Zelfvoorzienend wonen: wat is nodig voor een eigen energievoorziening?
Zelf al je energie opwekken en volledig onafhankelijk zijn van het stroom- en gasnet. Is het mogelijk? Wat heb je nodig? In dit artikel bespreken we de onderdelen die nodig zijn voor een eigen energievoorziening, en wanneer ze haalbaar zijn.
In dit artikel
Wat houdt zelfvoorzienend wonen in?
Helemaal zelfvoorzienend zijn met energie betekent dat je alle energie die je gebruikt zelf opwekt. Je bent niet aangesloten op het stroom- en gasnet. Je bent onafhankelijk van energieleveranciers en je kunt je energie opslaan voor later gebruik.
Wat is het verschil tussen 'zelfvoorzienend' en 'energieneutraal' of 'nul-op-de-meter'?
Energieneutraal of nul-op-de-meter zijn termen die weleens verward worden met zelfvoorzienend wonen.
Een nul-op-de-meter woning wekt op jaarbasis evenveel energie op als dat het verbruikt. Een energieneutrale woning is dat ook, maar wordt beperkter gedefinieerd. De focus ligt alleen op het energiegebruik voor verwarming, koeling en warm water, en niet op huishoudelijke apparaten.
Belangrijk onderscheid met zelfvoorzienend wonen is dat energieneutraal en nul-op-de-meter energiegebruik en -opwek op jaarbasis betreffen. Je hebt hierbij nog steeds een aansluiting op het elektriciteitsnet nodig om dagelijks voldoende stroom te hebben. Zelfvoorzienend wonen houdt in dat je het hele jaar rond onafhankelijk bent van het net.
Verderop in dit artikel lees je hier meer over.
Wat is het verschil tussen 'zelfvoorzienend' en 'off-grid'?
Als je niet op het elektriciteits- en gasnetwerk bent aangesloten én niet op het riool en de drinkwatervoorziening, woon je volledig ‘off-grid’. Veel tiny house bewoners kiezen hiervoor. Omdat ze het een uitdaging vinden, of omdat de locatie geen mogelijkheid biedt voor aansluitingen op de netten.
Bij zelfvoorzienend wonen met energie ligt de focus op onafhankelijkheid van het gas- en stroomnet. Je kunt dan nog steeds aangesloten zijn op het riool en de watervoorziening.
Wil je zelfvoorzienend wonen, maar speelt duurzaamheid geen rol? Dan zijn gastanks en een dieselgenerator ook een mogelijkheid, of een houtkachel of openhaard. Daar gaat dit artikel niet vanuit.
Wat is het verschil tussen 'zelfvoorzienend wonen' en een 'collectieve energievoorziening'?
Met een gemeenschap een gezamenlijke energievoorziening realiseren is ook een mogelijkheid. Denk maar aan een warmtenet. Collectieve oplossingen bieden veel mogelijkheden, maar daar richt dit artikel richt zich niet op.
Zie voor meer info:
Wat heb je nodig om zelfvoorzienend te wonen?
Wie voldoet aan de volgende vier voorwaarden, kan 100% zelfvoorzienend zijn:
- Je woning is goed geïsoleerd.
- Je kunt je volledige energievraag dekken met elektriciteit.
- Je kunt zelf genoeg stroom opwekken om aan je energievraag te voldoen.
- Je kunt genoeg stroom opslaan voor de momenten dat je geen stroom opwekt.
Hieronder gaan we dieper op de voorwaarden in.
1. Je woning is goed geïsoleerd
Hoe minder energie je nodig hebt, hoe haalbaarder het is om zelfvoorzienend te worden. Daarom is de eerste voorwaarde dat je huishouden een laag energieverbruik heeft.
De grootste klapper is de woning goed isoleren. De meeste energie gaat namelijk op aan het verwarmen van de woning (80% van het gasverbruik). Door een huis goed (na) te isoleren – denk aan vloer-, muur-, dakisolatie en geïsoleerd glas – houd je de warmte binnen en gaat de energievraag flink omlaag.
Goede isolatie is ook voorwaarde voor elektrische verwarming. Daarover lees je meer bij voorwaarde 2.
Je kunt je energieverbruik verder minimaliseren door energiezuinige apparaten te gebruiken en je gedrag aan te passen. Bijvoorbeeld korter douchen, de thermostaat lager zetten, deuren dicht houden et cetera.
