Duurzame energie: schoon en onuitputtelijk
De wereld staat aan de vooravond van een grote omwenteling. Landen moeten grote stappen zetten om hun uitstoot te beperken en het gestelde klimaatdoel van maximaal 1,5 graden opwarming te halen. Op die manier hopen ze de ergste gevolgen van klimaatverandering te beperken. De overstap van fossiele brandstoffen naar duurzame energie is één van de belangrijkste uitdagingen.
Energie is duurzaam wanneer het aan deze twee voorwaarden voldoet: het raakt niet op en het is CO2-neutraal, wat inhoudt dat het niet gepaard gaat met de verhoging van CO2-concentratie in de atmosfeer. Er zijn veel verschillende duurzame energiebronnen. Zo wordt er energie verkregen uit zonne-energie, windenergie, waterkracht, aardwarmte en biomassa.
Zonne-energie
Dit is misschien wel de meest bekende vorm van duurzame energie en één die ook in het zon-arme Nederland inmiddels op grote schaal wordt toegepast. Nederland heeft op dit moment in Europa de meeste zonnepanelen per inwoner. In veel Europese landen is het winstpotentieel van zonne-energie twee tot drie keer zo groot. Spanje, Italië en andere zonrijke landen in Zuid-Europa kunnen in de toekomst exporteurs van zonne-energie worden.
Ook buiten Europa, in Marokko en Algerije, werkt men aan enorme zonne-energie projecten. Wereldwijd is China leidend, maar in steeds meer landen met veel zon groeit zonne-energie snel.
Het aandeel zonne-energie in de wereldenergievoorziening was in 2021 zo’n 0,5%. Dit groeit met 20% per jaar. De verwachting is dat zonne-energie binnen twintig tot dertig jaar de belangrijkste bron van energie wordt.
- Lees hier meer over zonne-energie
Windenergie
Veel Noord-Europese landen zijn erg enthousiast over het potentieel van windenergie. Behalve Nederland investeren ook Denemarken, Noorwegen, Engeland en Duitsland grootschalig in windparken in de Noordzee, of in de polders die aan de kust grenzen.
Door de vrij gelijkmatige harde wind die hier waait, lenen deze gebieden zich uitstekend voor het opwekken van energie. Wind op zee wordt in Nederland de belangrijkste bron van duurzame energie. Het enige nadeel aan windenergie is dat de wind niet altijd waait. Daarom is het plan om ook windparken te bouwen om waterstof te maken. Zo blijft een betrouwbare stroomvoorziening mogelijk.
- Lees hier meer over windenergie
Waterkracht
Waterkracht is wereldwijd goed voor ongeveer een kwart van alle elektriciteit. Overal in bergrijke gebieden zijn dammen en stuwmeren aangelegd, om watervoorraden te garanderen en om hier waterkracht mee op te wekken.
Veel Nederlanders kennen dit fenomeen uit de Oostenrijkse en Franse Alpen, maar ook in Scandinavië, Ethiopië, Egypte, Brazilië en talloze andere landen ter wereld gebruikt men waterkracht van rivieren om energie op te wekken voor miljoenen huishoudens.
Een groot voordeel van waterkracht is dat stuwmeren ook gebruikt kunnen worden om stroom op te slaan. Zo kan het ideaal worden gecombineerd met zon en wind.
Er is wel steeds meer discussie over waterkracht, omdat de dammen en stuwmeren grote gevolgen hebben voor de natuur. Op meerdere plaatsen worden de dammen weer afgebroken. Daarom is de verwachting dat de groei van waterkracht beperkt zal blijven.
- Lees hier meer over waterkracht
Is jouw groene stroom wel écht groen?
Sommige stroom is alleen op papier groen; sjoemelstroom. Daarom moet je goed opletten welk product je koopt. Met onze Groene stroom checker controleer je heel eenvoudig waar jouw groene stroom vandaan komt.
Aardwarmte
De kern van de aarde is gloeiend heet. Deze warmte komt soms spectaculair naar de oppervlakte bij de uitbarsting van een vulkaan. Zoals bijvoorbeeld te zien was bij het Spaanse eiland La Palma. Toch is aardwarmte niet altijd gevaarlijk.
