Windpark Heibloem: windmolens waar de Limburgse gemeenschap achterstaat

In het kort

Als je het rijtje windmolens op het kaartje hieronder bekijkt, begon het met de vier windmolens die paars gemarkeerd zijn. Ze zijn in 2012 gebouwd door een ontwikkelaar, die ze vervolgens verkocht aan een Japans pensioenfonds. Deze molens hebben de buurt niet veel goeds gebracht, behalve burenruzies. De ontwikkelaar had de grondeigenaren rondom de molens namelijk geld beloofd, de een meer dan de ander. Dat leidde tot argwaan en afgunst, en absoluut niet tot draagvlak.

Zuidenwind zag in 2014 kans een vijfde molen in de lijn te ontwikkelen, de eerste voor de coöperatie. Dit werd de Coöperwiek. De coöperatie had bij de commerciële molens vanaf de zijlijn gezien hoe het vooral niet moest, en wilde nadrukkelijk een ‘goede noaber’ zijn. Ze ging daarom vanaf het vroege begin met de buurt in gesprek. Over het idee voor meer windenergie, maar ook over wensen en problemen in de buurt. De mensen wilden snel internet, zo bleek. De burgerwind-coöperatie hielp de buurt met contacten, kennis en geld, en zo kwam er als wederdienst glasvezel.

Het werd voor de gemeenschap ineens heel concreet: als de burgercoöperatie meewerkt, ziet het plaatje van een windmolen er heel anders uit, dan wordt de buurt er beter van. De buurt verenigde zich in een buurtcoöperatie en was betrokken bij het ontwikkelingsproces en is dat nu nog bij het beheer en de exploitatie. Deel van de winsten die de windenergie oplevert, investeert Zuidenwind in de gemeenschap. De Coöperwiek werd een succes.

In 2016 bleek dat de gemeente nieuwe windplannen wilde toestaan. Zuidenwind zag kans voor een nieuwe turbine in de lijn van bestaande windmolens. Ze ging met de buurtcoöperatie in gesprek en ook die was positief. Contact met de gemeente volgde, met groen licht als resultaat. Concurrentie van een ontwikkelaar was er niet, dus Zuidenwind kon aan de slag – met de buurtcoöperatie als klankbordgroep. Dat was het begin van windpark Heibloem, dat in 2020 in productie ging en waar we in dit artikel op inzoomen.

Momenteel realiseert de coöperatie overigens nóg twee windmolens in het gebied: Windpark Ospeldijk. Soms halen we in dit artikel ervaringen van de Coöperwiek of windpark Ospeldijk aan.

In eerste instantie zou Heibloem uit één molen bestaan. Waarom zijn het er toch twee geworden?

Albert: “In 2016 gingen we naar een landschapsarchitect, met het idee om de rij van vijf bestaande molens te verlengen met één turbine. We gingen bewust voor één om het geluidsoverlast te beperken. De architecten raadden echter sterk aan om niet één, maar twee turbines te doen. Die vijf bestaande molens stonden namelijk niet allemaal op gelijke afstand. Om rust in het landschap te brengen, zou een ritme van 2 - 3 - 2 molens beter zijn, was het advies.”

“In overleg met de buurt hebben we het vervolgens ook zo uitgevoerd. Als je nu aan komt rijden, klopt het plaatje voor het oog. Door het ritme in de ruimte die tussen de turbines zit, valt het nauwelijks op dat de Heibloem-turbines veel groter en moderner zijn. Met de buren hebben we trouwens goede afspraken gemaakt over geluidsoverlast boven de norm. Ze krijgen financiële compensatie.”

Wat is de rol van de gemeente en provincie geweest?

“Zowel de gemeente Leudal, waar het dorp Heibloem toe behoort, als de provincie Limburg stonden achter ons.”

“Leudal heeft samen met de gemeenten Weert en Nederweert duurzaam energiebeleid gemaakt. Nieuwe wind- en zonneparken zijn bij voorkeur coöperatief, de buurt wordt betrokken bij de ontwikkeling en exploitatie, de opbrengsten vloeien maximaal terug naar het gebied, de parken worden afgestemd op het landschap, en er mag geen grondspeculatie plaatsvinden. Dat vinden wij natuurlijk super.”

