Hoe energiegemeenschappen de energiemarkt weer in handen van de burger kunnen brengen
Torenhoge energiekosten, gebrekkig zicht op de herkomst van stroom en de afhankelijkheid van ‘energiereuzen’ maken dat burgers op zoek gaan naar alternatieve energievoorzieningsvormen. Zo ontstaan op steeds meer plekken energiegemeenschappen: kleinschalige coöperaties waarin burgers, lokale overheden en kleine ondernemingen samen energie opwekken, delen en verkopen. Hoe kan deze samenwerkingsvorm de energiemarkt weer in handen van de burger brengen en houden?
Kostprijs in plaats van marktprijs
Siward Zomer, coöperatief directeur van Energie Samen, de belangenorganisatie van energiegemeenschappen, is niet verbaasd dat lokaal opgewekte stroom snel aan populariteit wint.
Siward: “De energieprijzen rijzen de pan uit terwijl bijna niemand de totstandkoming daarvan doorziet. In hoeverre kun je een prijs dan vertrouwen? Wij werken er met ons project Local4Local aan dat leden van energiegemeenschappen alleen de kostprijs voor energie betalen. Die ligt veel lager dan de marktprijs en is wél eerlijk en transparant: je betaalt meestal alleen voor het opwekken van energie, bedrijfskosten en investeringen in de maatschappij. Zo bewijzen energiegemeenschappen dat onze energievoorziening goedkoper kan met groene lokaal opgewekte en hernieuwbare energie.”
Collectieve besluitvorming
Zomer legt uit dat collectieve besluitvorming de leidraad vormt voor energiegemeenschappen en dat dat een betrouwbare manier van werken is. “Bij Zwitserse bossen en Spaanse irrigatiesystemen werkt het ook en die bestaan al meer dan duizend jaar. Wie gebruikt wanneer waarvoor stroom en wat is een redelijke kostprijs? Wanneer kan en mag je terugleveren aan het net en tegen welke prijs? Mag je daarmee speculeren op de vrije markt?"
"Over al dat soort zaken moet je als energiegemeenschap nadenken en afspraken maken, want niet iedereen kan onbeperkt, evenveel en op hetzelfde moment stroom gebruiken”, aldus Zomer. “Het draait in een energiegemeenschap dus veel meer om afstemming en delen. Daarom moet je jezelf ook echt als lid van een gemeenschap zien.”
"Het draait in een energiegemeenschap dus veel meer om afstemming en delen"
Eerst lokaal denken
Zomer ziet in de toekomst nog steeds een rol voor grote energiemaatschappijen, maar denkt dat energiegemeenschappen de norm worden: “Mensen gaan zich hopelijk eerst lokaal oriënteren voor hun energie en pas aanvullend aankloppen bij een grote maatschappij. Zo kunnen we écht gaan werken aan zekerheid en duurzaamheid op het terrein van energievoorziening, in plaats van streven naar winst. Energiegemeenschappen werken zo aan de democratisering van onze energievoorziening.”
Boerenzoon Luuk van Wezel, projectexpert Klimaat & Energie bij boeren- en tuindersvereniging ZLTO, ziet dat ook de agrarische sector in West-Brabant groene stroom omarmt. Steeds meer boeren in die regio verdienen hun boterham deels met de verkoop van ‘overcapaciteit’ die ze opwekken met windmolens en zonnepanelen op hun land. Meestal wordt die stroom geleverd aan het net via huidige leveranciers, maar Energiehandelsplatform Roosendaal kiest voor een andere aanpak. In deze coöperatie leveren regionale agrariërs rechtstreeks aan Majoppeveld, een CO2-neutraal bedrijventerrein aan de rand van de stad.