Voor het opwekken van duurzame energie is het zelfs heel nuttig. In Nederland worden op beperkte schaal kassen, kantoren en woningen verwarmd met aardwarmte (oftewel geothermie). Omdat op veel plekken aardwarmte mogelijk is, kan dat de komende jaren snel toenemen. Geothermische warmte is in IJsland een veelgebruikte bron van elektriciteit, doordat de aardwarmte hier erg dicht onder de oppervlakte zit.
- Lees hier meer over aardwarmte
Biomassa: duurzame energie of niet?
Met biomassa doelen we op organisch restmateriaal zoals houtsnippers, groente- en fruitafval, en compost. In veel gevallen is dit restmateriaal ook bruikbaar om energie op te wekken. Door het te verbranden wek je bijvoorbeeld elektriciteit op. En met vergisting maak je er biogas van.
Er is veel discussie over de duurzaamheid van deze energiebron Een belangrijke zorg is dat er vaak restmaterialen aan te pas komen die op een niet-duurzame manier zijn geproduceerd. Een sterk toenemende vraag naar houtige biomassa kan ertoe leiden dat natuurlijk bod wordt omgezet in productiebos. Of denk aan de soja, dat wordt gebruikt als veevoer. Dit leidt tot een enorme meststroom, waar biogas uit wordt gemaakt. Toch is biomassa als er voldoende duurzaamheidsvoorwaarden zijn wel duurzaam: het is gemaakt van planten en bomen en deze nemen CO2 op uit de lucht om te groeien. Op dit moment is biomassa wereldwijd de meest gebruikte manier om duurzame energie op te wekken. En een belangrijk voordeel van biomassa in vergelijking met zon en wind, is dat het beschikbaar is wanneer je het nodig hebt. Maar bij strenge duurzaamheidseisen zal de verdere groei beperkt blijven.
- Lees hier meer over biomassa
Niet alle groene stroom is écht groen
Sommige stroomproducten worden vergroend met certificaten uit het buitenland, wij noemen dit sjoemelstroom. Met onze Groene stroom checker bekijk je snel of de groene stroom die jij afneemt ook écht groen is.
Veelgestelde vragen over de overgang naar duurzame energie
Waarom is zon- en windenergie nodig?
Zon- en windenergie zijn op de eerste plaats nodig om de uitstoot van CO2 terug te dringen. Om ingrijpende klimaatverandering te voorkomen moeten we deze uitstoot zo snel mogelijk terug brengen naar nul. Zon- en windenergie zijn daarbij een belangrijk deel van de oplossing.
Aan de andere kant is het niet zo dat we met zonnepanelen en windmolens het hele probleem kunnen oplossen. Energiebesparing is in feite de belangrijkste oplossing. En we komen er ook niet zonder minder populaire oplossingen, zoals de afvang en opslag van CO2 onder de grond, biomassa en aanpassing van ons gedrag op een aantal punten, zoals vliegen en vlees eten.
Tot slot zijn zon- en windenergie nodig om minder afhankelijk te worden van de import van aardgas.
Wanneer moet Nederland over zijn op groene energie?
Het is de bedoeling dat Nederland in 2050 klimaatneutraal is. Dankzij zonnepanelen en windmolens kan ons stroomverbruik al rond 2035 klimaatneutraal zijn. Maar alle auto’s elektrisch maken, alle woningen isoleren en overstappen op warmtepompen, warmtenetten en groen gas kost meer tijd. En dat geldt ook voor de industrie.
Het zal allemaal wel loslopen toch, als er weer een nieuw kabinet is?
Dit kabinet heeft enorme ambities. Deze zijn ook vastgelegd in afspraken binnen de Europese Unie en in de Nationale klimaatwet. Het is duidelijk dat het niet gemakkelijk wordt al deze ambities te realiseren. Een belangrijke reden hiervoor is dat er op tal van plekken tekort is aan vakmensen. Maar de inzet van de regering zal naar verwachting niet veranderen.
Wat zijn de doelstellingen in Nederland voor duurzame energie?
