Zuidplas van het gas: met inbreng van bewoners wordt écht iets gedaan

Gemeente Zuidplas is druk bezig met plannen vormen om alle wijken uiterlijk 2050 aardgasvrij te maken. En dat gebeurt niet alleen op het gemeentehuis. Inwoners worden actief uitgenodigd om mee te denken en krijgen zo echt een stem. We spraken Sanne Geers, Nanny Yap en Jane Jurriaans (verantwoordelijk voor participatie en communicatie binnen team Duurzaamheid) over hoe ze dat aanpakken.

Bottom-up input voor planvorming

Dat er overgeschakeld moet worden naar aardgasvrij wonen is een gegeven dat top-down wordt opgelegd door de Rijksoverheid. Maar in het proces daarnaartoe zoekt de Gemeente Zuidplas juist vooral de wensen van inwoners op. “De volledige communicatie en participatie gebeurt ‘bottom-up’. ‘De overheid bepaalt’, is niet meer van deze tijd”, vertelt Sanne. “We gaan juist met elkaar in gesprek. Inwoners vertellen ons waar ze behoefte aan hebben en naar op zoek zijn, en dan doen wij ons best dat te faciliteren. Participatie is bijzonder belangrijk en ook een van de speerpunten van de Raad en het College.” Nanny vult aan: “En met de informatie die we ophalen wordt ook echt iets gedaan. Communicatie en participatie zijn geen sluitstuk, maar juist leidend in de manier waarop de gemeente de transitie naar aardgasvrij wonen insteekt.”

Tijdens de fysieke en digitale bijeenkomsten die in 2020 hebben plaatsgevonden is aan de deelnemers gevraagd of zij de gemeente willen ondersteunen op weg naar Zuidplas Aardgasvrij. Daaruit zijn een Inwonersadviesraad, het idee van kennissessies, energiecoaches en ambassadeurs naar voren gekomen.

Selectiecriteria voor verkenningswijken

Op dit moment zit de gemeente Zuidplas nog in de voorbereidende fase. Eind 2021 wordt de Transitievisie Warmte vastgesteld en binnenkort wordt bekend in welke wijk de gemeente start met het verkennen van concrete aardgasalternatieven. Dit wordt in juli 2021 besloten in samenspraak met onder andere de inwonersadviesraad. “In deze verkenningswijk gaan we onderzoeken wat er mogelijk is. In de verkenningsbuurt wordt dus nog niet gestart met de uitvoering, maar onderzoeken we of het haalbaar, betaalbaar en uitvoerbaar is om daar aan de slag te gaan“, vertelt Jane. “We gaan daar de wijk in en vanaf het begin af aan in gesprek met de inwoners. Het is dus nog niet gezegd dat dit ook echt de eerste wijk is waar het aardgasvrij wonen wordt geïntroduceerd. Dat is namelijk een belangrijk onderdeel van het gesprek met de inwoners uit de verkenningsbuurten.”

De inwonersadviesraad vormt een cruciale gesprekspartner en klankbordgroep voor de gemeente. “De inwonersadviesraad heeft een belangrijke rol gespeeld in het opstellen van de uitgangspunten en selectiecriteria die bepalen welke wijk de eerste verkenningswijk wordt. In deze fase raadplegen wij de inwonersadviesraad om mee te denken over wat logische keuzes zijn voor de verkenningswijken op basis van de uitgangspunten en selectiecriteria die we met elkaar gemaakt hebben”, aldus Jane.

Aanstekelijk enthousiasme van ambassadeurs

“En daarnaast zijn er onze ambassadeurs”, zegt Nanny. “Zij willen graag vertellen wat zij aan hun huis hebben gedaan om het te verduurzamen. Deze praktische voorbeelden van mensen in de wijk inspireren immers meer dan filmpjes van onbekenden. Daarnaast heeft een aantal ambassadeurs zich opgegeven om als energiecoach aan de slag te gaan. Zij volgen hiervoor een training via het Duurzaam Bouwloket. Het is een enthousiaste groep mensen. Leuk om mee samen te werken. Zij hebben begin dit jaar voor mede-inwoners ook al warmtescans van een aantal woningen gemaakt. Het enthousiasme van de ambassadeurs is aanstekelijk.” 

Kennissessies voor een gemeenschappelijke basis

“We vragen aan de mensen die meepraten wat ze willen. Maar dan is het ook belangrijk dat ze wat kennis hebben, zodat ze ongeveer op hetzelfde niveau zitten”, legt Nanny uit. Hiervoor heeft de gemeente begin 2021 vier kennissessies georganiseerd, zodat de inwoners ook kennis hebben over verschillende technieken; warmtenetten, warmtepompen, kernenergie en groen gas & waterstof. Dit idee kwam voort uit het geluid dat de gemeente opving van inwoners tijdens informatieavonden.