"De actieve bijdrage van boeren aan de energietransitie laat zien dat ze een coöperatieve én innovatieve sector zijn"
Parallellen met gewasteelt
Van Wezel ziet meerdere parallellen tussen het opwekken van groene stroom en het telen van gewassen. Zo zijn beide voor een goede ‘oogst’ afhankelijk van het weer en de seizoenen, zoals de jaarlijkse aspergeteelt bijvoorbeeld sterk afhangt van de temperatuur in het voorjaar.
En net zoals er bijvoorbeeld technisch trucjes zijn om asperges in koude grond tóch op te laten komen, zijn er ook allerhande technieken om met windmolens en zonnepanelen een maximale opbrengst te halen en behouden – bijvoorbeeld door de inzet van accu’s.
“De rol van agrariërs in een energiegemeenschap lijkt heel veel op die in een zuivelcoöperatie”, schetst Van Wezel een tweede overeenkomst. “In beide gevallen werken we als boeren samen voor een optimale ‘oogst’ en eerlijke handel, zodat iedereen evenveel profiteert. Daarbij kunnen we zowel op micro-, meso- als macroniveau de lokale energiemarkt organiseren en regisseren.”
Deze trekkersrol bij energieopwekking draagt volgens Van Wezel ook bij aan het imago van boeren. “Onze actieve bijdrage aan de energietransitie laat zien dat we een coöperatieve én innovatieve sector zijn.”
"Door zelf opwekking en afname te combineren, ontstaat een lokale energiegemeenschap zonder winstbelang"
Stroom tegen eerlijke kostprijs
Burgers minder afhankelijk maken van de reguliere energiemarkt is ook de inzet van de Achterhoekse energiecoöperatie Streekenergie. Lokaal opgewekte energie kan tegen de eerlijke kostprijs geleverd worden, blijkt uit een pilot. Het biogas van een oude vuilstortplaats wordt gebruikt voor het opwekken van stroom en binnen een pilot geleverd tegen de eerlijke kostprijs.
De stroomprijs wordt voor een belangrijk deel bepaald door de prijs van fossiele brandstoffen. Dit geldt gek genoeg ook voor de prijs van hernieuwbare energie. “We moeten én kunnen hier anders mee omgaan”, zegt Thijs Huls, manager Streekenergie vanuit Agem Energie Experts. "Door zelf opwekking en afname te combineren, ontstaat een lokale energiegemeenschap zonder winstbelang."
BioZon
Coöperatie BioZon is in 2019 gestart met een leveringsovereenkomst met Agem Gemeentelijke Energie BV, de energiegemeenschap van Achterhoekse gemeenten. De stortgasmotor draait beter dan verwacht: eind 2022 had hij al 2.220.000 kWh opgewekt, in plaats van de verwachte 3.000.000 in zes jaar. Dit succes en de ruimte binnen de leveringsovereenkomst boden mogelijkheden voor de pilot.
De stortgasmotor is eigendom van BioZon. De leden zijn via Streekenergie klant bij Energie VanOns. Met een addendum op hun bestaande variabele contract doet een deel van de BioZon leden nu mee met de pilot waarin zij stroom geleverd krijgen tegen de eerlijke kostprijs.
Dit alles is mogelijk door een intensieve samenwerking tussen coöperatie Streekenergie, coöperatie BioZon, Energie VanOns en Agem Gemeentelijke Energie. Het geheel wordt begeleid vanuit Agem Energie Experts.
“Het zijn veel partijen, maar juist de samenwerking geeft energie”, vertelt Huls. “We worden uiteindelijk onafhankelijker van de markt en de marktprijs. Er zijn nog genoeg ontwikkelpunten en dilemma’s om op te lossen, maar energielevering aan particulieren tegen de eerlijke kostprijs ís mogelijk. Dat laten wij samen zien met de eerste unieke pilot in Nederland en dat stemt ons trots.”
Meer over dit onderwerp?
Zie:
Dit artikel is gebaseerd op de sessie 'Hoe energiegemeenschappen de energiemarkt weer in handen van de burger kunnen brengen' tijdens het Evenement HIER opgewekt op 14 februari 2023.