“De gemeenten hebben het bevoegd gezag voor het afgeven van vergunningen voor zonne- en windparken van de provincie gekregen. De provincie ondersteunt ze met een ‘versnellingsteam’, omdat de gemeenten niet de deskundigheid in huis hebben om initiatieven voor energieprojecten goed te beoordelen. Dit verstellingsteam van drie personen beoordeelt ingediende energieplannen van initiatiefnemers. Dit is een vlotte procedure, waardoor wij met de coöperatie snel met ons plan door konden.”

Op wiens grond staan de turbines?

“We hebben de grond gekocht van een melkveehouder. We wilden het eerst voor 25 jaar pachten, maar gaandeweg bespraken we de optie om het te kopen. Het maakte ons niet veel uit – de coöperatie had er de middelen voor – maar voor de grondeigenaar was het gunstiger als we de grond kochten. Dan had hij het geld om in één klap te investeren in zonnepanelen op zijn schuur.”

“De verkoop van de grond zorgde overigens wel voor onvrede bij een buurman die de oorspronkelijke eigenaar was. Hij had zijn grond niet lang geleden verkocht aan zijn buurman de melkveehouder, die het vervolgens voor een groter bedrag weer aan onze coöperatie verkocht. Daar was hij niet zo blij mee natuurlijk. Gelukkig hebben we een manier gevonden om deze man te compenseren.” (Daarover straks meer)    

Hoe gaan jullie bij de andere windparken om met grondvergoedingen?

“Bij onze andere parken ‘socialiseren’ we de grondvergoedingen. Dat houdt in dat als de molen op jouw grond komt, jou dat wat oplevert, maar dat de andere grondbezitters in het gebied ook een vergoeding krijgen. Samen met de grondeigenaren formuleren we verschillende categorieën grondbezitters, en de mensen verdelen zelf het geld over die categorieën. In Ospeldijk waren er bijvoorbeeld 35 grondeigenaren waaronder de grondvergoedingen verdeeld werden."

"Als je ervoor kiest je land beschikbaar te stellen voor een coöperatieve windmolen in plaats van een commerciële, dan heeft dat wel als consequentie dat je op een veel lagere grondvergoeding uitkomt, de helft. Je buren krijgen namelijk ook wat.”

“Voordat wij in beeld kwamen, hadden een paar grondeigenaren in Ospeldijk eigenlijk al getekend om hun grond te verpachten aan een projectontwikkelaar. Dat project ging uiteindelijk niet door en toen kwamen wij om de hoek kijken. Ze ontvangen nu de helft van het geld van wat hen door de ontwikkelaar beloofd was.”

“Toch waren deze mensen uiteindelijk erg opgelucht dat ze nu met de coöperatie konden werken. Nu werden ze niet meer met de nek aangekeken door de buurt. De vrede in het gebied was terug, en dat kan alleen als je alle partijen bij elkaar zet en samen tot een oplossing komt.”

Hoe hebben jullie het project binnen de coöperatie georganiseerd?

“Als projectleider hadden we een jonge man uit het dorp met een bouwkunde-achtergrond die het leuk vond om een windproject te leiden. En het belangrijkste: hij kent de hele buurt. Hij deed zijn functie als vrijwilliger, maar kreeg wel een urenvergoeding van ons. Hij kreeg ondersteuning van een ervaren bouwkundige – ook een vrijwilliger.”

“Via enquêtes peilen we overigens regelmatig onder onze coöperatieleden waar ze sterk in zijn en wat ze leuk vinden om te doen. Op basis daarvan benaderen we regelmatig iemand met de vraag of hij iets voor ons wil opzetten of organiseren.”

Hoe hebben jullie de omgeving betrokken?

