Zon op scholen: ervaringen en tips

Zonnepanelen op scholen zijn duurzaam, leerzaam en natuurlijk ook gewoon erg leuk. Maar voor het zover is, moeten scholen wel wat hobbels nemen. Bijvoorbeeld hoe de zonnepanelen te bekostigen. HIER opgewekt zet de belangrijkste valkuilen voor je op een rijtje. En geeft tips en trics.

Nederland telt rond de achtduizend scholen (CBS). Schatting is dat er een paar honderd scholen zonnepanelen hebben, variërend van een drietal panelen ten behoeve van educatie tot een heel dak vol. Als het merendeel van de scholen zonnepanelen op het dak legt, krijgt zonne-energie een enorme impuls.

Scholen kunnen op verschillende manieren tot de realisatie van zonnepanelen op het schooldak komen. En datzelfde geldt voor de financiering van de installaties. Scholen kunnen geld lenen voor de aanschaf en vervolgens de panelen zelf laten plaatsen. Ook het leasen van zonnepanelen is een optie. Maar het kan ook anders: bijvoorbeeld door te crowdfunden in de buurt of bij de ouders van de leerlingen. Een andere manier is de installatie samen met een lokale energie coöperatie of vereniging realiseren.

Het initiatief voor zonnepanelen op scholen kan van scholen zelf komen, van enthousiaste ouders, bedrijven en natuurlijk ook van een lokaal duurzaam energie-initiatief. Ook de gemeente kan het initiatief nemen, bijvoorbeeld in het kader van een gemeentelijk duurzaamheidsproject of een subsidiemaatregel.

Drempels

Laten we eerlijk zijn: het plaatsen van zonnepanelen behoort niet tot de kerntaak van een school. Dit maakt dat initiatiefnemers doorgaans behoorlijk wat overtuigingskracht nodig hebben om de plannen door te zetten. En het wordt nog ingewikkelder als je bedenkt dat scholen vaak weinig zicht hebben op hun energierekening. Hierdoor is het vaak lastig de financiële voordelen voor te leggen. En hoe dan ook, zonder subsidie lijkt er maar weinig animo te zijn vanuit scholen en gemeenten om te investeren in zonnepanelen.

Ook de betrokkenheid van veel partijen is voor hen vaak een drempel. En als iemand enthousiast is dan loopt hij of zij vaak spaak op de enorme overkill aan informatie, aanbieders en onduidelijkheden rond zaken als eigendom van het gebouw, beheer van de energierekening en verzekering van de panelen.

Wat ook niet meewerkt zijn de ingewikkelde beslissingslijnen binnen de schoolorganisatie. Scholen zijn veelal onderdeel van een samenwerkingsverband. Het bestuur van deze organisatie staat niet zelden verder van de scholen af en ziet zich geconfronteerd met vragen over behoorlijke investeringen van meerdere scholen. Dit zorgt niet zelden voor het uitblijven van een positieve reactie.

Partners / stakeholders

Verduurzaming is een kwestie van samenwerking. Zowel de gemeente als het schoolbestuur spelen een belangrijke rol. Vaak is het gebouw economisch eigendom van de gemeente en juridisch van het schoolbestuur. Dan gaat de gemeente over het dak en de school over de exploitatie. Belangrijke vraag waar zij het over eens dienen te worden is dan ook: van wie worden de zonnepanelen? Wordt de school, de gemeente of een derde partner de eigenaar? Dat kan een bedrijf zijn maar natuurlijk ook het lokaal duurzaam energie-initiatief en mocht dat er nog niet zijn, vorm dan samen met de ouders een coöperatie en ga ervoor...

Puur juridisch gezien is de gemeente de meest logische keuze. De reden hiervoor is niet alleen dat de optie goed aansluit bij de rol van de gemeente als verantwoordelijk voor de buitenkant van het gebouw, maar ook dat er sprake is van eigendomsvraagstuk wanneer de school het gebouw zou verlaten. Praktisch gezien zal dit niet zo snel gebeuren. Voordeel als de school eigenaar wordt, is dat kosten en baten direct bij de school liggen. Voordeel van een eigenaarschap bij een derde partij is dat gemeente en school niet hoeven te investeren, maar heeft als nadeel dat recht van opstal gevestigd moet worden. In de praktijk komen alle drie de vormen voor.

Elektriciteitsgebruik van de school en opbrengst panelen

Belangrijk aandachtspunt is het elektriciteitsverbruik van de school en de grootte van de aansluiting. In Nederland geldt dat hoe meer energie je gebruikt hoe minder energiebelasting je betaalt. Scholen met een hoge energierekening betalen weinig energiebelasting en dat maakt het lastiger om het project financieel rond te krijgen. Idee is namelijk dat je door eigen opwek via zonnepanelen minder energie hoeft in te kopen.

De zonnepanelen zorgen voor een lagere energierekening. Hoe groot dat financieel voordeel is, wordt vooral bepaald door het energiebelastingtarief. Kijk daar dus goed naar. Daarnaast is het van belang te kijken naar de grootte van de netaansluiting omdat deze het vermogen van de zonnecentrale begrenst.