Zie voor meer informatie deze pagina's over isoleren:
2. Je kunt de volledige energievraag dekken met elektriciteit
Om zelfvoorzienend te worden, dienen elektrische apparaten de functies over te nemen van apparaten die gas gebruiken. Denk aan verwarmen, warm water en koken.
Een warmtepomp is de meest efficiënte en energiezuinige manier om een woning én het tapwater elektrisch te verwarmen. De woning moet er wel geschikt voor zijn. Naast dat hij goed geïsoleerd moet zijn (zie voorwaarde 1), dienen de radiatoren of vloerverwarming op lage temperatuur te functioneren. Ook heb je plek nodig rondom huis voor een buitenunit.
Een woning elektrisch verwarmen met een airco of infraroodpanelen kan ook, al zijn die met name geschikt als bijverwarming of om één ruimte te verwarmen. En je hebt dan nog een elektrische boiler nodig voor warm tapwater.
Elektrische kachels, elektrische vloerverwarming of een elektrische cv-ketel werken niet efficiënt. Ze vragen veel stroom. Wat betreft elektrisch koken is inductie het meest energiezuinig.
Zie voor meer informatie over elektrisch verwarmen deze relevante links:
Gasloos? Stroomverbruik stijgt
Let op: wanneer je geen gas meer gebruikt en de energievraag volledig dekt met elektriciteit, gaat je stroomverbruik omhoog.
Een gemiddeld huishouden met gas gebruikt 2.479 kWh stroom en 1.169 m³ gas per jaar. Bij een gemiddelde gasloze woning stijgt het stroomverbruik richting de 6000 kWh per jaar.
3. Je kunt zelf genoeg stroom opwekken
De eerste stap voor deze voorwaarde is inzicht krijgen in je energievraag, door je verbruik te onderzoeken. Zo weet je hoeveel stroom je nodig hebt. Vervolgens is de vraag of je die hoeveelheid stroom zelf kunt op wekken.
Zonnepanelen is de meest effectieve techniek om thuis stroom op te wekken. In een jaar wekt één zonnepaneel gemiddeld zo’n 350 kWh op.
Met zeven panelen kun je in theorie in een jaar genoeg opwekken voor een gemiddeld huishouden. Belangrijke kanttekening: dit is een papieren werkelijkheid.
In realiteit wekken zonnepanelen alleen op als de zon schijnt. En is de stroom alleen direct te gebruiken. Staat er op het moment van opwekken geen apparaat aan, dan lever je de zonnestroom terug aan het stroomnet. Is er geen aansluiting op het stroomnet, dan gaat de stroom verloren.
In de zomer zijn er veel zonuren en in de winter weinig. In de praktijk betekent dat: overproductie in de zomer, en in de winter een groot tekort. Ook zijn de zonuren alleen overdag.
Om zoveel mogelijk zelfopgewekte stroom te gebruiken, heeft het zin om je gedrag aan te passen qua energieverbruik. Daarover lees je verderop meer.
Verbruik hoogst in de winter en ‘s avonds
Juist in de winter en in de avonden verbruiken we veel energie. Dan gaat de verwarming aan, de lampen, de vaatwasser, wordt er gedoucht, de elektrische auto opgeladen etc.
Het energieverbruik is daardoor het hoogste op de momenten dat zonnepanelen geen stroom leveren.
Tussenconclusie
Genoeg stroom opwekken om aan je energievraag te voldoen, is op jaarbasis dus theoretisch mogelijk. Maar om het te kunnen bewaren voor het moment dat je het nodig hebt, is een vorm opslag nodig: bijvoorbeeld batterijen. Dat is dan ook de volgende voorwaarde.
Zie voor meer achtergrondinformatie ook:
4. Je kunt genoeg stroom opslaan voor de momenten dat er geen stroom beschikbaar is
Thuisbatterijen bestaan al, er zijn al diverse batterijen op de markt. Zaligmakend zijn ze echter nog niet.
Een thuisbatterij heeft maar een capaciteit van ongeveer 6 kWh. Een gemiddeld stroomverbruik per huishouden per dag is 6,8 kWh – in de zomer wat minder en in de winter wat meer.