“Voor deze kennissessies hebben we vooraanstaande sprekers uitgenodigd. Onafhankelijke experts die niet voor de gemeente werken”, vertelt Sanne. Het doel van de sessies was het aanbieden van kennis over alternatieve warmtebronnen die misschien een optie zijn in de transitie naar aardgasvrij wonen. Sanne: “We hebben deze sessies aangeboden aan al onze inwoners, om kennis op te doen.”

Er is bewust voor gekozen om tijdens de sessies ook onderwerpen mee te nemen waarvan bekend is dat ze nu technisch nog niet toepasbaar zijn, zoals bijvoorbeeld kernenergie en waterstof. Inwoners hebben hier namelijk wel vragen over, zo bleek tijdens iedere bewonersbijeenkomst. Die opties zijn voorgelegd aan een expert in het desbetreffende vakgebied, die onbevooroordeeld antwoord kon geven op de vragen die men had. “Het antwoord van een hoogleraar heeft toch een andere impact dan dat van de gemeente”, legt Sanne uit.

De kennissessies hadden de vorm van een interactief webinar waar iedereen vragen kon stellen die vervolgens direct aan de spreker voorgelegd werden. Ze werden live bijgewoond door meer dan 150 mensen per sessie. De opnames en de Q&A zijn te vinden op de website Duurzaam Zuidplas.

Alternatieve communicatie voor nieuwe doelgroepen

“Door de band genomen trekken de traditionele vormen van participatie een ouder publiek. Het is mooi dat we deze doelgroep goed kunnen bereiken, maar we willen ook in gesprek met alle andere inwoners“, leggen de dames uit. “Als gemeente willen wij de hele samenleving bedienen, zowel jong als oud, én in alle lagen. We willen van alle inwoners weten aan welke informatie en ondersteuning zij behoefte hebben en dát faciliteren.”

Om ook de groep huiseigenaren te bereiken die niet deelneemt aan kennis- en informatiebijeenkomsten, wordt er ingezet op communicatie via andere kanalen. Zo was er bijvoorbeeld een socialmediacampagne gericht op nieuwe huiseigenaren. Direct bij de aankoop is namelijk een heel logisch moment om een huis te verduurzamen.

En daarnaast is er de podcast Duurzaam Zuidplas. Die wordt maandelijks met veel enthousiasme en energie gemaakt door Sanne en is voor iedereen te beluisteren op Spotify. Het doel van deze podcast is om ook jonge mensen enthousiast te maken voor duurzaamheid en klimaatadaptatie. De podcast wordt beter dan verwacht beluisterd en is door de VNG en BZK in de spotlight gezet.

• Luister de podcast Duurzaam Zuidplas hier op Spotify

Laagdrempelige acties en handelingsperspectief

“De Transitievisie Warmte is een heel beleidsmatig document waarin moeilijke keuzes gemaakt worden”, legt Sanne uit. “Daarom proberen we duurzaamheid en klimaatadaptatie ook leuk, laagdrempelig en sexy te maken en proberen we inwoners in iedere vorm van communicatie ook handelingsperspectief te bieden.” Waar mogelijk wordt communicatie over duurzaamheid gericht aan inwoners afgesloten met de vraag of ze ook meedoen aan een van de vele acties die de gemeente organiseert. Die lopen uiteen van de collectieve inkoop van isolatiemateriaal tot de Drie Duurzame Dagen en het inleveren van een kerstbomen met kluit. Deze kerstbomen zijn geplant op een braakliggend terrein in Moordrecht en worden in oktober weer verloot onder de mensen die hun kerstbomen hebben ingeleverd. “Mensen vinden het prettig om zelf ook iets te kunnen doen. Al is het maar iets kleins, zoals het planten van een boom”, aldus Sanne.

Tot slot willen Jane, Sanne en Nanny benadrukken dat ze veel te danken hebben aan de enthousiaste inwoners van Zuidplas. “Vrijwel iedereen is positief en bereidwillig. Zonder hun inzet was het niet gelukt.”

Tips van het Team

• Open informatieavonden met de vraag wie er al iets heeft gedaan aan de verduurzaming van de woning. Dit benadrukt de positieve ervaringen en vermindert eventuele negativiteit in de zaal.
• Zorg dat alle communicatie gebeurt met inwoners in gedachten. Stem het taalgebruik daarop af. Vertel de dingen die interessant zijn voor de inwoners en niet alleen de informatie  die je wilt zenden.
• Vermijd het woord ‘moeten’ in alle communicatie. De transitie naar aardgasvrij wonen vraagt om samenwerking met inwoners. Zij zijn uiteindelijk verantwoordelijk voor alle aanpassingen achter de voordeur. Dan is het niet handig om als gemeente te gaan vertellen dat iets ‘moet’.
• Boosheid en frustratie van bewoners worden vaak veroorzaakt door het gevoel niet gehoord te worden. Organiseer je communicatie en participatie zo bottom-up mogelijk, luister echt naar de mensen en doe iets met de opgehaalde informatie.
• Organiseer laagdrempelige, ludieke en vooral leuke acties die inwoners enthousiast maken over duurzaamheid en klimaatadaptatie, zodat zij zelf ook een stapje willen zetten.