Ecosystemen

Als we het hebben over de gevolgen van klimaatverandering wordt vaak het begrip ecosystemen en de bedreiging ervan genoemd. In dit artikel leggen we je uit wat ecosystemen zijn, wat ze ons opleveren en hoe ze beïnvloed worden.

Wat zijn ecosystemen?

Een ecosysteem is een systeem dat uit het geheel van dieren en planten bestaat die in een bepaald gebied voorkomen. De planten, dieren en elementen zoals water en lucht zijn in een ecosysteem constant in een onderlinge wisselwerking van elkaar afhankelijk om te kunnen overleven. We maken daarom binnen een ecosysteem onderscheid tussen biotische factoren en a-biotische factoren.

Biotische factoren zijn organismen die leven en producten die hier vanaf komen. Denk bijvoorbeeld aan planten, dieren en bacteriën en bijhorende uitwerpselen en skeletten. Het afval van het ene organisme dient weer als voedsel voor het andere organisme.

A-biotische factoren zijn niet levende factoren zoals de temperatuur, lucht, zand en water. Hoewel deze factoren zelf niet leven, zijn ze wel van grote invloed op het leven binnen een ecosysteem.

Een ecosysteem is dus simpelweg een gebied met deze biotische en a-biotische factoren erin.

Wat zijn voorbeelden van ecosystemen?

Wereldwijd bestaan er heel veel verschillende ecosystemen. Ze kunnen enorm groot zijn, zoals een regenwoud of woestijn, maar ze kunnen ook heel klein zijn zoals de vijver in een tuin. We kunnen de verschillende ecosystemen grofweg in vier hoofdgroepen verdelen.

1.      Het terrestrisch ecosysteem

Terrestrisch is een ander woord voor aards. Terrestrisch ecosysteem betekent dus op het land of in de bodem. In het terrestrisch ecosysteem werken zowel biotische als a-biotische elementen op elkaar in. Dat wil zeggen dat de begroeiing van verschillende plantensoorten wordt bepaald door het klimaat en andere omgevingscondities. En deze begroeiing is weer verantwoordelijk voor welke levende organismen er kunnen leven.

Binnen het terrestrische ecosysteem zijn er 7 cruciale ecosystemen te onderscheiden:

• Loofbossen
• Naaldbossen
• Toendra
• Woestijnen
• Savannes
• Tropische regenwouden
• Gematigde graslanden

 2.      Het aquatische ecosysteem

Een aquatisch ecosysteem wordt gekenmerkt door de wisselwerking tussen biotische en abiotische elementen in vloeibaar water. Hierbij maken we onderscheid tussen zoutwater- en zoetwaterecosystemen. Die verdelen we op hun beurt in snel en langzaam stromend water, ook wel ‘Lentic’ en ‘Lotic’ genoemd.

• Het woord lentic slaat op langzaam stromend of stilstaand water zoals in vijvers en meren.

• Lotic betekent dat er sprake is van sneller stromend water, zoals in beken of rivieren.

Het aquatische ecosysteem beslaat ongeveer 75% van de aarde. Hoewel het wordt beschouwd als één van de meest evenwichtige soorten ecosystemen, lijdt het aquatisch ecosysteem enorm onder menselijke acties zoals overbevissing, giftige lozingen en plastic vervuiling.

3.      Het gemengde ecosysteem

Een gemengd ecosysteem combineert het terrestische en aquatische ecosysteem. Organismen moet zich aanpassen om de verhouding tussen zichzelf en hun omgeving tot stand te brengen. Deze aanpassing kan ad hoc maar ook periodiek plaatsvinden.

Denk aan een várzeabos, een bos dat seizoensgebonden door rivierwater wordt overspoeld. Zeevogels zijn een typisch component in een gemengd ecosysteem. Een zeevogel leeft op het land, maar is voor zijn voedsel afhankelijk van het aquatische ecosysteem.