In de winter wekken zonnepanelen te weinig op om de batterij vol te laden. En in de zomer wekken ze meer op dan de batterij kan opslaan. Daarbij komt dat een thuisbatterij stroom maximaal een paar dagen kan bewaren. Seizoensopslag is daarmee praktisch uitgesloten.
Boiler
Een andere laagdrempelige mogelijkheid van opslag: stroom omzetten in warm water, aan de hand van een elektrische boiler. Zo kun je de opgewekte stroom op een later moment benutten voor een warme douche. Hoewel het een praktische manier is om meer van je zonnestroom te gebruiken, word je er niet zelfvoorzienend mee.
Tussenconclusie
Kortom: ook met een thuisbatterij (eventueel in combinatie met een elektrische boiler) is volledig zelfvoorzienend wonen niet haalbaar.
Een enorme batterij met zeer grote opslagcapaciteit zou zelfvoorzienend wonen realistischer maken. Maar naast dat het een zéér forse investering vraagt en veel beschikbare ruimte, kun je ook dan de seizoenen niet overbruggen.
Conclusie: is zelfvoorzienend wonen haalbaar?
Nee, zelfvoorzienend wonen op het gebied van energie is voor een doorsnee huishouden praktisch niet haalbaar. Tenzij je heel klein woont of amper energie verbruikt.
Wie in het dagelijkse leven stroom gebruikt en zijn huis ’s winters elektrisch wil verwarmen, heeft een aansluiting op het stroomnet nodig.
Met inspanningen kun je het percentage direct eigen verbruik van je zonnestroom wel verhogen. De bottom line blijft desalniettemin dat je een groot deel van het jaar afhankelijk blijft van het stroomnet.
Grote investering
Ben je bereid én in de positie om enorm grote investeringen te doen die je niet terugverdient én heb je een grote hoeveelheid ruimte beschikbaar rondom je woning? Dan komt zelfvoorzienend zijn in theorie dichterbij.
Je hebt dan een grote opwekcapaciteit nodig – een combinatie van veel zonnepanelen (denk >30) met een windmolen – én een grote batterij.
Maar het blijft de vraag of je de seizoenen daadwerkelijk kunt overbruggen. En voor de meeste huishoudens is dit financieel én qua ruimte niet de realiteit. Ook komt bij het plaatsen van een windmolen veel regelgeving kijken.
Hoe kun je zoveel mogelijk zelfvoorzienend wonen?
Je kunt wel zoveel mogelijk zelfvoorzienend worden, en daarnaast alsnog gebruik maken van het stroomnet.
Hoe? Door je woning goed te isoleren en je energievraag naar beneden te brengen, zonnepanelen te installeren en je energievraag zoveel mogelijk te dekken met elektriciteit.
Vervolgens is het kunst om je zonnestroom zoveel mogelijk direct te gebruiken. Zodat je een groter deel van je stroomverbruik dekt met eigen zonnestroom.
Direct eigen verbruik zonnepanelen verhogen
Voor de meeste huishoudens met zonnepanelen is het haalbaar om zo’n 30% van de eigen opgewekte zonnestroom zelf te verbruiken. Met een aantal maatregelen kun je dat percentage omhoog brengen. Zo hoef je minder in te kopen van een energieleverancier en haal je meer uit je zonnepanelen.
Mogelijke maatregelen:
- Ga je nog zonnepanelen aanschaffen? Laat ze in oost-west opstelling plaatsen.
- Gebruik je elektrische apparaten zoveel mogelijk op de momenten dat de zon schijnt.
- Laad de elektrische auto op als de zon schijnt.
- Schaf een hybride warmtepomp of volledig elektrische warmtepomp aan. Check met de Warmtepomp bespaarchecker of dit bij jouw situatie past.
- Sla je stroom op in een thuisbatterij of als warm water in een elektrische boiler.
Noot: de aanschafprijs van een warmtepomp, laadpaal, batterij of boiler laten we hier buiten beschouwing.
Heeft een eigen energievoorziening financiële voordelen?
Een eigen energievoorziening is op dit moment niet rendabel. Het kost (veel) meer geld dan het oplevert.
Zoveel mogelijk zelfvoorzienend zijn in je energie is grotendeels wél kostenefficiënt.
Waar je financieel voordeel uithaalt:
- Zonnepanelen installeren. Leg je de panelen zo snel mogelijk, dan profiteer je nog een tijdje van de salderingsregeling.