Nederland gebruikt op dit moment ongeveer 110 miljoen kilowattuur stroom per jaar. De ambitie is om in 2030 bijna een derde deel van deze stroom op te wekken met zonnepanelen en windmolens op land en ruim 40% met windmolens op zee (10.000 megawatt). Maar dat is nog maar het begin. Stroom is maar 20% van het totale energiegebruik. We gebruiken ook energie voor verwarming, om ons te vervoeren en om energie-intensieve producten te maken, zoals staal, cement, asfalt, plastics en kunstmest. Het is de bedoeling dat we bij al die andere activiteiten ook voor een groot deel overschakelen op stroom. Denk aan warmtepompen en elektrische auto’s. De verwachting is dat we in 2030 twee keer zoveel stroom gebruiken en in 2050 drie tot vier keer zoveel. Nu al is besloten dat er 20.000 megawatt aan windmolens op zee komt.
Waarom is zon- en windenergie goed voor het klimaat?
Zon- en windenergie veroorzaken geen uitstoot van CO2, in tegenstelling tot gas en kolen. Om ingrijpende klimaatverandering te voorkomen moeten we deze uitstoot zo snel mogelijk terug brengen naar nul. Zon- en windenergie zijn daarbij een belangrijk deel van de oplossing.
Aan de andere kant is het niet zo dat we met zonnepanelen en windmolens het hele probleem op kunnen lossen. Energiebesparing is in feite de belangrijkste oplossing. En we komen er ook niet zonder minder populaire oplossingen, zoals de afvang en opslag van CO2 onder de grond, biomassa en aanpassing van ons gedrag op een aantal punten, zoals vliegen en vlees eten.
Waarom moeten wij aan de windmolens en zonnepanelen, terwijl andere landen de grote vervuilers zijn?
Nederland is in absolute zin natuurlijk niet de grootste vervuiler, omdat andere landen veel meer inwoners hebben. Maar we horen wel bij de grote vervuilers. Nederland is een van de rijkste landen ter wereld en ons consumptiepatroon behoort tot de hoogste in de wereld. Alleen landen als Amerika en Australië stoten omgerekend per inwoner duidelijk meer CO2 uit.
Bovendien heeft het ook voordelen voor ons land om snel aan de slag te gaan met duurzame energie. Dan kunnen we de kennis die we opdoen exporteren, net zoals we dat doen met onze kennis van waterbeheer.
Nederland is zo klein, wat voor verschil kunnen wij nou maken?
Nederland is niet alleen klein, maar ook rijk. Door nu maatregelen te nemen, kunnen we op diverse terreinen voorop lopen. Of het nu gaat om de infrastructuur voor elektrische auto’s, elektrische fietsen, lage temperatuur-warmtenetten of het elektrisch maken van de industrie. Al de kennis en nieuwe producten die we zo ontwikkelen, kunnen we ook exporteren naar andere landen.
Moeten we niet gewoon veel minder energie gebruiken?
Dit is helemaal juist. Energiebesparing is de belangrijkste maatregel voor een duurzame energievoorziening. Een paar voorbeelden:
- Woningen gebruikten in de jaren ’70 zo'n 3.000 kubieke meter aardgas voor verwarming. Nu minder dan 1.000. En nieuwe woningen gebruiken door zeer goede isolatie nog veel minder energie.
- Door LED-technologie is het stroomverbruik van lampen bijna tien keer zo laag geworden. En het standby-gebruik van apparaten is ruim tien keer zo laag.
- Een nieuwe koelkast gebruikt maar de helft van de stroom in vergelijking met twintig jaar terug.
Als we alle mogelijkheden tot energiebesparing zouden benutten, gebruiken we minder dan de helft van de energie die we nu gebruiken.
Is kernenergie of een thoriumcentrale niet een veel beter idee dan windmolens en zonnepanelen?
Zon- en windenergie zijn de afgelopen jaren snel veel goedkoper geworden. Dat geldt niet voor kernenergie.
Bovendien geldt dat kerncentrales voor een groot deel van de bevolking pas acceptabel zijn als er geen grote ongelukken kunnen gebeuren en als de levensduur van het afval beperkt is. Op dit moment wordt nog niet aan deze randvoorwaarden voldaan. Mogelijk is dat wel het geval met een thoriumcentrale. Dat moet nog blijken.
