Zonnepark de Boterberg: geslaagde samenwerking tussen gemeente en energiecoöperatie

Het verhaal in het kort

Hans wilde iets met duurzaamheid en zonnepanelen doen voor zijn dorp Oldemarkt, waar zo’n 2500 mensen wonen. Met een groep gelijkgestemden vormde hij in 2017 een projectgroep. De eerste stap: een financieel plaatje formuleren en zorgvuldig het draagvlak onder de dorpsbewoners onderzoeken. Wat kost een gezamenlijk zonnepaneleninitiatief voor de inwoners? Zitten ze er überhaupt op te wachten, en willen ze erin investeren? Conclusie: voldoende belangstelling, aan de slag!

Zon op dak had echt de voorkeur, dus gingen de mannen op zoek naar een dak. Al gauw dachten ze een geschikt dak gevonden te hebben. Helaas liep dat toch anders toen de uitslag van de draagconstructieberekening kwam.

Er kwamen nog wat potentiële daken voorbij, maar zonder succes. Een nieuwe kabel van 30.000 euro moeten aanleggen van het dak van een bevriende boer buiten het dorp naar het elektriciteitsnet was bijvoorbeeld echt geen optie. Dan was de hele businesscase bij voorbaat al om zeep.

Inmiddels was er een jaar verstreken. Een zonnedak leek niet meer te gaan lukken, ondanks alle energie en enthousiasme die de groep erin had gestopt. Totdat een al jaren braakliggend stuk industrieterrein ter sprake kwam.

Nieuwe kans

Hans werkte op dat moment nog voor de gemeente Steenwijkerland, een gemeente met behoorlijke duurzaamheidsambities en ook al beleid dat nieuwe zonneparken voor minimaal 50% in eigendom van de lokale gemeenschap moeten komen. Hans kende zijn weg in de organisatie en is met een aantal mensen gaan praten.

Hans: “Ik zei: wat nou als we samen een zonnepark ontwikkelen op dat industrieterreintje in Oldemarkt? En zeg dan niet dat een projectontwikkelaar dat moet doen. Ga dat als gemeente zelf doen, neem zelf een zonnepark in exploitatie.”

Hij mocht het plan komen vertellen in de gemeenteraad. Het kwam erdoor! Er zou een gezamenlijk project gestart worden voor een zonnepark met 4400 zonnepanelen. 90% zou in handen komen van de gemeente Steenwijkerland, en 10% van de energiecoöperatie. En zo geschiedde.

Hoe hebben jullie de rollen verdeeld tussen gemeente en energiecoöperatie?

Hans: “Vanaf het eerste begin vormden we samen met de gemeente een projectgroep. In de fase van het projectontwerp en het zoeken van een projectaannemer, hadden we iedere week overleg. Daarna eens per veertien dagen.”

“De belangrijkste taak van de coöperatie was alle communicatie naar het dorp. De gemeente heeft zich daar helemaal niet mee bemoeid. We hielden niet geheim dat het zonnepark een samenwerking was, maar wij waren altijd afzender en niet de gemeente.”

“Wat betreft de inkoop van zonnepanelen en de installatie en het onderhoud, wilden we ons laten ontzorgen. We gingen daarom op zoek naar een opdrachtnemer. Bij de gemeente moet dat altijd via een aanbestedingsprocedure. Die procedure hebben we gezamenlijk gedaan, want juridisch gezien waren we twee opdrachtgevers. We hebben wel iemand ingehuurd die juridisch-financiële kennis heeft van aanbestedingsprocedures, in verband met schadeclaims en dat soort zaken. De jurist werd door de gemeente betaald.”

“Wat betreft de netbeheerder heeft de gemeente de eerste contacten gelegd. Maar ook daar is sprake van formeel twee aansluitingen op het elektriciteitsnet – een voor de gemeente en een voor de coöperatie – dus dat hebben we daarna samen opgepakt. Veel van de overige zaken lagen bij de opdrachtnemer.”