- Het percentage eigen verbruik van je zonnestroom verhogen. Zie de tips hierboven. Zo bespaar je nog meer op de energierekening en verdien je zonnepanelen sneller terug. Met name als over een paar jaar de salderingsregeling is afgeschaft.
- De woning goed isoleren. Hiermee win je de grootste kostenbesparing en extra comfort.
Waar je mogelijk financieel voordeel uithaalt:
- Een all electric warmtepomp of hybride warmtepomp installeren.
Of dit bij jouw situatie past en een kostenbesparing oplevert, hangt af van je woning en je energieverbruik. Gebruik de Warmtepomp bespaarchecker van HIER om je terugverdientijd te berekenen.
Ook is het raadzaam om eerst bij de gemeente te informeren of in de nabije toekomst in jouw wijk een warmtenet wordt aangelegd. Het zou voor jouw situatie aantrekkelijker kunnen zijn om je daarop aan te laten sluiten dan te investeren in een warmtepomp.
Wat financieel weinig tot niks oplevert:
- Veel zonnepanelen installeren met als doel te verdienen aan teruglevering aan het stroomnet. De verwachting is dat de terugleververgoeding op de langere termijn steeds lager zal worden.
- Een windwokkel of kleine windmolen aanschaffen.
- Een thuisbatterij aanschaffen.
Veelgestelde vragen over zelfvoorzienend wonen
Kan ik met extra veel zonnepanelen zelfvoorzienend wonen?
Heel veel zonnepanelen installeren en je apparaten gebruiken tijdens zonnig weer helpen om meer zelfvoorzienend te worden, maar daarmee kom je er nog niet. Je gebruikt namelijk ook stroom op de momenten dat de zon niet schijnt.
De meeste huishoudens hebben daarnaast voor niet meer dan 20 zonnepanelen ruimte op hun dak. Ook is een grote hoeveelheid zonnepanelen voor de meeste huishoudens financieel niet interessant.
Daarnaast gaat opgewekte zonnestroom verloren als je het niet zelf direct verbruikt of in een thuisbatterij opslaat. Door overschotten terug te leveren aan het, krijgen we een groter aandeel groene stroom in Nederland.
Kan ik extra zonnepanelen leggen op een ander dak en zelf de stroom gebruiken?
Als je zelfvoorzienend woont en geen aansluiting hebt op het stroomnet, is het in principe mogelijk om zonnepanelen op een ander dak te leggen en de stroom zelf te verbruiken. Je trekt de kabel van de zonnepanelen dan door naar huis.
Het hangt wel af van hoe ver het andere dak van je eigen huis af ligt, want je mag de kabel niet op de grond van iemand anders of de gemeente leggen.
Woon je niet zelfvoorzienend ben je gewoon aangesloten op het elektriciteitsnet, dan mag je geen zonnepanelen op een ander dak leggen en die stroom zelf gebruiken. Je levert je zonnestroom namelijk terug via je aansluiting op het net en dit kan niet als je gebruik maakt van een dak met een andere netaansluiting.
De uitzonderingen hierop zijn collectieve zonnepanelen die gelegd zijn met behulp van de Subsidieregeling Coöperatieve Energieopwekking (of de oude postcoderoosregeling). Via deze regelingen kun je wel gebruik maken van zonnepanelen die niet op eigen dak liggen, door samen met buurtgenoten een zonnedak te realiseren.
Kan ik met een windwokkel of kleine windmolen voor thuis zelfvoorzienend wonen?
Kleine windmolens en windwokkels voor op het dak of naast je huis bestaan al. Maar of ze daadwerkelijk stroom opleveren en kostenbesparend zijn is een tweede.
Windwokkel
Een windwokkel is een compacte wokkelvormige windmolen met een verticale as, in een formaat dat thuis gemakkelijk op een dak of in de tuin past.
Windwokkels lijken interessant voor wie thuis ook stroom wil opwekken als de zon niet schijnt. In realiteit is de gemiddelde windsnelheid rond een huis vrijwel nooit voldoende om serieus energie op te wekken.
Voor een windmolen heb je vrije lucht nodig met constante windsnelheden. Die vind je in Nederland alleen op hoogte in een landelijke omgeving. De opbrengst is daardoor zeer nihil.
