kan dragen”, aldus Janssen. “Om een voorbeeld te noemen: om te voorkomen dat de kosten voor het warmtenet duurder uitvallen, hebben we goede bodemonderzoeken gedaan. Zo weten we wat er ligt en komen we tijdens de uitvoer niet voor verassingen te staan. Daarnaast hebben we een fixed price afgesproken met de aannemer die de buizen van het warmtenet in de grond legt. Zo verleggen we het risico op eventuele meerkosten.”

Om de vaart erin te houden, verstrekte de gemeente alvast een lening aan Wattnu. Nog geen jaar na het eerste idee lagen de eerste warmtenetleidingen in de bodem. “Het was echt een spoedje, want we wilden die koppelkans grijpen.”

Midden- én lagetemperatuur warmtenet

Het Muiderbergse warmtenet wordt een middentemperatuur warmtenet (70 graden Celsius). Máár… die temperatuur is niet in steen gehouwen. Het distributienet is namelijk opgedeeld in vier deelgebieden en per deelgebied kan de temperatuur verschillen. “Er zijn nu al wijken die, vanwege het isolatieniveau, sneller uitkunnen met een lagere temperatuur (50 graden Celsius, red.)”, aldus Janssen. “Andere wijken blijven langer met 70 graden verwarmen. Het voordeel van deze opzet is dat huishoudens redelijk snel kunnen aansluiten; energielabel B is al voldoende. Met andere woorden: de drempel is laag. Dat is belangrijk, want wij moeten (zeker in de beginfase) zoveel mogelijk huishoudens meekrijgen.”

 “Muiderberg telt 1250 huishoudens. Om het warmtenet van de grond te krijgen, hebben we zo’n 70 procent deelname nodig”, vervolgt hij. “Dat is best veel, maar we merken aan alles dat het kan. Muiderberg is een saamhorig dorp. Ze willen dit graag samen aanvliegen.”

Financieel gat dichten

Voordat het zover is, is er nog wel een flinke hobbel te nemen. Een financiële hobbel om precies te zien. Het project liep namelijk de subsidie Programma Aardgasvrije Wijken mis, zowel in de tweede als de derde ronde. “Dat was zuur en bovenal domme pech. Het had niets met de kwaliteit van ons plan te maken, we kregen een hele positieve beoordeling. De subsidiepot was simpelweg te klein om aan alle aanvragen te voldoen en we vielen buiten de boot.”

Nu is er een financieel gat, dat Wattnu in de aankomende tijd moet dichten. Op zoek naar alternatieve financieringsroutes dus. Gelukkig zijn er meerdere opties, benadrukt Janssen. “Zo heeft het nieuwe kabinet aangekondigd dat er begin volgend jaar een structurele subsidie komt voor het aardgasvrij maken van wijken. Dat zou voor ons een prima optie zijn. Ook zijn we in gesprek met banken, die graag willen meefinancieren.”

Het probleem bij veel alternatieve financieringsopties is wel dat de gemeente garant moet staan. Janssen: “Dat is lastig, want er zitten natuurlijk wel risico’s aan vast. Daar zijn we momenteel over in overleg.”

Isolatieopgave in kaart brengen

Ondanks de financiële uitdagingen komt het warmtenet op basis van aquathermie er hoe dan ook, benadrukt Janssen: “De gemeente Gooise Meren heeft, zoals elke gemeente, een Transitievisie Warmte opgesteld. Daar staat in dat Muiderberg als eerste van het gas af gaat, door middel van een warmtenet op coöperatieve basis. Daar komt bovenop dat aquathermie simpelweg de beste optie is voor Muiderberg. Het is goedkoper dan aardgas nu én goedkoper dan wanneer bewoners zelf aan de slag gaan, bijvoorbeeld door een warmtepomp aan te schaffen. De gemeente wil het, wij willen het én de bewoners willen het. We hebben nog een puzzel te leggen, maar dit gaat sowieso gebeuren.”

Ondertussen zit Wattnu niet stil. De woningen in Muiderberg moeten namelijk tot een bepaald niveau geïsoleerd worden en dát kan nu al in gang gezet worden. De energiecoöperatie sloeg de handen ineen met het Utrechtse bureau Klimaatmissie om de isolatieopgave in kaart te brengen, welke kosten daaraan verbonden zijn en wat het oplevert voor bewoners. “De eerste wijk (van pakweg 240 woningen) is in kaart gebracht en die kent grofweg zes types woningen. Per type hebben we een duidelijk plan opgesteld over wat er moet gebeuren.”

Energiecoaches trekken vervolgens de wijk in om bewoners te informeren over wat er moet gebeuren en hen te helpen met het financiële plaatje en de keuzes die daarbij horen. “Op basis daarvan doen we collectieve aankopen, waar bewoners op kunnen intekenen. “

Over de streep

Daarnaast is Wattnu de aankomende tijd hard bezig om zoveel mogelijk bewoners te enthousiasmeren voor het warmtenet en hen over de streep te trekken. “Informeren, ontzorgen en de positieve kant belichten; daar gaat het om. Sommige mensen stappen in omdat enthousiast zijn, bij anderen zal het vooral een financiële keuze zijn. Anderen willen gewoon een betrouwbare warmteleverancier, klaar. Als je daar slim op inspeelt, kom je een heel eind.”