Handelingsperspectief dicht het gat tussen bewoners en gemeenten in de warmtetransitie

Het is niet de kwestie óf we van het aardgas afgaan, maar hóé. Gemeenten onderzoeken hoe ze de warmtetransitie de komende jaren gaan aanvliegen in de Transitievisie Warmte. Pakken ze dit top-down aan of werken zij samen met inwoners aan de weg naar een aardgasvrije gemeente? Het staat buiten kijf dat de warmtetransitie een grote verandering is voor bewoners. Des te meer reden voor gemeenten om zoveel mogelijk samen plannen te maken … of niet?

In dit vijfde artikel in de reeks over slimme manieren om met bewonerscommunicatie om te gaan, is het woord aan Dagmar de Wilde van De WarmteTransitiemakers (DWTM). Zij bekijkt de ruimte die mensen hebben in de warmtetransitie, en koppelt hier tips voor communicatie aan.

Bekijk participatie in delen

De Wilde merkt in de praktijk van het adviesbureau dat gemeenten bij het opstellen van de Transitievisie Warmte gretig zijn om hordes aan bewoners te betrekken. Het is de vraag hoeveel invloed inwoners daadwerkelijk hebben in alle fases naar een aardgasvrije wijk. En in hoeverre je als gemeente kunt voldoen aan de verwachting van bewonersparticipatie. Met heldere communicatie kun je teleurstellingen voorkomen. Haar advies: bekijk de participatie van bewoners per deel. Het eerste deel is de route naar het opstellen van de Transitievisie Warmte. Het tweede deel is het opstellen en uitvoeren van wijkuitvoeringsplannen. Beide delen bieden kansen om bewoners te betrekken. Hieronder gaat De Wilde in op welke ruimte er is voor bewoners om actief betrokken te zijn en waar je rekening mee moet houden in de communicatie.

Deel 1. Transitievisie Warmte, het gat tussen gemeente en bewoners

Gemeenten en bewoners zijn niet hetzelfde geïnformeerd. Voor gemeenten is het een gegeven dat we van het aardgas afstappen, voor het gros van de inwoners zeker niet. Ook het feit dat in Nederland is vastgesteld dat we in 2050 van het aardgas afgaan en dat dit besluit al is genomen, leidt ertoe dat de zeggenschap van bewoners is ingeperkt.

Tip 1. Heldere boodschap

Verwoord helder wat de reden is voor de stop op aardgas vanaf 2050 (opwarming aarde tegengaan; onafhankelijk worden van buitenlandse warmtebron). En communiceer veel en vaak waar de gemeente over nadenkt (hoe we het beste kunnen overstappen naar duurzame warmte).

De overstap naar duurzame warmte is ook een technisch vraagstuk, dat beantwoord moet worden met gemeentebreed beleid in de Transitievisie Warmte. Er wordt eerst onderzocht in de gemeente welke warmtebronnen er beschikbaar zijn en wat er überhaupt technisch mogelijk is. Dit is werk voor specialisten die veel kennis hebben van hun vak. Door de technische aard is meepraten over deze complexe materie een hobbel voor bewoners zonder voorkennis. De ambitie om veel inwoners actief mee te laten denken en praten is daarom vaak lastig.

Tip 2. Ruimte voor participatie

Bedenk als gemeente welke ruimte je bewoners nou écht kunt bieden. Vaak is dat raadplegend, adviserend of het zoekend naar bevestiging van de goede weg. Geef ook mensen die later in het traject willen aansluiten hiertoe de gelegenheid.

Ondanks dat het een lastig en technisch onderwerp is, willen gemeenten toch graag input van bewoners op de Transitievisie Warmte. Hoe dan? In de projecten die DWTM bij gemeenten uitvoeren zetten ze in op informeren en raadplegen. Dit kan door middel van een enquête die gemeentebreed wordt uitgezet. Met een kleine klankbordgroep (10-15 man) van actieve burgers bespreken ze vervolgens een aantal onderwerpen waar wel ruimte voor concrete inspraak is.

Tip 3. Communicatie

Zet in op twee of meerdere communicatieniveaus: Informeer zo goed en helder mogelijk over de opties in de techniek aan een brede of volledige doelgroep. Zoek daarnaast contact en samenwerking met bewoners die de materie meer eigen zijn (of kunnen maken) en zodoende als gesprekspartner voor de gemeente kunnen zijn.