“We hebben een communicatiewerkgroep die voor duidelijke communicatie met omwonenden zorgt. Deze mensen organiseren onze informatiebijeenkomsten en onderhouden contacten met andere stakeholders. Verder organiseren we dus altijd een klankbordgroep voor mensen die in een straal van zo’n 2 à 3 kilometer afstand wonen, waarmee we alle plannen bespreken. In die groep betrekken we de grondeigenaren, de buurtcoöperatie als die er is, en mensen uit de buurt.”

“We doen zoveel mogelijk gezamenlijke gesprekken met deze groep. Als iemand meer aandacht nodig heeft, dan gaan we voor een persoonlijke benadering. In het geval van Heibloem ging onze projectleider dan langs voor koffie, omdat hij de buurt goed kent, samen met de voorzitter.”

Was er weerstand tegen het windpark?

“Behalve de onvrede van de buurman van wie de grond oorspronkelijk was, was er geen weerstand. Ons principe is dat je niet per se voor windenergie hoeft te zijn om mee te mogen praten in de klankbordgroep. Weerstand gaat voor ons nooit over voor of tegen windenergie, of voor of tegen duurzame energie. Dat is iets waar de Tweede Kamer over gaat, niet de gemeente." 

"Waar het wel over gaat is de voorwaarden waaronder je een windpark bouwt. Wat doen we bijvoorbeeld met de opbrengsten? Daar kun je wel met elkaar een discussie over hebben."

“Om draagvlak te ontwikkelen is het daarnaast slim om te kijken of er andere vraagstukken of belangen zijn in het gebied, die je als coöperatie kunt oplossen. Zo profiteert iedereen en krijgen mensen positieve associaties bij het windpark.”

Wat voor vraagstukken waren er dan in de omgeving van Heibloem?

“Er was een gevaarlijke kruising vlak buiten het dorp. Toen wij voor het transport van de wieken een rij bomen zouden moeten gaan kappen, kwam de kwestie ter sprake. Wij gingen ervanuit dat de mensen de kap niet zouden gaan waarderen, dus we zeiden al gelijk ‘maar we planten ze terug’. Welke reactie we terug kregen? ‘Oh joh, dat moet je niet doen’, zeiden de mensen. ‘Iedere paar maanden zijn daar ongelukken door het slechte zicht.’”

“Als coöperatie wisten we toen: wij kunnen wat aan die onveilige verkeerssituatie doen. Samen met een verkeersdeskundige hebben we de situatie onder de loep genomen en verbeteringsvoorstellen voorgelegd aan de gemeente.”

“We hebben uiteindelijk een van de wegen verlegd en met een bocht aan laten sluiten op de andere weg, waardoor het geen kruispunt meer is. Hierbij hebben we ervoor gezorgd dat de man die eerder zijn land verkocht aan de melkveehouder, nu de meest gunstige verkeerssituatie aan zijn kant heeft. Dat kon hij waarderen.”

Hoe hebben jullie twee windmolens financieel gezien kunnen realiseren zonder de hulp van marktpartijen?

“Het gaat allemaal om de voorfinanciering. Je moet geld hebben om partijen als een geluidsbureau en een architect te kunnen betalen, voordat het project je geld oplevert. Hiervoor gebruiken we het geld dat onze leden investeren.”

“Bij ons eerste project de Coöperwiek hadden we de afspraak met collega-coöperaties Meerwind en de Windvogel dat we bij hen een lening konden krijgen van 4,5 ton voor de voorfinanciering. De afspraak was daarnaast dat we zelf met onze leden 100.000 euro bij elkaar zouden brengen. In de praktijk bleek dat onze leden zoveel vertrouwen hadden, dat ze samen niet 1, maar wel 4,5 ton inbrachten!”

“Bij Heibloem dachten we dus: we halen dat wel, we kunnen die voorfinanciering zelf wel betalen. We hadden 1 miljoen euro nodig. Leden en nieuwe geïnteresseerden konden participaties kopen, en er bleek groot enthousiasme! We zijn als coöperatie gegroeid en konden met de investeringen de grond kopen.”