Het is aan te bevelen om de opbrengst van de zonnecentrale te monitoren. Op die manier weet je precies wat er opgewekt wordt en heb je ook direct in de gaten als er iets mis is. Zeker bij een school – en met het oog op educatie – is het belangrijk dat de opbrengst met een paneel in de school zichtbaar wordt gemaakt.
De tijd waarin de investering zich terug betaald wordt mede bepaald door de keuze voor type zonnepanelen. Maar ook door de plaatsing en bijbehorende omvormers en bekabeling kunnen van invloed zijn op de kosten en de opbrengsten. Zo wordt de rekensom voor elke school toch net weer anders.

Technische en juridische aspecten

Denk hierbij aan zaken als beschikbaar dakoppervlak (hellingshoek, oriëntatie, geen schaduw) en de dakconstructie. Maar ook aan eigendomsverhoudingen. Van wie is het dak? Van gemeente of school? Dit bepaald beslissingsbevoegdheid en verantwoordelijkheden. En is er sprake van een monumentale status? Of ligt de school in beschermd stadsgezicht? Zo ja, dan dient er een vergunning aangevraagd te worden.

De businesscase

Financiering wordt vaak als hobbel gezien. Maar met een goed businessplan en een eventuele samenwerking met een bedrijf, kan een school een heel eind komen. Scholen kunnen zelf investeren in de aanschaf van zonnepanelen. Zelf investeren betekent niet per definitie dat dit volledig met eigen vermogen wordt gefinancierd. Bij voldoende kredietwaardigheid kan er vreemd vermogen worden aangetrokken. Zelf investeren betekent wel dat je als eigenaar van de panelen verantwoordelijk bent voor exploitatie, beheer en onderhoud, het risico van minder zonuren of een defecte installatie. Zoals eerder aangegeven is het elektriciteitsgebruik van de school van grote invloed op de businesscase.

Om scholen van de businesscase te overtuigen is het belangrijk scholen verder vooruit te laten kijken. Want op lange termijn is de kans op economisch voordeel groter. Als bijvoorbeeld de energieprijzen behoorlijk stijgen. Er zijn ook alternatieve financieringsmodellen te bedenken waarbij de prijs van de elektriciteit en de panelen een kleinere rol speelt. Een aantal voorbeelden:

• Gemeenten kunnen een subsidie bedrag ter beschikking stellen voor de aanschaf voor zonnepanelen.
• Crowdfunding door ouders en buurtbewoners bij de financiering.
• Een energiecoöperatie in handen van ouders is denkbaar. Deze coöperatie investeert dan in energiebesparing en -opwekking op de school. 
• Samenwerkingsverbanden tussen bedrijf en school. Dit kunnen eventueel ouders zijn die samen een bedrijf oprichten, of een ouder met een bedrijf. Hierdoor kunnen panelen goedkoper worden aangeschaft. Een bedrijf kan investeren in panelen op scholen en gebruik maken van fiscale voordelen zoals de Energie Investerings Aftrek (EIA, 41,5%) en de Kleinschaligheids Investerings Aftrek (KIA, maximaal 28%). Het bedrijf wordt eigenaar van de installatie, maar na een aantal jaar kan zij tegen een bepaald bedrag de panelen overgedragen aan de school. Het bedrijf moet wel winst maken om gebruik te kunnen maken van de EIA en KIA.
• De aanschaf van panelen kun je (deels) ook financieren met het nemen van energiebesparende maatregelen. Een school kan bijvoorbeeld veel energie besparen door te investeren in Led-verlichting. Hiermee is een kostenbesparing van 50% te bereiken en de investering kan in 5 a 6 jaar terugverdiend worden. Een andere optie is CV-optimalisatie: een betere afstemming van de centrale verwarming door deze waterzijdig in te regelen. Uit een pilot in Zeeland bij basisscholen is gebleken dat er gemiddeld 15 tot 20% gas bespaard kan worden en dat de kosten voor cv optimalisatie binnen 1-2 jaar zijn terugverdiend.
• Huur of leaseconstructies namens de aanbieder van zonnepanelen.
• Een oplossing kan ook gevonden worden door een Energy Service Company (Esco) in te schakelen. Energy Service Compagnies (ESCo's) zijn bedrijven die de gehele energievoorziening van de school overnemen. Zij leveren een gegarandeerde energiebesparing, inclusief de financiering ervan. De aanleg van een zonnepanelensysteem kan onderdeel van de afspraak zijn.

Postcoderoosregeling

De postcoderoosregeling biedt eveneens mogelijkheden voor verduurzaming van scholen. Aangezien de regeling bedoeld is voor energiecoöperaties en VVE is de beste mogelijkheid voor scholen om samen te werken met een energiecoöperatie (of er een op te richten). Niet alleen de school kan zelf in het postcoderoosproject deelnemen, maar ook kunnen ouders van leerlingen meedoen. Zie voor meer info over de postcoderoosregeling onze FAQ Verlaagd Tarief.  

Koppelen aan educatie

Zonnepanelen op het schooldak zijn een goed aanknopingspunt voor een educatief programma over duurzaamheid. Kinderen raken hierdoor enthousiast en nemen dit mee naar huis. Een display met de opwekgegevens van de installatie kan eenzelfde effect hebben. Regelmatig worden de gegevens ingezet in het rekenonderwijs.

Een school kan zelf een lespakket maken, maar men kan ook kiezen voor bestaande lespakketten.