Zeven lessen van Windpark Krammer: hoe ontwikkel je een grootschalig coöperatief project?
Het Klimaatakkoord streeft naar 35 TWh opwek van duurzame energie op land in 2030. Met daarbij de ambitie van 50% in eigendom van de lokale omgeving. Maar hoe pak je zo’n grootschalig coöperatief energieproject aan? Windpark Krammer, een initiatief van Deltawind en Zeeuwind, is een voorbeeld waar we veel van kunnen leren. Met 34 turbines en een totaal vermogen van 102 MW is het windpark het grootste burgerinitiatief van Nederland. Projectleiders Tijmen Keesmaat van Windpark Krammer en Marco Spaans van Zeeuwind delen de belangrijkste lessen.
De bijna 5000 leden van de coöperaties Zeeuwind en Deltawind hebben het initiatief genomen om Windpark Krammer op en rondom de Krammersluizen te ontwikkelen. De eerste paal ging in februari 2017 de grond in. Eind maart 2019 werd het park helemaal opgeleverd en in mei 2019 officieel geopend door Koning Willem-Alexander. De 34 windmolens leveren niet aan een tussenhandelaar maar dragen direct bij aan het vergroenen van de vier lokale eindgebruikers DSM, Google, Nouryon en Philips. Maar hoe krijg je zo’n project voor elkaar en hoe hou je het voor minimaal 50% in eigendom van de lokale omgeving?
Les 1: Doe wat past bij je coöperatie
De coöperaties Zeeuwind en Deltawind bestaan al sinds de jaren tachtig en zijn oorspronkelijk klein begonnen. Gaandeweg zijn ze uitgegroeid naar samen meer dan 5000 leden. “Zeeuwind en Deltawind zijn een stuk ouder dan veel andere energiecoöperaties”, zegt Tijmen Keesmaat. “Daardoor hebben we goede samenwerkingen kunnen aangaan met professionele mensen en gaandeweg grotere ambities gekregen. Het is goed om klein te beginnen en groot te denken. Doe wat past bij je coöperatie.”
“Windpark Krammer (WPK) is een groot en ambitieus project. Voor de realisatie daarvan hebben we binnen een dag via obligaties tien miljoen euro opgehaald bij leden die allemaal in het aanliggende gebied wonen. De eerste 1,5 jaar wordt er niet uitbetaald, daarna in tien gelijke delen. De obligaties zijn niet verhandelbaar tenzij het bestuur daarvoor akkoord geeft.”
Les 2: Houd vol
“Volhouden klinkt eenvoudig maar is een belangrijke les om je doel te bereiken. Windpark Krammer is het eerste project met windturbines in de primaire waterkering. Rijkswaterstaat heeft daar eerder vanuit het oogpunt van waterveiligheid altijd keihard nee tegen gezegd. Door nauwe samenwerking en door goed onderhandelen is het uiteindelijk toch gelukt om een vergunning te krijgen voor dit pilotproject met een looptijd van 20 jaar”, vertelt Keesmaat.
De locatie lijkt heel onlogisch, op het water middenin een natuurgebied en op dertien kilometer afstand van de dichtstbijzijnde netaansluiting. “Maar als je in het gebied staat, dan is het heel logisch. Het waait er heel hard en je zit relatief ver van woningen. Binnen een straal van 2,5 kilometer zijn er maar 250 woningen en dat is vrij uniek in Nederland. Maar er zijn ook uitdagingen. Het bouwen op dijken en dammen in het water is wat complexer en het kan overstromen. Bovendien zitten we in een natuurgebied met beschermde vogelsoorten.”
‘Door nauwe samenwerking en door goed onderhandelen is het uiteindelijk toch gelukt om een vergunning te krijgen’
– Tijmen Keesmaat, Windpark Krammer
Les 3: Zoek bondgenoten
Windpark Krammer ligt op de kruising van drie Natura 2000-gebieden; de Oosterschelde, het Krammer-Volkerak en de Grevelingen. Er komt een grote hoeveelheid en verscheidenheid aan vogelsoorten voor die broeden op eilanden van de Deltawerken en drooggevallen delen van de Oosterschelde.
“Om daar goed mee om te gaan hebben wij samenwerking gezocht met de gebiedsbeheerder en de natuurorganisaties”, vertelt Marco Spaans. “Dat is heel belangrijk. We streven immers dezelfde ideeën na; we zijn allebei groen, alleen een andere tint. Wij zijn bezig met het duurzaam opwekken van energie en zij met het beschermen van de natuur. Die krachten moeten we verenigen.”
“Aan het begin van het project vloog er een zeearend het gebied in en kreeg een jong vlakbij Windpark Krammer. Daar kun je geen ontheffing voor krijgen. Als oplossing hebben we een uitgebreid vogeldetectiesysteem aangelegd dat werkt met 360 gradencamera’s. Als er groepen vogels aan komen vliegen, dan kunnen we de windturbines in clusters tijdelijk uitzetten.
Daarnaast werken we nu aan een pilot om zelf ons luchtruim met radar in de gaten te mogen houden. Dan gaan er alleen waarschuwingslampen aan als er iets het luchtruim binnen vliegt, wat misschien twee keer per jaar zal voorkomen. Nu staan er nog permanent lampen aan die door de omgeving als storend worden ervaren. Hopelijk kunnen die op 1 januari 2020 uit.”