Hoewel hij voor velen een leuke gadget kan zijn, is een windwokkel voor consumenten geen effectieve techniek om stroom op te wekken.
De kosten voor een windwokkel begint bij zo’n 400 euro en loopt op tot een paar duizend. Met de zeer beperkte stroomopbrengst haal je de kosten er niet uit.
Windwokkels hebben ook geen milieuvoordeel: ze kosten meer energie bij de productie dan dat ze zelf opleveren.
Zonnepanelen leveren daarentegen wél een constructieve bijdrage aan eigen energie-opwek en het aandeel groene stroom in Nederland.
Kleine windmolen
Een kleine windmolen is een traditionele windmolen, met een kleinere ashoogte tot +/- 15 meter. Ter vergelijking: drie grote windturbines met een ashoogte van 100 meter wekken net zoveel elektriciteit op als meer dan 300 kleine windmolens van 15 meter hoog.
Gemiddeld is voor een kleine windmolen een constante windsterkte nodig van 3 à 4. Dat maakt vooral de kustprovincies geschikt. Op daken van flats en in het open veld kunnen ze daar voldoende stroom opwekken.
De aanschafkosten lopen uiteen van minder dan 1.000 tot honderdduizenden euro’s, afhankelijk van vermogen en grootte. En dan zijn bouwtechnisch onderzoek naar de dakconstructie, vergunningsaanvraag bij de gemeente en installatie nog niet mee gerekend.
Zelfs bij een optimale elektriciteitsopbrengst verdient de investering zich niet binnen de technische levensduur van twintig jaar terug.
Kortom: voor de gemiddelde Nederlander is zowel een eigen windmolen (op de grond) als een windwokkel op het dak niet effectief. Ze leveren veel te weinig stroom om van nut en kostenbesparend te zijn.
Zonnepanelen zijn daarentegen wél rendabel. Ook als de salderingsregeling wordt afgeschaft.
Is zelfvoorzienend wonen duurzaam?
Zonnepanelen installeren, je stroomverbruik omlaag brengen, en het minimaliseren van je gasverbruik zijn een belangrijke bijdrage aan het klimaat. Je gebruikt hierdoor minder fossiele brandstoffen en verlaagt daarmee de CO2-uitstoot.
Thuisbatterijen zijn op dit moment niet duurzaam. Ze hebben meer milieu-nadelen dan voordelen.
Aansluiting stroomnet duurzamer
Een aansluiting op het elektriciteitsnet is vaak duurzamer dan zelfvoorzienend zijn. Omdat je dan stroom teruglevert op de momenten dat jij het niet nodig hebt. Hiermee voorkom je dat er veel stroom verloren gaat en zorg je voor een groter aandeel groene stroom in Nederland. Daarmee vergroot je de positieve impact van je zonnepanelen.
Hoe zit het met de salderingsregeling?
De salderingsregeling is een financiële regeling vanuit de overheid voor zonnepanelenbezitters. In het hoofdlijnenakkoord van de coalitiepartijen (juli 2024) staat dat de salderingsregeling verdwijnt per 1 januari 2027.
Salderen houdt in dat je de eigen opgewekte zonnestroom die je aan het net teruglevert, mag verrekenen met de stroom die je afneemt. Het levert zonnepanelenbezitters veel voordeel op, vaak een stroomrekening om en nabij de nul.
Voorbeeld: als je in een jaar 3000 kWh hebt afgenomen van het stroomnet en 2500 kWh hebt teruggeleverd, betaal je door de salderingsregeling alleen voor de netto 500 kWh die je hebt verbruikt.
Door de salderingsregeling kun je op jaarbasis genoeg stroom opwekken om je stroomverbruik te dekken, ook als je met name stroom verbruikt wanneer de zon niet schijnt.
Salderen is echter maar een papieren werkelijkheid. Wanneer de regeling wordt afgeschaft, wordt het voor zonnepanelenbezitters gunstig om zoveel mogelijk van de opgewekte zonnestroom zelf direct te verbruiken.
Ben je van plan om zonnepanelen te nemen? Dan raden we aan dat zo snel mogelijk te doen, zodat je nog een tijdje kunt profiteren van de salderingsregeling.
Lees hier meer over de salderingsregeling >
Heb je vragen of opmerkingen naar aanleiding van dit artikel? Stuur dan een mailtje naar vraag@hier.nu