“Nu het zonnepark in productie is, doen wij als coöperatie in opdracht van de gemeente het terreinbeheer van het hele park. We houden hierbij de normbedragen aan die in de natuurbeheer worden gebruikt. Komende zaterdag staan er tien mensen van de coöperatie te hooien!”

Kun je meer vertellen over het aanbestedingsproces?

“Dat was best complex. Want doordat de gemeente meedeed in het project, moesten we al haar aanbestedingsregels volgen. Zo moet de gemeente bij hele grote projecten Europees aanbesteden, mag het bij wat kleinere nationaal, en bij een bepaalde omvang mag de gemeente zeggen: we selecteren zelf een aantal bedrijven bij wie we een offerte opvragen, een zogenaamde ‘meervoudig onderhandse aanbesteding’. Bij het bepalen van de omvang van ons zonnepark hebben we hier rekening mee gehouden, want we wilden zelf bedrijven kunnen selecteren.”

“We hebben uiteindelijk zes partijen benaderd. Voor de een bleek het project te groot, voor de ander te klein. Er zijn niet veel partijen die met dat tussensegment uit de voeten kunnen. Toch konden we uit vier partijen een keuze maken. We zijn met Tenten Solar in zee gegaan.”

“Met de opdrachtnemer hebben we niet afgesproken hoeveel panelen en welk type et cetera. Voor ons telde alleen dat we vijftien jaar lang een mooie zonneweide wilden met X opbrengst en de zekerheid dat als er wat stuk gaat, de rekening terechtkomt bij opdrachtnemer. Op die manier is alles juridisch gezien goed geregeld en zijn we zorgenvrij.”

Hoe hebben jullie je binnen de coöperatie georganiseerd?

“We hebben het project grotendeels met het bestuur gedaan. Daarnaast hebben we de hulp van wat mensen uit het dorp ingeschakeld. Zo kende ik een notaris die net met pensioen was gegaan, die de statuten en ledenovereenkomst wel wilde opstellen.”

“Iemand anders – een bekend figuur in het dorp die er al zijn hele leven woont – had geen zin om in het bestuur te komen, maar wilde wel aangehaakt zijn en specifiek het één-op-één contact met sommige dorpsbewoners doen. Dat was heel waardevol voor ons. Zelf ben ik bijvoorbeeld wel geschikt om een enthousiast verhaal te houden, maar ik woon ‘pas 30 jaar’ in Oldemarkt. Daardoor ben ik er volgens sommige inwoners nog steeds ‘een van buiten’! Het was dus slimmer dat onze kennis zo hier en daar een kopje koffie ging drinken. Je moet goed weten wie je waar op af stuurt.”   

“Niemand kreeg overigens een vergoeding voor zijn inspanningen. We deden het allemaal vanuit de motivatie om een bijdrage te leveren aan verduurzaming van het dorp en het initiatief verder te brengen.”

Hoe hebben jullie de dorpsbewoners betrokken?

“Dat heeft parallel aan het draagvlakproces gelopen, waarmee we bij het eerste idee van een zonnepanelenproject al waren begonnen. Steeds als we met iemand in gesprek waren over hoe die persoon tegen een gezamenlijk zonproject zou aankijken, peilden we ook of die persoon lid van de coöperatie zou willen worden en zou willen investeren in het project.”

“Om mensen te laten ervaren wat je vanaf verschillende locaties in het dorp van de zonnepanelen zou zien, hebben we virtual reality ingezet. Dit was prettig voor de bewoners, omdat zij daarmee een goed beeld kregen van hoe het park eruit zou komen te zien en aan konden geven wat ze daar van vonden.”