4.      Het menselijke ecosysteem / kunstmatige ecosystemen

Natuurlijke ecosystemen zijn in de loop van duizenden jaren ontwikkeld. Daar tegenover bestaan er ook kunstmatige ecosystemen, die door de mens zelf zijn samengesteld. Meestal hebben kunstmatige ecosystemen het doel van entertainment (zoals bij parken, en dierentuinen) of om eten voor ons te produceren (zoals in broeikassen en viskwekerijen). Alhoewel bepaalde abiotische factoren zoals lucht, land, water en zon van nature een rol hierin spelen, manipuleert de mens deze grotendeels.

Welke ecosysteemdiensten zijn er?

Onder ecosysteemdiensten verstaan we de bijdrage die ecosystemen ten voordele van de mens leveren op het gebied van economische en andere activiteiten. Globaal onderscheiden we drie grote groepen van ecosysteemdiensten.

1.      Productiediensten

Productiediensten hebben betrekking op de producten die uit de ecosystemen worden gewonnen of die bijdragen aan de productie van voedsel, vezels en drinkwater. Verder zijn het ook grondstoffen zoals biomassa ten behoeve van het opwekken van energie.

2.      Culturele diensten

Culturele diensten zijn de immateriële voordelen die de ecosystemen de mens bieden en bijdragen aan alle activiteiten van de mens in of gerelateerd aan de natuur. Denk bijvoorbeeld aan esthetische waarden als geestelijke verrijking, recreatie, natuureducatie, toerisme en andere vormen van natuurervaring.

3.      Regulerende diensten

Regulerende diensten zijn de voordelen die voortvloeien uit het reguleren van ecosysteemprocessen. Ze zijn gerelateerd aan de natuurlijke zuivering maar ook het behoud van water, lucht, bodem, klimaat en habitat en sommige ziektes bij mensen. Voorbeelden zijn opslag van koolstof in de bodem en het afvangen van fijnstof.

Hoe beïnvloedt de mens ecosystemen?

Zodra de mens ingrijpt in een bestaand ecosysteem, verstoort hij daarmee het natuurlijke evenwicht onherroepelijk. En soms met desastreuze gevolgen. Een eenvoudig voorbeeld is het ecosysteem van blad.

In Nederland halen gemeentelijke plantsoendiensten jaarlijks ruim 250.000 ton blad weg uit openbare ruimten. In de herfst worden bladkorven geplaatst of er worden plekken aangewezen waar mensen bladafval kunnen deponeren. Daarmee wordt de belangrijke rol dat blad in de winter speelt over het hoofd gezien:

• Afgevallen blad beschermt jonge planten.
• Er huizen insecten in de bladeren. Die dienen weer als voedsel voor bijvoorbeeld vogels, egels en muizen.
• Afgevallen bladeren bieden schuilmogelijkheden aan dieren zoals de egel.
• Blad wordt door het bodemleven (wormen) in organische stof omgezet. Deze organische stof dient weer als natuurlijke voeding voor bomen en planten. Bovendien verbetert de bodemstructuur en kan de bodem vocht beter vasthouden

Dus alleen al door het weghalen van afgevallen blad, verstoort de mens dit ecosysteem. De gevolgen van deze handeling zijn groot. De bodem verschraalt, de biodiversiteit neemt af en de grond warmt op. Hierdoor krijgen mens en dier het nog zwaarder.

Het bovenstaande lijkt misschien een ingreep zonder grote gevolgen. Helaas beïnvloedt de mens de ecosystemen voortdurend. Voorbeelden zijn:

• De opwarming van de aarde zorgt voor steeds meer extremere weersomstandigheden. Ecosystemen die hier niet tegen bestand zijn krijgen het steeds zwaarder.
• De winning van grondstoffen als kostbare mineralen, steen, hout en olie.
• Door het kappen van bossen wordt de habitat van dieren verstoord en zelfs vernietigd. Hierdoor sterven bepaalde diersoorten versneld uit. Daarnaast kan er minder CO₂ worden opgevangen waardoor het opwarmen van de aarde weer sneller zal gaan.
• Door de nog altijd toenemende wereldbevolking, neemt de druk op ecosystemen alleen maar toe.
• 150 miljoen ton plastic die in zee drijft. Hierdoor sterven er jaarlijks miljoenen dieren.
• Een andere bedreiging is overbevissing en de opwarming van het zeewater. Door een stijging van de watertemperatuur van een á twee graden kunnen koraalriffen al afsterven.