Les 4: Benut je netwerk
“Het participatieproces met de verschillende bondgenoten was voor ons heel belangrijk. Daarbij hebben we ook geleerd om het netwerk van de bestuurders van de coöperatie in te zetten. Iedereen heeft wel nuttige contacten”, zegt Spaans. “Samen sta je sterker, ook in de onderhandelingen met partners en partijen als Rijkswaterstaat. Zorg dat je met partijen zoals Rijkswaterstaat en andere overheden een goed contact hebt. Persoonlijke contacten zijn daarin heel belangrijk. Met wie en op welke afdeling je in gesprek bent, is heel bepalend.”
‘Met wie en op welke afdeling je in gesprek bent, is heel bepalend’
– Marco Spaans, Zeeuwind
Les 5: Betrek de omgeving
“Informeer de omgeving en je leden en vier met hen ook je successen. Dat verdienen ze. Natuurlijk is er weerstand van omwonenden tegen windturbineprojecten, maar door goede communicatie kun je velen enthousiast maken voor het project.
Wij hebben gemerkt dat excursies en open dagen goed werken. Mensen vinden het heel boeiend en komen graag kijken. Dat kost geld, maar je krijgt er heel veel begrip voor terug. We hebben tijdens de bouw meer dan honderd groepen op bezoek gehad, van schoolklassen tot overheidsdelegaties. Er is ook een smartphone-app waarop je kunt zien hoe hard het waait, wat de elektriciteitsopbrengst is en hoe de obligaties het doen”, vertelt Spaans.
“We doen ook financieel wat terug voor de omwonenden. Mensen die binnen een straal van 2,5 kilometer wonen, krijgen een vergoeding op hun groene energierekening. Afhankelijk van de afstand loopt dat op van minimaal 240 tot maximaal 800 euro.” Interessant feit: 175 van de 250 adressen vroegen juist om een vergoeding in de vorm van zonnepanelen. Verder stort het bestuur van Windpark Krammer een totaalbedrag van 175 à 180 duizend euro in de Stichting Windfonds voor duurzame initiatieven in de drie dorpskernen die het dichtst bij het windpark liggen.
Les 6: Structureer op tijd
“Denk aan de voorkant goed na over hoe je uiteindelijk georganiseerd wilt zijn. Ondanks dat de organisatie nu goed staat, hadden wij daar iets eerder mee kunnen beginnen. Wij hebben Enercon als financierings- en als kennispartner en natuurlijk als leverancier van de windturbines aangetrokken. Onze structuur is dat Deltawind en Zeeuwind 50/50 in een holding zitten die voor 51% eigenaar is. De holding werkt samen met Enercon, die via Enercon Participatie in Windpark Krammer BV 49% heeft”, aldus Keesmaat.
“Voor ons was Enercon de best mogelijke strategische partner voor dit project. In tegenstelling tot bijvoorbeeld een pensioenfonds dat alle risico’s wil afdekken, was Enercon bereid om in een vroeg stadium risicodragend voor te financieren. In dezelfde onderhandeling hebben we veel zaken besproken, zoals de instapcondities, garantiestelling, prijs van de turbines en plaatsen van het servicecenter. Er zijn maar weinig windturbinefabrikanten die het zo hadden kunnen doen. Enercon is een multinational die wordt gerund als een familiebedrijf. Als er een conflict is, dan komen niet eerst de juristen maar juist de ingenieurs aan tafel om te zorgen dat het wordt opgelost.”
Les 7: Doe wat je belooft
“Doen wat je belooft is belangrijk om een betrouwbare partner te zijn, ook naar de omgeving toe. Wij zijn daarin best ver gegaan door maximaal rekening te houden met de natuur. Zo heeft het project een maand stilgelegen simpelweg omdat er tijdens een weekend kwikstaartnesten met 6 eieren in een van de onderste torensegmenten waren aangetroffen. Dat kostte 10.000 euro per windmolen per kraandag maal 34 stuks – en dat een maand lang. Nummer 35 hebben we vooralsnog helemaal niet gebouwd omdat er volgens een natuurorganisatie een zeldzame vogel in de buurt zat. Als compromis hebben we de bouw daarvan uitgesteld”, aldus Keesmaat.
“Naast oog voor de natuur hebben we ook gezorgd voor lokale werkgelegenheid tijdens en na de bouw. We hebben vooraf afgesproken dat Enercon na de oplevering haar serviceorganisatie voor de regio Zuidwest-Nederland met 21 FTE in een duurzaam servicegebouw op het terrein zou huisvesten. Het zit echter ook in kleinere beloftes, zoals een stekkeraansluiting op het windpark voor de lokale snackbar. Doe het voor groen en niet voor de poen. Maak er een feestje van. Je moet vanaf het begin zorgen dat het leuk blijft, ook al moeten er hele spannende beslissingen worden genomen.”
Foto: Menno Mulder
Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met Tijmen Keesmaat van Windpark Krammer en Marco Spaans van Zeeuwind. Het is geschreven n.a.v. de gelijknamige deelsessie tijdens het Evenement HIER opgewekt 2019.