“Ook voor ons als initiatiefnemers was dit heel handig. Als iemand een bezwaarprocedure zou zijn gestart – wat overigens niet gebeurd is – en het tot een Raad van State-procedure was gekomen, dan wisten we dat we niet voor verrassingen zouden komen te staan. Het bezwaar zou namelijk ongegrond zijn, want we hadden al aangetoond dat bewoners geen last zouden hebben van het zonnepark.”

“Het scheelde bij ons trouwens dat de locatie van ons park een industriebestemming heeft. Daardoor bleef de discussie over een zonnepark op de grond ons bespaard, wat je wel vaak hebt als je een zonneweide op landbouwgrond wil realiseren.”

“We hebben ons dus vooral gefocust op individuele draagvlakgesprekken in het dorp. Zonder al te veel moeite daarnaast, hadden we al gauw 43 leden bij elkaar die wilden investeren. Dit hadden er meer mogen zijn, maar we zaten met een deadline voor de verdeling van panelen tussen gemeente en coöperatie, in verband met de SDE-subsidieaanvraag voor het gemeentelijk deel van het zonnepark.”

Wie mochten er investeren in het project?

“Iedereen die in de postcoderoos woont mocht investeren in het deel van het zonnepark dat in handen is van de coöperatie. Daarmee werden ze mede-eigenaar van onze zonnepanelen. Hoewel ook deelnemers van omliggende dorpen die in de postcoderoos vallen welkom waren, komt het gros van onze leden komt uit Oldemarkt. Ons oudste lid is 91 jaar! Vind ik fantastisch. Wat wij overigens minstens zo belangrijk vinden als het daadwerkelijk opwekken van duurzame energie, is dat we nu 43 ambassadeurs hebben voor verduurzaming van ons dorp.”

"Mensen konden vanaf 85 euro instappen. Ondanks het lage instapbedrag was investeren helaas niet voor alle dorpsbewoners haalbaar. Na de realisatie van ons zonnepark hebben een aantal energiecoöperaties in Steenwijkerland en de gemeente een fonds opgezet, wij hebben daar ook over meegedacht. Mensen die de middelen niet hebben om te investeren in een lokaal energieproject, kunnen daar sinds kort een beroep op doen. Ze lenen het investeringsbedrag uit het fonds en betalen het rentevrij in vijftien jaar weer terug.”

Hoe hebben jullie de zonnepanelen afgestemd op het landschap?

“We hebben een hoge houtwal om de zonnepanelen neergezet. Daardoor zijn de panelen van buitenaf niet te zien. En om schittering van het licht te voorkomen en daarmee de overlast die dat kan veroorzaken, hebben de panelen een beperkte hoogte. De hoge kant van de panelen staat maar twee meter boven de grond.”

“Verder helpen we de biodiversiteit een handje. We zijn na oplevering aan de gang gegaan met kruidenmengsels en bloemzaden. Ons doel is de bodem van het terrein te verschralen, zodat inheemse plantensoorten weer een kans krijgen en het aantal insecten toeneemt. Voor amfibieën hebben we een poel gegraven.”

Hoe hebben jullie de samenwerking met de gemeente ervaren?

“We hebben gewoon een hele fijne samenwerking gehad. De gemeente heeft nadrukkelijk ingezet op burgerparticipatie vanuit haar beleidsprogramma ‘De burger op 1’, en daar plukten we de vruchten van. Het maakte het trouwens ook makkelijker dat ik zelf bij de gemeente gewerkt heb.”

Welke meerwaarde hebben jullie als coöperatie gehad voor de gemeente en andersom?

“Doordat wij als coöperatie voor het draagvlak zorgden, heeft de gemeente het project obstakelvrij kunnen organiseren. Er kwam geen Raad van State-ellende aan te pas.”

“Voordeel voor ons als coöperatie was dat we door aan te besteden samen met de gemeente en het schaalvoordeel van een groot zonnepark, heel scherp konden inkopen. Onderaan de streep hebben we daardoor een hoger financieel rendement.”

Welke beren zijn jullie op de weg tegengekomen?

