Hoe Nagele het duurzame modeldorp van Europa kan worden
Met zijn platte daken, rechte vormen en sobere ruimtelijkheid is het dorp Nagele een opvallende verschijning. In de jaren vijftig, na de drooglegging van de Noordoostpolder, bundelen grootheden als Aldo van Eyck, Gerrit Rietveld en Cornelis van Eesteren hun krachten om het modernste dorp van Europa neer te zetten. Nagele groeide uit tot icoon van het Nieuwe Bouwen. Hét voorbeeld van progressieve, modernistische architectuur. Vandaag de dag profileert het dorp zich opnieuw als koploper. Ditmaal vanwege zijn duurzame karakter. Met het innovatieve plan ‘Nagele in Balans’ zou Nagele zelfs hét energieneutrale modeldorp van Europa kunnen worden.
Om het innovatieve en experimentele karakter van Nagele nieuw leven in te blazen, schrijft de Coöperatieve Vereniging Energiek Nagele eind 2017 met steun van de gemeente en de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed een landelijke prijsvraag uit. Het doel is om een vernieuwende duurzame energieoplossing voor het dorp te vinden. Architecten, uitvinders, kunstenaars en andere vaklieden presenteren hun plannen aan een jury bestaande uit deskundigen en dorpsbewoners zelf. Het plan ‘Nagele in Balans’ wint de prijsvraag. In dit plan leveren zonnecollectoren op daken van woningen warm water aan tanks die onder de grote grasvelden van de woonhoven zijn geplaatst. Rutger Bergboer, voorzitter van Energiek Nagele, legt uit wat het plan zo sterk maakt: “In de zomer werken zonnepanelen en –collectoren natuurlijk maximaal, maar dan hebben huishoudens ook minder warmteverbruik. Een deel van de opgewekte energie en warmte wordt dan niet ingezet. Ons voorgestelde opslagsysteem slaat de warmte op. Dat zorgt ervoor dat er tijdens de winter geen tekort ontstaat. Tussen de veertig en vijftig procent van de opgewekte warmte gaat naar de woning zelf en de rest wordt collectief opgeslagen in een ondergrondse tank.”
Verduurzaming van monumenten
Dat Nagele uit monumenten bestaat, heeft ook meegewogen in de keuze. Bergboer: “Om het aangezicht te behouden, kan je zowel binnen als buiten een monument weinig doen. Isoleren of het aanleggen van vloerverwarming is vaak niet of beperkt mogelijk. Een warmtepomp is daarom meestal geen optie. Met dit opslagsysteem zijn ingrijpende maatregelen niet nodig. Bestaande afgiftesystemen hoeven niet aangepast te worden; ‘ouderwetse’ radiatoren kunnen gewoon blijven zitten. Dat maakt het zeer geschikt voor monumenten en woningen uit de wederopbouwtijd, die doorgaans minder goed zijn geïsoleerd.”
"Er hangt een nieuwe ‘vibe’ in Nagele: mensen zien het als een kans voor hun dorp. We doorlopen dit traject echt samen en willen er met elkaar uitkomen.”
- Rutger Bergboer, voorzitter Energiek Nagele
Nieuwe ‘vibe’ in Nagele
Dat wil niet zeggen dat het plan ‘Nagele in Balans’ niet ingrijpend is. Deelnemers moeten toestemming geven om zonnecollectoren op hun dak te laten plaatsen en in hun grond te laten graven voor de aanleg van een kleinschalig warmtenet. Ook vanwege het innovatieve en experimentele karakter van het plan is er nog veel onduidelijk. Dat geldt met name voor financiële kwesties en juridische vraagstukken over zeggenschap en eigenaarschap van de installatiedelen. Die onduidelijkheden vragen ook om vertrouwen bij de dorpsbewoners. Maar dat blijkt geen probleem. Volgens Bergboer is het dorp zelden zo eensgezind geweest: “Dit betreft een langlopend, experimenteel project. Hoewel we het totale kostenplaatje nog niet in beeld kunnen brengen, merken we dat het draagvlak groot is. De opkomst bij informatieavonden is hoog en mensen zijn zeer positief over het plan. Er hangt een nieuwe ‘vibe’ in Nagele: mensen zien het als een kans voor hun dorp. We doorlopen dit traject echt samen en willen er met elkaar uitkomen.”
Proeftuin aardgasvrije wijken
De weg naar vernieuwing en verduurzaming is echter niet zonder hobbels. Een groot deel van de woningen in Nagele is in bezit van woningbouwcorporaties en een aantal gebouwen zijn rijks- of gemeentelijke monumenten. Wil zo’n organisatie zelf beschikken over de geplaatste zonnecollectoren en watertanks, dan moeten zij tijdens de economische looptijd van het project (twintig tot dertig jaar) producent blijven van de warmte. Eén monumentenorganisatie is daarom afgehaakt: de langetermijninvestering in innovatie en duurzaamheid vond men te gewaagd. “Dat is natuurlijk ontzettend jammer”, meent Bergboer. “Maar een struikelblok blijkt het gelukkig niet.”
In 2018 wijst minister Ollongren (Binnenlandse Zaken) Nagele aan als proeftuin binnen het landelijk programma aardgasvrije wijken. Daarmee komt 4,2 miljoen euro beschikbaar. Bergboer: “Dit geeft ons de middelen om ons plan te kunnen realiseren.” In het voorjaar van 2020 gaat de eerste pilot van start met een van de acht woonhoven. Het gaat om zo’n veertig tot vijftig woningen. “Aan de hand van deze pilot kunnen we de eerste resultaten meten en de kosten en baten beter in beeld brengen”, aldus Bergboer. “Blijkt dit eerste hof een succes, ook vanuit een financieel oogpunt, dan kunnen we snel door. Daarna willen we elk jaar een nieuw hof aanpakken en in 2028 klaar zijn.”
"We zien de wil om samen iets groots en moois aan te pakken en er samen uit te komen. Daar kan Nagele nu al trots op zijn."
- Rutger Bergboer, voorzitter Energiek Nagele
Energieneutraal rolmodel voor Europa
Misschien wordt modeldorp Nagele ook op het gebied van duurzaamheid wel hét voorbeeld binnen Europa, en mogelijk ook daarbuiten. Hoewel de platte daken en ruimtelijke indeling maken dat Nagele zich uitstekend leent voor zonnecollectoren, benadrukt Bergboer dat het plan ook elders goed toepasbaar is: “Denk aan appartementencomplexen met een plantsoen of grasveld. Of aan de KNVB. Die kan voetbalvelden inzetten: met zonnecollectoren en de ondergrondse opslagtank van HoCoSto worden sportclubs zelfvoorzienend in hun energie en warmte.”
Het meest belangrijk vindt Bergboer de hoge mate van draagvlak en optimisme die er heerst. Dat is het fundament om zo’n vooruitstrevend duurzaamheidsproject van de grond te tillen. Bergboer: “Allereerst is ‘Nagele in Balans’ een heel sympathiek plan dat uitgaat van het delen van energie en warmte tussen de bewoners in het dorp. Daarnaast heeft het plan het dorp veel gebracht, zelfs al in dit vroege stadium. We zien echt eensgezindheid ontstaan. Vastberadenheid. De wil om samen iets groots en moois aan te pakken en er samen uit te komen. Daar kan Nagele nu al trots op zijn.”