Een derde punt is dat het nog zeker vijftien jaar duurt voordat de eerste kerncentrale er staat. Zo’n centrale reduceert de uitstoot van CO2 met ongeveer 2%. Iedere bijdrage telt, maar het is duidelijk dat we met kernenergie maar een beperkte bijdrage kunnen leveren aan de aanpak van het klimaatprobleem.
Wie bepaalt hoeveel windmolens en zonneparken er komen?
In het Klimaatakkoord zijn afspraken gemaakt over de hoeveelheid 'zon en wind op land' er tot 2030 moet komen. Samen is dit goed voor ongeveer 30% van het huidige stroomverbruik. Daarnaast heeft de vorige regering besloten om heel veel windmolens op zee te plaatsen, eerst 10.000 megawatt, genoeg voor 35% van ons stroomgebruik. De huidige regering heeft daar nog eens 10.000 megawatt bovenop gedaan. Deze molens zijn vooral bedoeld om waterstof te maken.
Dit is allemaal nog maar het begin. Als we op grote schaal overschakelen op elektrische auto’s en warmtepompen, en als in de industrie kolen en gas vervangen wordt door extra stroom, dan is nog zeker drie keer zoveel stroom nodig.
Lees ook: Hoeveel zon en wind op land is nodig voor een klimaatneutraal Nederland?
Wie gaat de energietransitie betalen? En hoeveel gaat het mij kosten?
De energietransitie betekent dat we overstappen op schone energie, zoals elektriciteit, groen gas en duurzame warmte. Daar moeten we voor betalen, net zo goed als we nu betalen voor aardgas. Het gaat om enorme investeringen in zonnepanelen en windmolens, in batterijen, in warmtenetten en in de verzwaring van het elektriciteitsnet. Maar het is onzeker of het allemaal op termijn duurder of goedkoper wordt. Zonnepanelen, windmolens en batterijen worden heel snel veel goedkoper. Warmtenetten vragen grote investeringen, maar gaan wel 50 jaar mee. En het elektriciteitsnet moet op veel plaatsen toch worden vernieuwd. Een kostenpost is wel dat er veel reservecentrales nodig zijn, omdat zonnestroom en windstroom niet altijd beschikbaar zijn.
We weten dus nog niet of het allemaal duurder wordt. Wat we wel weten is dat de energietransitie nodig is, omdat we moeten voorkomen dat het klimaat op aarde te sterk verandert.
Hoe kan ik bijdragen aan de energietransitie?
Dat kan op allerlei manieren. Ten eerste door minder energie te verbruiken. Dat kun je bijvoorbeeld doen door je huis te isoleren, gloeilampen te vervangen door LED-lampen, korter te douchen en de verwarming een graadje lager te zetten. Check daarnaast of de stroom die je afneemt bij je energieleverancier, wel groen is. Dat kun je checken met de Groene stroom checker. Verder kun je natuurlijk ook zoveel mogelijk stroom thuis zelf opwekken met zonnepanelen. Is je cv-ketel aan vervanging toe? Overweeg om over te stappen op een (hybride) warmtepomp. Bovendien kun je ook overstappen op een elektrische auto als je aan een nieuw toe bent. Kijk tot slot of je je aan kunt sluiten bij een lokaal energie-initiatief bij jou in de buurt.
Kijk voor meer inspiratie hoe je energie kunt besparen, eens op ons blog.
Kunnen we iets collectiefs doen, bijvoorbeeld met ons dorp?
Zeker! Je kunt als gemeenschap samen aan de slag met bijvoorbeeld energie besparen, duurzame energie opwekken (via zonnepanelen of windmolens), deelauto's of een een plan om de buurt aardgasvrij te maken. In Nederland bestaan al honderden lokale energie-initiatieven, die zich hiermee bezig houden.
Kijk eens hier voor praktische tips hoe je zoiets aanpakt:
Je kunt ook kijken of er bij jou in de buurt al een initiatief actief is, en of je je kunt aansluiten.