“Tijdens het ontwikkelen van het park ging alles vrij soepel. We hadden onze portie beren al gehad toen we in eerste instantie nog op zoek waren naar een dak. Het was een enorme domper dat het op dat ene dak niet lukte. We hebben met alle bestuursleden toen het commitment uitgesproken om toch door te gaan en de zoektocht naar een nieuwe locatie weer te openen, met toen nog onbekend resultaat.”

“Nu het zonneparkpark inmiddels in productie is, maken we ons best zorgen over de dalende elektriciteitsprijs. Vorig jaar was de prijs voor dit jaar ingeschat op 4,5 cent per kilowattuur, maar uiteindelijk is het maar de helft. Als je dat doorrekent voor de 15 jaar dat ons park blijft bestaan, dan ziet de businesscase er ineens heel anders uit. Dat is een zorgpunt.”

“Verder was het even spannend toen de postcoderoosregeling vervangen werd door de SCE, want het leek er een tijdje op dat lopende postcoderoosprojecten geen nieuwe leden meer mochten aannemen. Precies in die periode gingen twee van onze coöperatiemensen verhuizen. Je wilt niet zeggen ‘sorry, je bent je investering kwijt’, dus dat was een lastige. Gelukkig mag het inmiddels wel weer.”

“Ons beeld vooraf was trouwens dat als het zonnepark eenmaal staat, je als bestuur niet zo veel hoeft te doen. Dat valt toch wel tegen, het geeft nog steeds een hele bult werk. Onder meer vanwege dat gedoe rondom het overdragen van participaties, maar het kost ook veel tijd om de ontwikkelingen in zonne-energieland bij te houden.”

Welke tips heb je voor andere initiatieven?

“Stop bakken met tijd in de voorbereiding en goede communicatie met de omgeving. Daar moet je veel in investeren, maar dat zorgt er uiteindelijk wel voor dat je project daadwerkelijk van de grond komt en niet sneuvelt in bezwaar en gedoe.”

“Verder: als er dan toch te veel bezwaar is en het niet lukt om bewoners te overtuigen, dan moet je gewoon de handdoek in de ring gooien.” 

Welke plannen hebben jullie voor de toekomst?

“We willen meer doen dan alleen zonne-energie produceren. We zitten te denken hoe we de infrastructuur aan stroomkabels die onder het zonnepark ligt, optimaal kunnen benutten. We gaan kijken of we iets kunnen doen met een kleine dorpsmolen op hetzelfde terrein.”

• Lees hier meer over cable pooling

“Dat kan een hele gevoelige discussie worden. Daarom tasten we opnieuw eerst heel zorgvuldig met omwonenden af hoe ze daar tegenaan kijken, en of we draagvlak kunnen ontwikkelen. We zijn al bezig met keukentafelgesprekken met direct omwonenden die op 200-300 meter afstand wonen.”

“Met alle bewoners doen we individuele gesprekken. Kost heel veel tijd, maar dat levert hopelijk ook wat op. Als je in een zaal één persoon hebt die zegt ‘ik vind het maar niks’, dan is vervolgens de hele zaal tegen. Tijdens individuele gesprekken kan een veel beter uitwisseling van argumenten plaatsvinden.”

“Als we straks denken dat er een redelijke mate van instemming is, dan willen we met een bus vol mensen op bezoek bij een bestaande windmolen. Dan kunnen de mensen zelf ervaren hoeveel lawaai een windmolen maakt en welke hinder het geeft. Mochten we na onze inspanningen alsnog veel weerstand ondervinden, dan gaat het ook niet door.”

“Verder is er 20 kilometer verderop in de gemeente Steenwijkerland een plan van een groter zonnepark, een samenwerking van een ontwikkelaar met een andere coöperatie. Dat loopt stroef, ons is daarom gevraagd om onze communicatieaanpak te delen in de hoop dat daarmee het proces weer vlot getrokken kan worden."