Samen een warmtenet: Geleerde lessen uit Culemborg

Warmtetransitie begint bij de mensen. De betrokkenheid van de eigenaars/afnemers is cruciaal voor het welslagen van 'een nieuwe Nuts' als Thermo Bello, aldus directeur Gerwin Verschuur. En hun belang moet áltijd voorop staan.

Van start naar succes

De wijk

De Culemborgse wijk EVA-Lanxmeer is ontwikkeld volgens het EVA-concept van integrale duurzame stedenbouw. Naast duurzaam bouwen, landschapsbeheer, stadslandbouw, waterbeheer en mobiliteit is duurzaam energiebeleid een thema. De warmtevoorziening voor de 220 woningen en andere gebouwen in de wijk komt uit een goedkope en stabiele bron: drinkwater. Het wordt door drinkwaterbedrijf Vitens gewonnen, Thermo Bello onttrekt er met een warmtepomp warmte aan en transporteert die via een warmtenetwerk.

“Voor Vitens was warmtevoorziening een buitenbeentje. Ze wilden er van af”, aldus Gerwin Verschuur. “Met een initiatiefgroep onderzochten wij de mogelijkheid van overname, want een eigen warmtebron leent zich uitstekend voor collectieve warmtevoorziening. Warmte staat dicht bij de mensen.”

Coöperatie en BV

Met ruim draagvlak onder de bewoners werd eind 2008 Energiebedrijf Thermo Bello BV opgericht, met Verschuur als directeur. De gehele, bestaande verwarmingsinfrastructuur van Vitens werd overgenomen. De BV is producent, netbeheerder en leverancier. De coöperatie Thermo Bello heeft de aandelen van de besloten vennootschap in eigendom.

Sinds 2009 is Thermo Bello operationeel: 30 procent van de bewoners is lid van de coöperatie, de overigen zijn afnemer maar geen lid. “De oorspronkelijke installatie is intussen door ons geoptimaliseerd. Wij kunnen nu heel verfijnd aan de knoppen draaien en zo de kosten laag houden.”

Betrokken wijkbewoners

Sinds 2016 wordt Thermo Bello volledig door de gebruikers gefinancierd en maakt het een bescheiden winst. Deze wordt tot nu toe volledig gebruikt voor versterking van het Eigen Vermogen. “De leden van de coöperatie zijn niet uit op dividend,” zegt Verschuur. “Ze willen een gezond bedrijf zodat de warmtevoorziening probleemloos verloopt. Om die betrokkenheid van de bewoners op peil te houden moet je wel bezig blijven met nieuwe plannen.”

Veel van de benodigde deskundigheid komt uit de wijk zelf. Opleidingsniveau is dus een factor, erkent Verschuur, “Wij zijn een pioniersgemeenschap met mensen die graag hun eigen leven regisseren, veelal hoog opgeleid. De meesten zijn 'modaal-plus' en de verhouding eigen woning/ sociale huur ligt rond 80/20. In wijken met een hoog percentage sociale huur zou het draagvlak waarschijnlijk sterker afhankelijk zijn van kostenbesparing.”

Geleerde lessen 

Thermo Bello werkt met een aantal 'bakens' als leidraad, bepalend voor het wie, hoe, wat en waarom van de bedrijfsstrategie. Belangrijke, terugkerende thema's zijn:

De doelgroep: het zijn je buren

Een coöperatie als Thermo Bello is een 'nieuwe Nuts', waar de belangen van de doelgroep te allen tijde voorop staan: bezit en beheer van een betrouwbare warmtevoorziening. In een bewonerscoöperatie is dat des te belangrijker: “Het zijn wel je buren!”

Ook om die reden is gekozen voor een democratische vorm als de coöperatie: de uiteindelijke zeggenschap ligt bij de eindgebruikers. “Dat sluit ook mooi aan bij de achterliggende idealen van collectiviteit, zeggenschap, sociaal ondernemerschap.”

Organisatie en netwerk: deskundigheid uit eigen wijk

Al bij de ontwikkeling van het businessplan voor Thermo Bello werden deelactiviteiten onderscheiden. “Deelgroepjes, deskundigen uit de wijk, bogen zich over thema's als financiën, techniek, organisatie en communicatie, waarna hun voorstellen door de stuurgroep werden gebundeld voor plenair overleg. Het resulteerde in een gedetailleerd plan, terwijl het proces inzichtelijk bleef voor de bewoners.” Die scheiding van rollen en competenties geldt nog steeds. Verschuur: “Ik durf wel te zeggen dat wij tot de best gemonitorde collectieve warmtevoorzieningen in Nederland behoren.”

“Belangrijk is dat de eindgebruikers het project blijvend dragen”, stelt Verschuur. Nog steeds wordt zoveel mogelijk deskundigheid uit de wijk betrokken. “Technische verbeteringen komen van vijf oudere bewoners met veel tijd en een verleden in de techniek: het Technisch Beraad.”

Netwerk en communicatie: schuren geeft glans

In de fase vooraf gaande aan de oprichting van Thermo Bello heeft de initiatiefgroep de nodige 'hearts and minds' moeten winnen. “Dat lukte omdat we allemaal een onderzoekende, nieuwsgierige houding aannamen en niemand wilden overtuigen van onze plannen. We organiseerden ontmoetingen, waarin de vraag centraal stond of een collectieve warmtevoorziening mogelijk en wenselijk is. We hebben er doelbewust geen dwang op gezet.”

De confrontatie met mensen met andere ideeën of met vragen is vruchtbaar, vindt hij. Weerstand dwingt tot verdieping van het plan. “Schuren geeft glans. Omdat wij ál hun vragen konden beantwoorden, wisten we zelfs de mensen met veel weerstand mee te krijgen.” Spreadsheets en cijfers alleen zijn niet voldoende. Misschien wel het belangrijkste advies van Verschuur is dan ook: “Maak het persoonlijk en concreet. De mensen moeten er met elkaar over kunnen praten, zodat het plan dat ontstaat door de persoonlijke verbindingen wordt gedragen Warmtetransitie begint bij de mensen.”

Tips uit Culemborg

• Begin niet bij de vergezichten, maar sluit aan bij wat er al is.
• Maak het persoonlijk. Transitie begint bij mensen: wat betekent het voor bewoners, wat kunnen zij bijdragen?
• Luister naar 'de pijn en de passie': wat willen bewoners níet, waar willen ze naartoe? Maak gebruik van de kennis in de wijk.
• Zorg voor veilige ontmoetingscondities, vrij van dwang.