“In 2021 heeft Energie Samen overigens het Ontwikkelfonds in leven geroepen. Daarmee is het vraagstuk van voorfinanciering voor alle coöperaties opgelost. Die kun je nu lenen uit het Ontwikkelfonds.”

Hoe hebben jullie de financiering van het gehele project rond gekregen?

“Naast de participaties van de coöperatieleden, hebben we SDE+ subsidie ontvangen van het rijk en een lening afgesloten bij de bank. We hadden eerst ook nog een Limburgs energiefonds als mede-financier op het oog, maar daar zijn we mee gestopt toen de leden flink gingen investeren.”

“De onderhandelingen met de bank vielen best tegen. Ze waren wel bereid om te financieren, maar het ging om de voorwaarden waaronder. Ze hadden allerlei aanvullende eisen. Om de bank ervan te overtuigen om ons de lening te verstrekken, hebben wij toen besloten extra risico te nemen in het project. Totdat de windturbineleverancier alle grote onderdelen had geleverd, moesten we een groter eigen vermogen aanhouden. De bank heeft 80% van het project gefinancierd.”

“In tegenstelling tot projectontwikkelaars, proberen we als coöperatie altijd zoveel mogelijk eigen vermogen in de projecten te stoppen, en een zo klein mogelijke lening bij de bank te hebben. Nadeel is wel dat je dan meer rente moet betalen over je lening – niet 1,5% maar wel 5% – en dat de winst over je project daardoor omlaag gaat. Toch is dit in een coöperatieve aanpak de beste optie. Want als je meer mensen laat deelnemen, profiteren ook meer burgers van de windmolens.”      

Hoe hebben jullie nieuwe deelnemers geworven die wilden investeren in de coöperatie?

“De Coöperwiek draaide goed en was te bezichtigen. Bij die bezoeken gaven we altijd aan dat je lid van de coöperatie kunt worden en kunt investeren. Dat leverde zoveel reclame op dat de leden toestroomden.”

Hoe werkt het investeren in windenergie van Zuidenwind?

“Leden en nieuwe geïnteresseerden kunnen participaties kopen vanaf 100 euro. Bij ons investeer je niet direct in een specifiek windpark, maar in de coöperatie. Je wordt daarmee mede-eigenaar van al onze windparken."

"De Algemene Vergadering bepaalt jaarlijks of er een rendement op de investering uitbetaald wordt. Tot nu toe was dat 5%, en afgelopen jaar zelfs 6%. Dus als je voor 100 euro geïnvesteerd hebt, kregen onze leden daar tot nu toe jaarlijks 5 of 6 euro voor terug.”

Wat is het risico voor mensen die participaties kopen?

“Het is een risicovolle investering – het kan namelijk gebeuren dat je een lager rendement ontvangt dan verwacht of zelfs helemaal niks – maar je loopt bij ons geen ander risico dan bij een commercieel windproject."

"Het kan gebeuren dat een project de vergunning niet krijgt, of dat de SDE-subsidie niet toegekend wordt of lager uitvalt. Bij Heibloem was overigens duidelijk dat dit allebei geen probleem zou opleveren. Verder is het mogelijk dat de financiering niet rond komt, doordat de bank niet mee wil werken of doordat te weinig mensen willen investeren.”

“Andere coöperaties in de buurt doen trouwens ook wel eens dat de mensen die bij de voorfinanciering al willen investeren, meer rendement ontvangen op hun investering. Omdat het risico dan wat groter is. Maar wij kiezen er altijd voor om iedereen hetzelfde rendement te geven.”

Investeren jullie structureel in de gemeenschap, met een omgevingsfonds?

“Ja, we hebben een omgevingsfonds opgericht, waar we jaarlijks 20.000 euro in stoppen. Dat fonds hebben we als coöperatie zelf in beheer, we hebben er geen aparte stichting voor. We besteden het aan duurzame projecten in de omgeving, niet als steun voor individuele huishoudens.”