In de praktijk van DWTM blijkt uit het contact met de klankbordgroepen dat zij betrokken zijn en de invloed die ze krijgen van de gemeente graag constructief invullen. De klankbordgroepsessies hebben elk een eigen onderwerp. Voorkomende onderwerpen zijn:

1. De uitgangspunten voor het proces naar aardgasvrij worden. En hoe de uitgangspunten zich tot elkaar verhouden bij bijvoorbeeld: betrouwbaar, betaalbaar, duurzaam.
2. Inzicht in wat er speelt in een buurt of wijk, welke initiatieven hebben bewoners al genomen en waar kan de gemeente aanhaken met wijkuitvoeringsplannen?
3. Een check van de concept Transitievisie Warmte: is de route naar aardgasvrij in 2050 duidelijk?

Tip 4. Wees helder over de kaders waarbinnen bewoners invloed hebben

Geef vanaf het begin aan wat er van betrokkenen verwacht wordt én wat er met hun input wordt gedaan. Is het raadplegend of worden adviezen met meer gewicht meegenomen in het finaliseren van plannen? Blijf bij elke bijeenkomst herhalen binnen welke kaders actieve mensen kunnen opereren en stem de verwachtingen onderling af.

Deel 2. Wijkuitvoeringsplannen, het handelingsperspectief verbindt

Waar we in de Transitievisie Warmte geen antwoord kunnen geven op wat de gevolgen zijn voor de woning op Stationsweg 22, kunnen we dat bij het opstellen en uitvoeren van de wijkuitvoeringsplannen beter. Doordat er een plan moet worden gemaakt voor specifieke buurten en woningen, is er aanzienlijk meer ruimte voor bewoners om mee te praten. De ambitie van gemeenten kan in deze fase wél worden waargemaakt.

Het “geluk” van de warmtetransitie is dat deze uiteindelijk bij elke bewoner achter de voordeur komt. Bewoners kunnen er voor kiezen om zelf aan de slag te gaan met de aanpassingen om hun woning aardgasvrij te maken, te beginnen met isolatie en energie besparen. Dit levert al meteen een merkbaar resultaat op, een lagere energierekening en verbeterd wooncomfort. Het handelingsperspectief is bevrijdend voor zowel gemeenten als bewoners. Informatie en actie gaan hand in hand, in energieloketten, verbindende platforms, inkoopacties en subsidieregelingen.

Tip 5. Gebruik alle communicatiekanalen binnen je bereik

Door via social media, balies en acties, in lokale kranten, webinars in te zetten op het handelingsperspectief  kun je bewoners tegelijk informeren en aangeven welke baat ze erbij hebben opdat iedereen bewust is dat 2050 elk jaar dichterbij komt.

In het gesprek over de definitieve keuze voor een alternatief voor aardgas en de uitvoering die daarop volgt, krijgen bewoners daadwerkelijk de kans om mee te doen. In concrete proposities aan bewoners of - in het geval van een warmtenet - de selectie van het warmtebedrijf is er meer ruimte voor co-productie. In sommige gevallen kunnen bewoners het zelf organiseren. Ook hier blijft communicatie met bewoners cruciaal.

Tip 6. Streef naar goed contact en vertrouwen met elke bewoner

Geef ruimte zodat iedereen op elk moment kan aanhaken. Zorg ervoor dat alle informatie gebundeld terug te vinden is voor de nieuwe betrokken bewoners. Mensen die hun woning al aardgasvrij maken, kunnen een voorbeeldfunctie hebben. Ook een modelwoning geeft een tastbaar voorbeeld van waar we naartoe werken. Verzamel alles bij een centraal punt, zoals een energieloket, op een webpagina van de gemeenten of op een duurzaamheidsplatform.

Het verschilt dus per fase hoeveel reële ruimte er is voor bewoners om te participeren. In vergelijking met de Transitievisie Warmte is er veel meer zeggenschap in het wijkuitvoeringsplan. Om de verwachtingen bij bewoners ook goed te managen is het handig duidelijk te zijn over de ruimte en invloed die bewoners hebben. Het gezegde “vertrouwen komt te voet en gaat te paard” gaat zeker op in de warmtetransitie. Betrokken mensen die je, onnodig, tijdens het opstellen van de Transitievisie Warmte verliest door scheve verwachtingen blijken in de regel moeilijk aan te haken op een later moment. Dan sta je 1-0 achter bij de start van wijkuitvoeringsplannen. Goed communiceren is dé manier om gemeenten en bewoners samen te laten optrekken.