“We hebben een adviescommissie met mensen die gekozen zijn door de dorpsbewoners. Mensen kunnen projectplannen indienen met voorstellen waar ze het omgevingsfonds aan willen besteden. De commissie beoordeelt de plannen en beslist welke uitgevoerd worden.”

“Voorbeelden van projecten die we uit het fonds gefinancierd hebben, zijn naast het kruispunt een grasmaaier voor het kerkhof, en de ‘wensbus’: een elektrische bus die mensen in Heibloem en omgeving kunnen gebruiken voor een kleine prijs.”

“Overigens zetten we jaarlijks 150.000 euro van de opbrengsten van het windpark opzij zodat we in de toekomst kunnen investeren in nieuwe duurzame energieprojecten.”

Was er voldoende capaciteit op het elektriciteitsnet om de windmolens aan te kunnen sluiten?

“Nee, al snel bleek dat de bestaande techniek niet voldeed. Om de windmolens aan te sluiten op het elektriciteitsnet, is een transformator nodig. Met de transformatoren die netbeheerder Enexis voorlopig voor ons beschikbaar had – terwijl ze ondertussen aan een grotere werkten – zouden we de eerste tijd minder elektriciteit kunnen leveren dan we wilden." 

"Dat zagen we niet zitten. We hebben daarom toen zelf een grote transformator aangeschaft, die we voor die overbrugperiode hebben gebruikt. Nu Enexis alles in orde heeft gemaakt, kunnen wij een windcoöperatie in Tilburg die met hetzelfde probleem zit, van een transformator voorzien.” 

Hoe gaan jullie om met landschap, natuur en biodiversiteit?

“We hebben een plan gemaakt om de windmolens af te stemmen op het gebied. Voorheen werden er op het terrein graszoden voor voetbalvelden geteeld. Wij hebben bremstruiken en heide gepland, wat past bij de zandgrond en zorgt dat de biodiversiteit toeneemt. Het stuk weg dat door het verleggen van het kruispunt is vrijgekomen, gaan we inrichten met een voedselbos.”

“Het leuke is dat ideeën zoals het voedselbos ontstaan onder de leden van de coöperatie, en dat er dan vanzelf een groepje ontstaat die daarmee aan de slag wil. We stellen als coöperatie geld beschikbaar, en de werkgroep mag nu het bos gaan ontwerpen en planten, samen met een betaalde kracht die het gaat coördineren.”

Wat is de succesfactor van de windparken van Zuidenwind?

“Rechtvaardigheid. We betrekken iedereen zoveel mogelijk bij onze windprojecten, en zorgen dat niemand er met de hoofdprijs vandoor gaat. We verdelen de opbrengsten zo eerlijk mogelijk. Ik heb het eerder zien gebeuren dat mensen er een slaatje uit proberen te slaan als het om groot geld gaat. Je moet het zo organiseren dat dat onmogelijk is.”

Wat was de grootste beer die jullie op de weg tegen kwamen?

“We vonden het spannend of we steun zouden krijgen voor ons plan voor inpassing in de natuur, en onze aanpak om overlast in de buurt van geluid en slagschaduw te beperken. Gelukkig is dat heel soepel gegaan en waren onze zorgen niet nodig. Qua overlast hebben we het nu zo geregeld dat omwonenden 24/7 een telefoonnummer kunnen bellen en de turbine stil kunnen laten zetten.”

Welke tips wil je andere initiatieven meegeven?

“Heb er vertrouwen in dat jullie als coöperatie zelf een windproject kunnen ontwikkelen. Er zijn voldoende coöperaties die jullie willen helpen.”

“Ga daarnaast echt vanaf het begin met iedereen in gesprek, en probeer de belangen in de buurt zo goed mogelijk te leren kennen. Coöperaties denken vaak eerst een plan nodig te hebben of eerst de wethouder mee te moeten krijgen. Maar dat is niet de goede weg. Zorg dat je eerst de buurt bij elkaar krijgt! Vertel je idee en vraag of ze samen met jullie willen ondernemen in windenergie. Als je de buurt meekrijgt, heb je ook extra argumenten naar de politiek toe.”